Editör ve hakem sorunları, sorumlulukları ve Türkçe süreli yayınların devamlılığı nasıl sağlanır?

1. Editör ve hakem sorunları, sorumlulukları ve Türkçe süreli yayınların devamlılığı nasıl sağlanır? Oturum Başkanı: Prof.Dr. İbrahim ORTAŞ Çukurova Üniversitesi

2. Editör Kimdir ve Görevileri Nelerdir? • Derginin editörü o derginin tüm içeriğinden sorumlu olan kişidir. Derginin yayın ilkelerinde belirlenen amaçlarına bağımı olarak güvenilir ve okunur bir dergi çıkarmak ve yaymaktır.

3. Editör Bağımsız Olmak Zorundadır • Dergi editörü dergi sahibinden bağımsız olarak çalışması birinci ilke olarak kabul edilmelidir. Bu tanım çerçevesinde editör bağımsızlığı veya özgürlüğü kavramının, sorumlu editörün yayın içeriği üzerinde tam yetkili olması gerektiği anlamına gelmektedir.

4. Hakemlerin görevi; sunulan çalışmanın yayınlanabilir olup olmadığı konusunda öneri sunmaktır. Ali E.Şahin 2006

5. Dergiye Gelen Makale Makale Yazım Kuralarına Göre Düzenlenmiş mi? Hayır Evet Hakemlere İlet Ret ve Sorumlu Yazara Bilgi Ver Hakem Raporu Al Hayır Yazı Kuruluna Karar İçin Öner Evet Redeksiyon Kabül ve Basım

6. BİLİMSEL MAKALEDE NİTELİK SORUNU VAR • BİR ÇOK KONUDA OLDUĞU GİBİ TÜRKİYE ADRESLİ MAKLE VE DERGİLERİN ÖNEMLİ SORUN BULUNMAKTADIR

7. Türkiye Adresli Yayanlara İlişkin Temel Sorunlar • Araştırmanın herhangi bir temel felsefeye dayandırılmadığı, • Önceki çalışmaların yeterince araştırılmadığı, • Literatür bildiriminin yetersiz ve çoğu zaman alıntılarda literatür verilmediği • Materyal ve metodun karıştırıldığı • Araştırma yönetimin başlangıçta yeterince belirtilmediği • Deneme desenine uygun istatistiksel yöntemin belirlenmediği.

8. Türkiye Adresli Yayanlara İlişkin Temel Sorunlar • Örnekleme stratejisi ve yönteminin tanımlama açıklanmasına gerekli özen gösterilmemektedir. • Ölçüm sonuçlarının güvenirliği ve tekrarı yapılmamaktadır • Veriye dayanmayan bilgi sunmak veya spekülasyon oluşturma • Araştırma bulguları istenilen dil ve bilimsel üslupta yazılamamaktadır. • Tartışma nerdeyse yok denecek kadar kısır • Sonuç olarak ne ifade edileceği ve geleceğe yönelik bakış açısı kazandırılmamaktadır.

9. Editörlük Sürecinde Karşılaşılan Kişisel ve Maddi Sorunlar • Derginin zamanında basılması için maddi kaynak • Makalelerin hizmet karşılığı hakemlerde iletilerek sağlıklı yansıma alması • Katkı payı veya huzur hakkı • Posta giderleri • Kırtasiye giderleri • Telif ücreti • Dergi yazışma adresi • Dergi sekreteryası • Editör yardımcısı • Yazı kurulu • Kendi arşiv sisteminin kurulması ve arşiv güvenliğinin sağlanması

10. Editörlük Sürecinde Karşılaşılan Büro Düzeyindeki Sorunlar • 1. Türkçe ve İngilizce yazıları redakte edecek dil redaktörleri kadrolarının yaratılması • 2. Raporların sağlıklı elde edilmesi ve karar verilmesi sürecine yardımcı olacak editör yardımcı niteliğinde sekreteryanın olması • 3. Benzer içerikte yayınlanan dergi editörleri ile iletişimin sağlanması ve tekrarlardan ve intihalden arınmanın sağlanması için izleme biriminin oluşması • 4. Dergi editörünün ve yazışma adresinin sekreteryasının mutlaka sağlanması gerekir. Dergi editörünün gerektiğinde telefon edebileceği bir iletişim ağının oluşması önemlidir. • 5. Posta giderlerinin karşılanması için derginin bir esnek kullanılabilir bütçesinin olması

11. Editörlerin Hoşlanmadığı Sorunlar • Yazarların akademik yükseltme vb nedenlerle editörlere yazılarını çabuk yayımlama yönünde baskı yapması • Sosyal baskılar ile güncelliğini yitirmiş artık önem düzeyi düşmüş, yüzeysel, derinliği olmayan, niteliği düşük makalelerin dergilerinde yayınlanmasının istenmesi. • Başkasına ait verileri veya bilgileri kendine aitmiş gibi makale oluşturmak ve dergide yayınlamak. • Dergisinde daha önce tamamen veya kısmen yayınlanmış bir makalenin yeniden dergisinde yayınlanmış olması. • Dergi editörü olarak kendi dergisinin ilgi alanı dışında konuların kendi dergisinde yayınlanmasını istemek.

12. Editörlerin Hoşlanmadığı Sorunlar • Aday makalelerin alanlara göre dengesiz dağılımı ve dengesiz dağılımı aynı dergide okuyucuya sunması. • Hakem listesinde yer alıp da değerlendirme sürecine aktif katılmayan hakemlerin varlığı • Değerlendirme yükünün hakemler üzerinde dengesiz dağılımı • Hakemlerin özellikle subjektif kararlar vermesi RED/KABUL kararlarını gerekçelendirmemeleri • Hakemlerin raporlardaki istenmeyen üslup şekli; sert, küçümseyici, zaman zaman alaycı ifadeleri veya çok abartılı ifadeler • Dergi değerlendirme süresinin hakem tarafından uzun tutulması, peş peşe yapılan uyarı ile rapor alınması

13. Editörlerin Makale Değerlendirme İle İlgili Sorunları • Makalenin konusu hakkında bilimsel bilgisi olan, aynı zamanda iyi inceleme yapan, zamanında her yönü ile makaleyi içerik ve şekilsel olarak incelemiş ve iyi dönüş veren hakem bulmakta zorlandıklarını, • Hakemlere ödenecek telif ücreti veya huzur hakkı gibi maddi sorunların sağlanması, • Dergiyi arzulanan sürede hazırlayabilmek ve basımını gerçekleştirmek

14. Editörler arzusu bilim adamlarınca derginin makalelerinin okunur ve refere edilmesidir. • 1. İyi bir dergi çıkarmak, istenilen ölçüde nitelikli makale çıkarmak isteyecekleri gerçeği ile belirli sorunlar yaşadıkları bilinmektedir. • 2. Özellikle dergilerine öncelik ve üstünlük kazandıracak kaliteli aday makale bulmakta zorlanmaktadırlar. • 3. Gelen bilimsel makalelerin yazım ile ilgili dil yönünden sorunların yaşandığını yine yaşanan en ciddi sorunların başında gelmektedir. Bilimsel dergilerde yayın yapmanın önündeki en önemli engellerin başında dil yeterliliği gelmektedir. Salt dil bilmekle sınırlı değil, temelde bilimsel bir üslupla yazılması konusu öncelikli olmaktadır. Ayrıca yabancı dilde yazımda doğal olarak ifade eksikliği olmaktadır.

15. Türkiye’de Ulus Düzeyde Yayın Yapan Dergileri Sorunu • Türkiye’de ulusal düzeyde yayınlanan dergilerin impact (etki oranı) oranı bilinmiyor veya oldukça düşüktür. • İngiltere ve Australian indeks gibi tarama DERGİLERİNDE olduğu gibi bizde acaba kendi içimizde bir etki onarı geliştirebilirmiyiz?

16. Türkiye’de Ulus Düzeyde Taranan Nitelikte Yayın Yapan Dergi Oluşturabilirmiyiz • Bu dergilerin de tarama listelerinde yer almasını sağlayan olguları kurumsallaştıracak yöntemler nelerdir? • Üniversiteler, ULAKBİM Ne yapabilir? • Dergi Editörleri bu sürece ne katabilir?

17. Editörlere sorulan açık uçlu sorular; • Soru 1. Dergi Editörü olarak sizce karşılaştığınız en ciddi sorun nedir? Sorun maddi midir yoksa nitelikle mi ilgilidir? • Soru 2. Makalelerde en sık rastlanılan yöntem sorunları nelerdir? • Soru 3. Yayımlanması uygun görülmeyen makaleleri dikkate aldığınızda, Tarım Veteriner ve Biyoloji Bilimleri alanının en önemli üç nedeni nedir? • Soru 4. Derginize gelen yazılardaki eksiklikleri de dikkate aldığınızda, Tarım Veteriner ve Biyoloji Bilimleri araştırmalarında, araştırmacıların yöntem konusundaki eksiklikleriyle ilgili sorunu çözmede neler yapılabilir?

18. Editörlere sorulan açık uçlu sorular; • Soru 5. Derginize gelen yazılardaki araştırmalarda, yöntem sorununa ilişkin gözlemlediğiniz tipik örnekler var mı? • Soru 6. Fakülteniz ve/ya enstitüden gelen aday makalelerle ilgili belirtmek istediğiniz hususlar var mıdır? • Soru 7. Derginize gelen makalelere hakem bulmakta zorlanıyor musunuz? • Soru 8. Yıllık gelen makale sayısı ret ve kabul oranı nedir? • Soru 9. Makale sayısı başına ortalama kaç hakem görevlendirilmektedir?

19. Editörlere sorulan açık uçlu sorular; • Soru 10. Hakemler reddettikleri makaleler için gerekçelerini kaç sözcükle ifade ediyorlar? • Soru 11. Hakemlerinizin Akademik düzeyi nedir? Prof. Doç. Yard.Doç. Dr. Asistan • Soru 12. Editörlük işleri hariç başka ne gibi işler yapıyorsunuz? • Soru 13. Sizce hakemlerin bilimsel makale değerlendirilmesi yönünden eğitilmeleri ve profesyonel düzeyde kontrat imzalaması dergide yayınlanacak makalelerin kalitesini artır mı? • Soru 14. Dergi editörü olmanın zorlukları ve uğraştırıcı yanları nelerdir? • Soru 15. Yayıncıdan gelen olumlu-olumsuz istekler nelerdir? • Soru 16. Editörlük yaptığınız sürece iş yükünüz hakkında neler söyleyebilirsiniz?

20. Editörlere sorulan açık uçlu sorular; • Soru 17. Alan editörlüğü uygulamasını nasıl değerlendiriyorsunuz? • Soru 18. Sizce Türkiye'deki bir dergi editörü olarak yabancı dergi editörleri ile aranızdaki fark nedir? Olumlu-olumsuz ilişkiler yönünden değerlendiriniz. • Soru 19. Dergilerde yaşanan etik sorunlar ve tekrarları önlemek için ne öneririsiniz? • Soru 20. Sizce sorunun çözümü nerede? Elinizde imkan olsa nasıl daha kaliteli bir dergi çıkarırdınız? • Soru 21. Benzer zayıf veya güçlü dergiler güç birliği yapması ile daha nitelikli bir dergi oluşturabilir mi? • Soru 22. Sizce hakemlerin bilimsel dergi değerlendirme yönünden karşılaştıkları en ciddi sorunlar nelerdir?

21. Editörlere sorulan açık uçlu sorular; • Soru 23. Derginize gelen makaleleri aşağıdaki kriterler yönünden değerlendirecek olursak hangi sıraya göre ciddi sorun yaşıyoruz: • Özgünlük, • Makale hazırlama sistematiği, • Mesleki terminolojinin kullanımı, • Metodolojik yeterlilik, • Literatürden yararlanma biçimi ve sunumu • Sorunun ve çalışma amacının ortaya konuluşu, • Uygulamacılara bilgi katkısı, • Getirdiği yarar ve katkının özgünlüğü, • Yorumların anlaşılırlığı. • Yeni yaklaşımların önerilmesi • Sonucun amaca uygun olarak değerlendirilmesi • İstatistik bilgisi • Soru 24. Sizce sorunun çözümü nerede? Elinizde imkan olsa nasıl daha kaliteli bir dergi çıkarırdınız? • Soru 25. Bir dergide editör olmakla ilgili başka neler söylemek istersiniz?

22. Dergi Editörleri ve Hakemlerin Sorumlulukları: • Bilimsel sorumluluk, • Sosyal sorumluluk.

23. Bilimsel Akademik İş yaşamı Editör ve hakem Kararları Etkileyen Unsurlar Kişisel Kültürel Sosyal Çevresel Unsurlar

24. Çevresel Unsurlar Akademik Unsurlar: • Akademik birikim, • Akademik deneyimi, • Akademik unvanı, • Akademik etik yaklaşımı/anlayışı, • Akademik kariyer basamaklarını çıkma, • Üstlenilen akademik görevler, • Yerine getirilen editörlük ve hakemliklerin sayısı, • Akademik kurumdaki kültür.

25. Çevresel Unsurlar Bilimsel Unsurlar: • İlgili disipline özgü yaklaşımlar, • Araştırmaların yoğunlaşma alanları.

26. Çevresel Unsurlar İş Yaşamı ile İlgili Unsurlar: • Üstlenilen görevler, içeriği ve sayısı, • Çalışma ortamı, • Üstlerin açık ve zımni “telkin”leri, • Çalışma ortamındaki sosyal ilişkiler.

27. Çevresel Unsurlar Kişilik Unsurları: • Kişilik özellikleri, • Cinsiyet, • Yaş, • Evlilik durumu, • Çocuk sayısı.

28. Çevresel Unsurlar Sosyal Unsurlar: • Sosyal ilişkiler, • Aile, • Üyesi olunan sivil toplum kuruluşları, • Bazı “oluşum”lar.

29. Çevresel Unsurlar Kültürel Unsurlar: • Gelenekler, • Görenekler, • Dostluk ve arkadaşlık ilişkilerine verilen değer.

30. Türkiye ve Dünyadaki Editör ve Hakemlerin Uygulamaları Arasındaki Farklılıklar

31. Dergi Editörlerinin Yeterlilik Düzeyi • Anadolu Üniversitesi öğretim üyesi Doç. Dr. Nazmi KOZAK “Türkiye’de ve Dünyada Dergi Editörlüğü ve Hakemlik Sistemi” konulu çalışmasında derlediği bilgiler çerçevesinde ülkemizdeki editörlerin nitelik ve dergi değerlendirme yönünden yetersiz olduğu ve mutlaka eğitilmeye gereksinim bulunduğu görüşü ortaya çıkmaktadır.

32. Editörlerin ve hakemlerin Yetersiz olduğu belirli alanlar • Akademik dil ve anlatım bilgisi • Bilimsel bilgi ve birikimi • Değerlendirmeye yeterli zaman ayırma • Yabancı ve kendi dil bilgisi • Genel editörlük/hakemlik bilgisi • Etik • İstatistik bilgisi • Literatürü takip etme • Metodoloji bilgisi • Vs.

33. Dergi Editörlerinin ve Hakemlerin Nitelik Yönünden Yeterlilik Düzeyi • Kozak (2006) sonuç olarak ülkemizdeki editör ve hakemlerin niteliklerdeki temel farklılıklar şu şekilde sıralamıştır; • Deneyim eksikliği, • Dergi yöntem bilgisi, • İstatistik bilgisi, • Literatürü izleme, • Editörlük ve hakemlik bilgisi

34. Dergi Editörlerinin ve Hakemlerin Makale Değerlendrime Yönünden Yeterlilik Düzeyi • Dergi veya makale değerlendirmelerdeki temel farklılıklar ise: • Duygusallık, • Değişkenlik, • Nesnellik, • Titizlik. • konularında yoğunlaştığı görülmektedir.

35. * çok yetersiz, yetersiz, orta, iyi, çok iyi.

36. Makale Değerlendirme Konularına Göre Karşılaştırma • Araştırma tipi, • Atıf ve kaynakça göstermede etik kurallarına uygunluk, • Başlık ve içeriğinin uyumu, • Bulgu ve sonuçların kuramla ilişkisi, • Dil ve anlatım, • Dilbilgisi kurullarına uygunluk, • İstatistiksel tekniklerin doğruluğu, • İstatistiksel tekniklerin yeterliği, • Kuramın sorunla ilişkisi,

37. Makale Değerlendirme Konularına Göre Karşılaştırma • Literatürden yararlanma biçimi, • Makale hazırlama sistematiği, • Mesleki terminolojinin kullanımı, • Metodolojik yeterlilik, • Özgünlük, • Sorunun ve çalışma amacının ortaya konuluşu, • Uygulamacılara bilgi katkısı, • Getirdiği yarar ve katkının özgünlüğü, • Yorumların anlaşılırlığı.

38. * çok önemli, önemli, önemsiz, çok önemsiz

39. Bilimsel dergiler için standart bir şablon geliştirmek ve bu şablona göre dergilerin hazırlanması nasıl değerlendirilir? • Şablon şöyle düzenlenebilir mı? • Dergilerin ortak bir yazım kuralı olmalı mı? • Literatür belirtmede hangi esaslar dikkate alınacaktır? • Yayın ilkeleri ne olmalıdır? Nasıl uluslararası niletiğe dönüştürülebilir? • Dergilerin zamanında basılması ve ULAKBİM’e ulaştırılması hedeflenmektedir • Elektronik yayıncılık nasıl olmalı? ULAKBİM’e elektronik yayın nasıl ulaştırılacak • Dergiye makale nasıl hangi yollardan gelmeli, • Normal posta • Elektronik posta yolu ile • Soruları sorulabilir.

40. Ne yapılabilir? • Bu bağlamda editör ve hakemlerin eksiklerinin ve sorunlarının tespit edilmesi, varsa eksiklerin eğitim ile giderilmesi ve konun ciddi bir şekilde en süt düzeyde ele alınması gerekmektedir.

41. Ne yapılabilir? • Ülkemizin bilim dünyasındaki saygınlığının arzulanan düzeyde olmadığı bilinmektedir. Ancak saygınlığı kazanmanın bazı bedelleri olduğu aşikardır. Ülkemizin en azından var olan potansiyelinin harekete geçirilmesi için çağdaş anlamda bilimin ve bilim insanının desteklenmesi gerekir.

42. Ne yapılabilir? • Konu bir bütün, ülkenin bilim politikası, üniversite özerkliği ve GSMH'nın bilime katkısı ile doğrudan ilgilidir. Sistematik bir yaklaşımla sorunun aşılacağı kanaatindeyim.

43. Sonuç • Türkiye'de Türkçe yayınlana dergilerin belirli yayın ilkeleri çerçevesinde yayınlanıp indekse alınması zorunluluk arz etmektedir. • Ülkemiz biliminin önce ulusal düzeyde sonrada uluslararası düzeyde değer görmesi için mutlaka bilimsel makale yazma ve yayınlama ilke ve yöntemlerini kazanması gerekir • Ülkemiz bilim insanlarının yabancı literatüre yayın yapmamsı için mutlaka yerli makilerinde ülke ölçeğinde indekse girmesi ve akademik aşamada değer görmesi gerekir

44. Sonuç • Öğrencilerin bilimi takip etmesi için kaliteli Türkçe yazılmış makalelerin yayınlanması gerekir. • Uluslararası düzeyde kabul gören yayın sayısı kadar ulusal yayınlar da artırılmalı ve desteklenmelidir, • Yerel makalelerin her düzeyde destek görmesi için bütün olarak ülkenin bilim politikası ve üniversitelilik gerçeği ile hareket edecek yeni politikaların üretilesi gerekir.

45. Öneri • Özerk üniversitelerde akademik eleştiri mekanizması yeninden tesis edilmeli. • Yurtiçinde yayınlanan dergiler ile ilgili eleştiri kültürünün akademik düzeyde gelişmesi sağlanmalı.

46. Öneri • Araştırıcıların daha fazla makale yapması için mutlaka mevcut ders yükleri azaltılmalı, yabancı makalelere sağlanan destek yerli yayınlarda da sağlanmalı ve araştırıcıların maddi açıdan güçlendirilmesi sağlanmalı, • Ayrıca, ulusal yayıncılığımızın ilkeleri belirli bir merkezde belirlenerek yayınların güçlenerek gelişmelerine destek olunmalıdır.