Psychoanaliza: początki

1. Psychoanaliza: początki Zygmunt Freud

3. Zygmunt Freud

4. Opis przypadku histerii:z odczytu Z. Freuda na U. Clarka, USA, 1909 • U pacjentki doktora Breuera, 21-letniej dziewczyny, rozwinął się w ponad dwuletnim przebiegu jej choroby szereg fizycznych i psychicznych zaburzeń, które zasługiwały na to, by potraktować je poważnie. Były to: • sztywne porażenie i znieczulenie obu prawych kończyn, czasami te same objawy w lewych, • zaburzenia ruchomości gałek ocznych a także wzroku, trudność utrzymania głowy, silny kaszel nerwowy (tussisnervosa), • jadłowstręt, • raz także przez kilka tygodni niemożność picia pomimo dręczącego pragnienia, zmniejszona sprawność mowy, … aż do utraty możności mówienia i porozumiewania się w języku ojczystym, wreszcie • stany nieprzytomności, zamroczenia, majaczenia i zmiana jej całej osobowości … . • Utrzymują oni ( lekarze – przypis- St. Zabielski) wtedy, że nie zachodzi tu organiczne cierpienie mózgowe, lecz ów zagadkowy stan, już przez grecką medycynę nazywamy histerią, który może naśladować cały szereg obrazów poważnego cierpienia i uważają wtedy, że życie nie jest zagrożone i prawdopodobny jest zupełny powrót do zdrowia. • W tym miejscu uzupełniamy historię choroby szczegółem - cierpienie nastąpiło u pacjentki, kiedy pielęgnowała kochanego przez nią ojca w ciężkiej, zakończonej śmiercią chorobie, czego wskutek własnej choroby musiała zaniechać.

5. c.d. • Udawało się usunąć objawy chorobowe, jeżeli przy dużym wzruszeniu w stanie hipnozy chora przypominała sobie, w jakich okolicznościach objawy wystąpiły po raz pierwszy. … • Wszystkie chorobotwórcze wrażenia pochodziły z czasu, gdy pielęgnowała ojca. "Pewnego razu czuwała w nocy z wielką obawą o wysoko gorączkującego chorego, w dużym napięciu, bo oczekiwała chirurga z Wiednia do operacji. … Anna siedziała przy chorym, przewiesiwszy prawe ramię przez poręcz krzesła. Popadła w stan rozmarzenia i zobaczyła, jak do ściany zbliża się do chorego czarny wąż, by go ukąsić. …Chciała odpędzić zwierzę, była jednak jakby porażona; prawe ramię, przewieszone przez poręcz, było odrętwiałe, nieczułe i nieruchome; kiedy je obejrzała, palce zmieniły się w małe węże o trupich głowach (paznokcie). Usiłowała prawdopodobnie porażoną prawą ręką odpędzić węża, przez co pojawiło się pozbawienie czucia i porażenie jej wraz z wizją węży. • Kiedy halucynacje minęły, chciała w lęku zmówić modlitwę, nie mogła jednak wysłowić się w żadnym języku, aż przypomniała sobie angielski wierszyk z lat dziecięcych, aby móc odtąd myśleć i modlić się tylko w tym języku" (tamże, s. 30). • Kiedy pacjentka przypomniała sobie tę scenę podczas hipnozy, ustąpiło trwające od początku choroby sztywne porażenie prawego ramienia i zakończono leczenie ( wyróżnienie kolorem- St. Zabielski).

6. Uwagi wstępne • Źródła powstania analizy wypływają z praktyki, medycznej, klinicznej. • Psychoanaliza jako teoria rozwinęła się z zastosowania metody analizy (swobodnych skojarzeń, analizy czynności pomyłkowych i interpretacji marzeń sennych) w odniesieniu do chorych w stanach nerwicowych (teoria nerwic). • Dlatego prezentację psychoanalizy rozpoczynamy od opisu przypadku.

7. Psychoanaliza Z. Freuda

8. Psychoanaliza jako metoda

9. Psychoanaliza jako metoda leczenia Wcześniej lub później pacjenci dochodzą do takiego miejsca w swoich wspomnieniach o sytuacji urazu psychicznego , że nie potrafią lub nie chcą iść dalej. Według Freuda, ten opórwskazuje na to, że pacjenci wprowadzili do świadomości wspomnienia, które budzą zbyt duży wstyd, żeby stawić im czoła. Opór jest zatem rodzajem ochrony przed emocjonalnym cierpieniem. Obecność cierpienia wskazywała jednak, że proces analizy zbliża się do źródła problemu i że analityk powinien nadal sondować ten kierunek myślenia. Odkrycie przez Freuda zjawiska oporu u pacjentów doprowadziło go do sformułowania podstawowej zasady wyparcia, które opisywał jako proces odrzucania lub wykluczania ze świadomości wszelkich niedających się zaakceptować idei, wspomnień i pragnień, przez co muszą one działać w nieświadomości. Terapeuta musi pomóc pacjentom w ponownym wprowadzeniu wypartych treści do świadomości, tak aby można było stawić im czoła i zająć się nimi. Freud dostrzegał, że skuteczne leczenie pacjentów cierpiących na nerwicę zależy od ukształtowania zażyłej, osobistej relacji między pacjentem a terapeutą. Dla Freuda przeniesienie było niezbędnym elementem procesu terapeutycznego. Celem terapii było uwolnienie pacjentów od dziecięcej zależności od terapeuty i udzielenie im pomocy w przyjęciu bardziej dojrzałej roli życiowej.

10. Metoda: swobodne skojarzenia, analiza marzeń sennych i czynności pomyłkowych • Podstawową metodą jest swobodne kojarzenie. Freud prosił o wypowiadanie wszystkiego, co przychodzi analizowanemu do głowy; psychoanalityk niczego nie komentuje, tylko skupia się na wyszukiwaniu znaczeń ukrytych w kojarzonym materiale. • Kolejną ważną metodą w psychoanalizie freudowskiej jest analiza marzeń sennych. Freud był przekonany, że marzenia senne stanowią zamaskowane zaspokojenie wypartych pragnień. Istotą marzenia sennego jest spełnienie czyichś życzeń. • Treść marzenia sennego występuje na dwóch poziomach. Jego jawną treścią jest faktycznie opowiedziana przez pacjenta historia, będąca przypomnieniem tego, co działo się w marzeniu sennym. Prawdziwy sens snu kryje się w treści utajonej, będącej ukrytym lub symbolicznym znaczeniem marzenia sennego. • Freud był przekonany, że gdy pacjenci opisują swoje sny, to wyrażają zakazane pragnienia (utajoną treść marzenia sennego) wformie symbolicznej. Interpretowanie danego snu w celach terapeutycznych wymaga wiedzy o specyficznychkonfliktach pacjenta. • Marzenia senne są „dziurką od klucza” dającą dostęp do treści skrytych przed świadomym Ja przez mechanizm wyparcia. • Jednakże, nie wszystkie marzenia senne zawierają wyparte lub symboliczne treści.

11. Scientistsmeasuredreamcontent(2012) Current Biology • Scientists from the Max Planck Institute of Psychiatry in Munich, the CharityHospitalin Berlin and the Max Planck Institute for Human Cognitive and Brain Sciences in Leipzig • availed of the ability of lucid dreamers to dream consciously for their research. Lucid dreamers were asked to become aware of their dream while sleeping in a fMRIscannerand to report this "lucid" state to the researchers by means of eye movements. • They were then asked to voluntarily "dream" that they were repeatedly clenching first their right fist and then their left one for ten seconds.

12. awake luciddream Bottom: Activity in the motor cortex during the movement of the hands while awake (left) and during a dreamed movement (right). Blue areas indicate the activity during a movement of the right hand, which is clearly demonstrated in the left brain hemisphere

13. The coincidence of the brain activity measured during dreaming and the conscious action shows that dream content can be measured. • "With this combination of sleep EEGs, imaging methods and lucid dreamers, we can measure not only simple movements during sleep but also the activity patterns in the brain during visual dream perceptions," says • Martin Dresler, a researcher at the Max Planck Institute for Psychiatry.

14. Wyparcie, opór, przeniesienie • Ze wszystkich mechanizmów obronnych najważniejsze jest wyparcie. • W sytuacji terapeutycznej wypieraniu towarzyszy – opór i przeniesienie. • Opór występuje wtedy, kiedy w czasie sesji pacjent odmawia ujawnienia lub nawet pomyślenia o jakimś materiale, bo wzbudza lęk lub wstyd. • Z przeniesieniem w trakcie terapii mamy do czynienia kiedy pacjent przenosi miłość pożądane, nienawiść, gniew czy zawiść z pierwotnego obiektu np. ojca czy matki na terapeutę. Jest zrozumiałe, że przeniesienie może być pozytywne lub negatywne. Ze strony terapeuty jawi się reaktywne przeciw- przeniesienie. • Przeniesienie pozytywne ułatwia terapię psychoanalityczną. • Według Freuda opór i przeniesienie są kluczami do metody psychoanalitycznej

16. PSYCHOANALIZA JAKO TEORIA NERWIC

17. Nerwice Za przyczynę nerwicy uważał Freudpowrót wypartych popędów. Aby powstała nerwica, niezbędny jest konflikt, w którym Ja w służbie Nad-ja odmawia Id zaspokojenia i usuwa - wypiera jego reprezentację ze świadomości. Id natomiast tworzy sobie reprezentację zastępczą w postaci objawów nerwicowych. W przypadku wyparcia częściowo udanego pewne wyobrażenia zostały wyparte, lecz zachowały swoje obsadzenie. Z tego względu ciągle zagrażają wtargnięciem do świadomości W celu zachowania go z dala do świadomości konieczne jest silne przeciw-obsadzenie. Chociaż główne zagrażające wyobrażenie nie zostaje uświadomione, to jednak tworzą się pochodne tego wyobrażenia w formie: fantazji , czynności pomyłkowych, marzeń sennych, objawów nerwicowych. Stąd twierdzenie Freuda, że objawy nerwicowe mają symboliczny związek z wypartymi popędami i analizując wolne skojarzenia, można dojść do wypartego wyobrażenia.

18. Lęk • Lęk pełni funkcję sygnału ostrzegającego przed zagrożeniem Ja. Freud opisał trzy rodzaje lęku: • Lęk realny powstaje z obawy przed rzeczywistymi niebezpieczeństwami ze świata zewnętrznego. Dwa inne rodzaje, lęk neurotyczny i moralny, są pochodną lęku realnego. • Lęk neurotyczny ma swoje źródło we żądaniach Id - popędów id. Nie jest to strach przed popędami, ale strach przed karą, która prawdopodobnie nastąpi po każdym bezładnym, zdominowanym przez id zachowaniu. Innymi słowy, lęk neurotyczny jest strachem przed karą za wyrażenie popędowych pragnień. • Lęk moralny jest poczuciem wstydu lub winy wyzwolonymi przez nakazy Nad- ja - własne sumienie. Gdy podejmujemy jakieś działanie niezgodne z moralnymi wartościami naszego sumienia lub choćby myślimy o jego podjęciu, będziemy doświadczać poczucia winy lub wstydu. Wynikający stąd poziom lęku moralnego zależy od stopnia rozwoju naszego sumienia. • Lęk wywołuje napięcie neurotyczne, które motywuje jednostkę do podjęcia działania w celu jego redukcji.

19. Składniki umysłu „Ja nie jest wyraźnie oddzielone od Id; jego niższa część przenika się z Id … Ale materiał wyparty również przenika się z Id i jest jedynie jego częścią. Materiał wyparty jest wyraźnie odcięty od Ja przez opory stłumienia; może komunikować się z Ja poprzez Id.” (Sigmund Freud, 1923)

20. opór wypieranie Ja Objawynerwicy Materiał wyparty Id

21. Nieświadome mechanizmy redukcji lęku • Według teorii Freuda, ego rozwija system ochrony za pomocą tzw. nieświadomych mechanizmów obronnych, które są bezwiednym zaprzeczeniami lub zniekształcaniem rzeczywistości. Freud wyróżnił kilka mechanizmów, dokładniej osiem. • Nieświadomość mechanizmów polega na ich bezwiednej inicjacji, niezależnej od Ja. Ich użycie powoduje spadek lęku. • Wykorzystanie wyparcia do zmniejszenia lęku nie zawsze jest trwałe. Jak wcześniej podano, chociaż główne zagrażające wyobrażenie nie zostaje uświadomione, to jednak tworzą się pochodne tego wyobrażenia w formie: fantazji , czynności pomyłkowych, marzeń sennych, objawów nerwicowych– stanów nerwicowych.

22. Nieświadome mechanizmy obronne • Wyparcie Zaprzeczanie istnieniu czegoś, co powoduje lęk; tzn. mimowolne usunięcie ze świadomości jakiegoś wspomnienia lub spostrzeżenia, które wywołuje niepokój. • Zaprzeczanie Zaprzeczanieistnieniu zewnętrznego zagrożenia lub traumatycznego zdarzenia; np. osoba cierpiąca na terminalną chorobę może zaprzeczać bliskości śmierci. • Przemieszczenie Przesunięcie impulsów id z zagrażającego lub niedostępnego obiektu na obiekt, który jest dostępny; np. zastąpienie wrogości skierowanej na szefa, wrogością do własnego dziecka. • Projekcja Przypisywanie niepokojącego impulsu komuś innemu; np. powiedzenie, że tak naprawdę nie nienawidzimy profesora - to on nienawidzi nas. • Racjonalizacja Przeinterpretowanie zachowania, żeby uczynić je bardziej akceptowalnym lub mniej zagrażającym; np. powiedzenie, że praca, z której zostaliśmy zwolnieni, tak naprawdę nie była dobra. • Reakcja upozorowana Wyrażanie impulsu id, który jest przeciwstawny pierwotnemu impulsowi; np. ktoś, komu nie dają spokoju impulsy seksualne, może zaangażować się w kampanię przeciwko pornografii. • Regresja Powrót do wcześniejszego, mniej frustrującego okresu życia i przejawianie dziecięcych, zależnych zachowań charakterystycznych dla tego - bardziej bezpiecznego - okresu. • Sublimacja Zmiana lub przemieszczenie impulsów id przez skierowanie energii popędowej na społecznie akceptowane zachowania; np. skierowanie energii seksualnej na twórczość artystyczną.

23. Stadia rozwoju psychoseksualnego • Freud uważał, że osobowość kształtuje się niemal całkowicie do 5 – go roku życia. • I. Stadium oralne trwa od urodzenia do końca 1. roku życia. Podstawowym źródłem satysfakcji zmysłowej jest wówczas pobudzanie jamy ustnej i warg poprzez ssanie, gryzienie i połykanie. • Nieadekwatne zaspokojenie (zbyt małe lub zbyt duże) może doprowadzić do powstania osobowości oralnej, cechującej się zaabsorbowaniem takimi nawykami, jak palenie, całowanie i jedzenie. • Freud był przekonany, że zdarzeniom z oralnej fazy rozwoju można przypisać szeroki zakres zachowań osób dorosłych, od nadmiernego optymizmu do sarkazmu i cynizmu.

24. II. W stadium analnym gratyfikacja przesuwa się z jamy ustnej na odbyt, a dzieci czerpią przyjemność z analnej strefy erogennej. Stadium to zbiega się z treningiem czystości. Dzieci mogą wydalać lub zatrzymywać kał. Każda z tych sytuacji stanowi bunt przeciwko życzeniom rodziców. Konflikty z tego okresu mogą doprowadzić do powstania osobowości analno-ekspulsywnej, charakteryzującej się brakiem higieny, rozrzutnością i marnotrawstwem, lub analno-retencyjnej, dla której charakterystyczna jest staranność, czystość i kompulsywność. • III. W stadium fallicznym, które następuje około 4. roku życia, satysfakcja erotyczna wiąże się z fantazjami seksualnymi oraz pieszczeniem i pokazywaniem genitaliów. • W tej fazie dziecko przeżywa kompleks Edypa. Freud sugerował, że dzieci odczuwają pociąg seksualny do rodzica przeciwnej płci i strach przez rodzicem tej samej płci, którego postrzegają jako rywalaNazwa tego kompleksu nawiązuje do greckiego mitu o Edypie, który nieświadomie zabija swojego ojca i żeni się z matką..

25. Dzieci przezwyciężają kompleks Edypa zazwyczaj poprzez identyfikację z rodzicem tej samej płci. Oprócz tego zastępują seksualne pożądanie rodzica płci przeciwnej bardziej akceptowalnym społecznie rodzajem uczuć. • Kształtujące się w tym stadium postawy wobec płci przeciwnej jednak przetrwają, wpływając na relacje z jej przedstawicielami w okresie dorosłości. Jeden ze skutków identyfikacji z rodzicem tej samej płci dotyczy rozwoju superego. Przez przyswojenie sobie typowych zachowań i postaw rodzica tej samej płci, dzieci przejmują standardy jego superego. • IV. Stadium latencji to dalsza faza rozwoju trwający od około 5 do 12 lat, aż do pierwszych oznak dojrzewania na początku V. stadium genitalnego. Znaczenia nabierają wówczas zachowania heteroseksualne i jednostka zaczyna się przygotowywać do małżeństwa i rodzicielstwa.

26. Psychoanaliza jako teoria umysłu

27. Popędy • Dla oznaczenia motywacyjnych sił w człowieku Freud posługiwał się terminem Trieb, który najtrafniej można przełożyć jako "impuls" lub "popęd" (Bettelheim, 1982). Popędy są napędowymi lub motywacyjnymi siłami osobowości, biologicznymi czynnikami uwalniającymi energię psychiczną. • Popędy - według Freuda - nie są dziedzicznymi predyspozycjami, czyli "instynktami" w zwykłym rozumieniu, ale raczej odnoszą się do źródeł pobudzenia wewnętrznego. • Celem popędów jest pozbycie się lub zmniejszenie tego pobudzenia poprzez jakieś zachowanie, takie jak jedzenie, picie czy aktywność seksualna.

28. Popędy życia i popęd śmierci • Freud nie dążył do sporządzenia szczegółowego wykazu wszystkich możliwych popędów, ale pogrupował je w dwie ogólne kategorie: popędy życia i popęd śmierci. • Do popędów życia zaliczył głód, pragnienie i popęd seksualny. Odnoszą się one do samo- zachowania i przeżycia gatunku, są więc twórczymi czynnikami podtrzymującymi życie. Forma energii, w jakiej manifestują się popędy życia, nosi nazwę libido. • Popęd śmierci jest siłą destrukcyjną, która może być skierowana do wewnątrz, jak w przypadku masochizmu lub samobójstwa, lub na zewnątrz, jak w nienawiści lub agresji. • Koncepcja agresji jako czynnika motywacyjnego została dużo lepiej przyjęta przez psychoanalityków niż propozycja popędu śmierci. Pewien analityk napisał, że popęd śmierci powinien być "wyrzucony na śmietnik historii" (Becker, 1973, s. 99).

29. Składniki umysłu • We wczesnych pracach Freud sugerował, że psychika składa się z dwóch części: świadomości i nieświadomości. Część świadoma jest mała i niewiele znacząca. Daje ona tylko powierzchowny wgląd w osobowość. Nieświadomość rozległa i potężna - jest siedliskiem popędów, sił napędzających zachowania człowieka. • W późniejszych pismach Freud zrewidował ten prosty podział na świadomość i nieświadomość i zaproponował trzy instancje: • id, • Ja (ego) i • Nad- ja ( Superego).

30. Świadomość Przed-świadomość Ja Nad Ja Id Nieświadomość

31. Id • Id, które z grubsza odpowiada wcześniejszemu pojęciu nieświadomości, jest najbardziej pierwotną i najmniej dostępną częścią osobowości. Siły tkwiące w id dążą do natychmiastowego zaspokojenia, bez oglądania się na rzeczywistość. Działają one zgodnie z zasadą przyjemności, zmierzając do redukcji napięcia przez poszukiwanie przyjemności i unikanie bólu • Id zawiera podstawową energię psychiczną, czyli libido, i wyraża się poprzez redukcję napięcia. Wzrost energii libidinalnej prowadzi do zwiększenia napięcia. Podejmujemy wtedy działania na rzecz zredukowania go do bardziej znośnego poziomu. • Na przykład ludzie głodni, jeśli chcą rozładować napięcie wzbudzone przez głód, muszą podejmować działania służące znalezieniu jedzenia. Musi zatem powstać właściwe powiązanie między żądaniami id a rzeczywistością.

32. Ja (ego) • Freud określał ego jako Ich, co oznacza ,ja". • Ego pośredniczy między id a warunkami świata zewnętrznego w celu ułatwienia ich interakcji. • W odróżnieniu od natarczywych namiętności id, ego reprezentuje rozum lub racjonalność. O ile id ślepo pożąda i nie liczy się z rzeczywistością, ego zdaje sobie z niej sprawę, manipuluje nią i odpowiednio kontroluje id. • Ego stosuje się do zasady rzeczywistości, wstrzymując ukierunkowane na osiągnięcie przyjemności) żądania id tak długo, aż zostanie znaleziony odpowiedni obiekt do zaspokojenia potrzeby i zredukowania napięcia. • Ego nie istnieje niezależnie od id; prawdę mówiąc, czerpie z id swoje siły. Ego istnieje po to, aby pomóc id i stale dąży do zaspokojenia jego popędów.

33. Nad Ja • Trzecia instancja w strukturze osobowości, superego, rozwija się we wczesnym okresie życia, kiedy dziecko przyswaja sobie zasady postępowania wpajane przez rodziców lub opiekunów za pomocą systemu nagród i kar. • Zachowania, które są złe i przynoszą karę, tworzą część superego zwaną sumieniem. • Zachowania, które są akceptowalne dla rodziców lub grupy społecznej i przynoszą nagrody, tworzą część superego określaną jako ideał ego. Zachowanie dziecka jest więc początkowo kontrolowane przez działania rodziców, ale gdy tylko powstanie superego, zachowanie to podlega samokontroli. • Zasada, która kieruje działaniem nad-jato zasada powinności. • Odtąd jednostka zaczyna sama sobie przyznawać nagrody i wymierzać kary. Niemieckim odpowiednikiem superego było ukute przez Freuda słowo Ober-ich, które dosłownie oznacza "nad-ja".

34. Interakcja Id, Ja i Nad Ja • Superego będzie w oczywisty sposób w konflikcie z id. W odróżnieniu od ego, które próbuje odroczyć zaspokojenie id aż do znalezienia lepszego czasu i miejsca, superego będzie próbowało całkowicie zahamować zaspokojenie id. • Ego musi opóźniać zaspokojenie seksualnych i agresywnych impulsów, spostrzegać rzeczywistość i manipulować nią w celu rozładowania wynikającego stąd napięcia oraz radzić sobie z żądaniami doskonałości ze strony superego. • A gdy ego jest zbyt silnie naciskane, to w rezultacie powstaje stan określany przez Freuda mianem lęku.

35. RELACJE MIĘDZY WCZESNĄ PSYCHOANALIZĄ A PSYCHOLOGIĄ • Wielu psychologów akademickich wystąpiło z ostrą krytyką psychoanalizy. • Robert Woodworthz Uniwersytetu Columbia nazwał psychoanalizę "tajemniczą religią", która skłoniła racjonalnych ludzi do wyciągnięcia absurdalnych wniosków. • John B. Watson określił ją jako "czarną magię" (cyt. za Hornstein, 1992, s. 255, 256). • James McKeenCattell, który gwałtownie przeciwstawiał się psychoanalizie, opisał Freuda jako człowieka, który "żyje w zaczarowanej krainie snów pośród potworów o perwersyjnej seksualności" (cyt. za Fancher, 2000, s. 1027). • Mimo tych i innych zjadliwych ataków ze strony czołowych psychologów oraz mimo łagodniejszych przypadków odrzucania psychoanalizy jako kolejnej ekscentrycznej teorii, niektóre idee Freuda utorowały sobie drogę do amerykańskich podręczników psychologii. W latach 20. XX wieku poważnie omawiano • mechanizmy obronne, a także • koncepcję nieświadomej psychiki oraz • jawnej i utajonej treści marzeń sennych (Popplestone i McPherson, 1994). • Niemniej jednak behawioryzm był nadal dominującą szkołą myślenia w psychologii, a psychoanaliza była z reguły lekceważona.

36. Weryfikacja twierdzeń psychonalitycznych • Wlatach 30. i 40. XX wieku wiele koncepcji Freuda poddano badaniom eksperymentalnym, których rezultaty negatywne. W późniejszym okresie uzyskano wyniki o większej trafności. • Na podstawie analizy 2,5 tysiąca badań z dziedziny psychiatrii, psychologii, antropologii i innych dyscyplin zbadano naukową wiarygodność sformułowań Freuda (Fisher i Greenberg, 1977, 1996). Chociaż niektóre koncepcje opierały się próbom naukowej werfikacji / falsyfikacji (np..: id, ego, superego, pragnienie śmierci, libido i lęk), inne okazały się podatne na weryfikację naukową. Analiza pokazała, że badania potwierdzająnastępujące koncepcje i idee: • 1) pewne cechy osobowości oralnej i analnej; • 2) lęk kastracyjny; • 3) pogląd, że marzenia senne są odbiciem problemów emocjonalnych; • 4) aspekty kompleksu Edypa u chłopców (rywalizacja z ojcem i seksualne fantazje na temat matki). • Potwierdzenia w badaniach eksperymentalnych nie znalazły następujące spośród testowanych poglądów Freuda: • 1) marzenia senne stanowią symboliczne zaspokojenie wypartych życzeń i pragnień; • 2) w rozwiązywaniu kompleksu Edypa chłopcy identyfikują się z ojcem i akceptują standardy jego superego ze strachu; • 3) kobiety mają poczucie niższości dotyczące swojego ciała, wyznają mniej surowe standardy superego niż mężczyźni i przeżywają większe trudności w dochodzeniu do własnej tożsamości. • .

37. c.d. Późniejsze badania potwierdziły wpływ nieświadomych procesów na myślenie, emocje i zachowanie, wskazując, że nieświadome oddziaływania mogą być bardziej dojmujące, niż twierdził Freud (patrz np. Bomstein i Pittman, 1992; Bomstein i Masling, 1998; Greenwald, 1992; Weinberger i Silverman, 1990). „Przedstawiciele psychologii poznawczej na nowo odkryli istnienie nieświadomych procesów psychicznych. Niemal każdy czołowy psycholog poznawczy przyjmuje dziś założenie, że procesy psychiczne przebiegają poza świadomością" (Cramer, 2000, s. 638). Badania potwierdzają także istnienie wyparcia jako mechanizmu obronnego np. przejęzyczenia. Badania nad rozwojem osobowości nie poświadczają sugestii, że osobowość kształtuje się do 5. roku życia i że potem niewiele się zmienia. Psychologowie przyjmują, że osobowość dalej rozwija się w czasie i może ulegać radykalnym zmianom również po okresie dzieciństwa. Współczesne badania nad popędami (jako siłami napędowymi osobowości) pokazują, że twierdzenia Freuda już nie są użytecznym modelem ludzkiej motywacji

38. KRYTYKA PSYCHOANALIZY • Przedmiotem poważnej krytyki były stosowane przez Freuda metody gromadzenia danych: • Po pierwsze, Freud zbierał dane w sposób niesystematyczny i niekontrolowany. • Po drugie, przypominając sobie słowa pacjentów, Freud mógł je reinterpretować, kierowany pragnieniem znalezienia dowodów na poparcie swych teorii; to wynika z sił działających w jego nieświadomości. • Po trzecie, opowieści o uwiedzeniu w dzieciństwie mogły być wywnioskowane przez Freuda z jego interpretacji objawów u pacjentki, a nie rzeczywiście przez niego usłyszane. • Po czwarte, istnieją niezgodności między notatkami Freuda z sesji terapeutycznych a opublikowanymi historiami przypadków, opartymi podobno na tych zapiskach. • Po piąte, badacze znaleźli również bezpodstawne twierdzenia o wyleczeniach (Eagle, 1988; Mahony, 1986). Nie sposób ustalić, czy Freud formułował te wypowiedzi umyślnie, w celu poparcia swojego stanowiska, czy też wynikały one z sił działających w jego nieświadomości

39. Freud jako terapeuta Mimo rosnącej popularności psychoanalizy jako metody terapeutycznej, Freud był w niewielkim stopniu zainteresowany potencjalną wartością terapeutyczną swojego systemu. … To, że metody te znajdowały także zastosowanie terapeutyczne, miało dla Freuda drugorzędne znaczenie w porównaniu z ich wartością naukową, Być może jego względny brak zainteresowania leczeniem pacjentów sprawił, że opisywano go jako bezosobowego, nawet obojętnego terapeutę. Postawił swój fotel u wezgłowia kozetki, ponieważ nie chciał, aby pacjenci się na niego patrzyli. Niekiedy podczas sesji analitycznych zasypiał. Przyznawał: "Brak mi tej pasji pomagania" (cyt. za Jones, 1955, s. 446). Jego pasją były badania, na których budował teorię wyjaśniającą funkcjonowanie osobowości.

40. Psychoanaliza a media • W latach 30. i 40. psychoanaliza przyciągnęła uwagę ogółu. Połączenie seksu, przemocy i ukrytych motywów, wraz z obietnicą wyleczenia rozmaitych problemów emocjonalnych okazało się atrakcyjne, niemal porywające. • Ludzie mylili psychoanalizę z psychologią, przypuszczając, że to jedno i to samo. Psychologowie nienawidzili poglądu, że w psychologii chodzi tylko o seks, marzenia senne i nerwice. Psychologiczny establishment kipiał ze złości! • Historycy odnotowali: "W latach 30. XX wieku psychologowie zdali sobie sprawę, że psychoanaliza nie jest jedynie przemijającą manią, ale poważnym konkurentem, który zagraża fundamentom psychologii naukowej, przynajmniej w świadomości ogółu" (Morawski i Hornstein, 1991, s. 114).

41. Psychoanaliza: dalszy rozwój

42. NEO-FREUDYŚCI i PSYCHOLOGIA EGO Znaczna grupa neo-freudowskich analityków trzymała się głównych założeń psychoanalizy, niemniej jednak modyfikowała system. Główną zmianą, jaką wprowadzili ci wierni uczniowie, było rozszerzenie koncepcji ego(Hartmann, 1964). Zamiast przypisywać mu funkcję służebną wobec id, uznano, że odgrywa ono większą rolę. Psychologia ego zakładała, że • ego jest bardziej niezależne od id, • posiada własną energię, która nie pochodzi z id, jak również • pełni odrębne od id funkcje. • w ego istnieje sfera wolna od konfliktów, zwłaszcza konfliktów z id. W tym zrewidowanym ujęciu, ego może funkcjonować niezależnie od id, co było znaczącym odchyleniem od ortodoksyjnej myśli Freuda. Inną zmianą wprowadzoną przez neofreudystów było położenie mniejszego nacisku na siły biologiczne jako czynniki oddziałujące na osobowość. • Większy wpływ przypisano czynnikom społecznym i psychologicznym. • pomniejszali także znaczenie seksualności dziecięcej i kompleksu Edypa, Społeczne interakcje z okresu dzieciństwa nabrały zatem większej wagi niż realne lub wyobrażone interakcje seksualne.

43. Neofreudyści • Anna Freud (1895-1982) • Melanie Klein (1882-1960) • Heinz Kohut (1913-1981) • Karen Horney (1885-1952)

44. Anna Freud (1895-1982) Anna Freud, córka Freuda, zrewidowała ortodoksyjną teorię psychoanalityczną, rozszerzając rolę ego, funkcjonującego niezależnie od id. W książce Ego i mechanizmy obronne (1936) objaśniła działanie mechanizmów obronnych, które chronią ego przed lękiem. Standardowa lista freudowskich mechanizmów obronnych • Wyparcie Zaprzeczanie istnieniu czegoś, co powoduje lęk; tzn. mimowolne usunięcie ze świadomości jakiegoś wspomnienia lub spostrzeżenia, które wywołuje niepokój. • ZaprzeczanieZaprzeczanie istnieniu zewnętrznego zagrożenia lub traumatycznego zdarzenia; np. osoba cierpiąca na terminalną chorobę może zaprzeczać bliskości śmierci. ……………… jest w dużej mierze właśnie jej dziełem. Sformułowała ona bowiem precyzyjne definicje tych mechanizmów i dostarczyła przykładów z przeprowadzonej przez siebie analizy dzieci. Innowacją było m.in. wykorzystanie materiałów uzyskanych podczas zabawy i obserwacji dziecka w warunkach domowych.

45. Melanie Klein (1882-1960) Melanie Klein poznała doniosłość relacji między rodzicem a dzieckiem. Sformułowana przez Klein teoria skupiała się na intensywnej więzi emocjonalnej między matką a dzieckiem, w szczególności podczas pierwszych sześciu miesięcy życia dziecka. Związek między niemowlęciem a matką został przez nią opisany w kategoriach społecznych i poznawczych, a nie seksualnych. Klein sugerowała, że pierś matki jest pierwszym obiektem częściowym dla niemowlęcia, które ocenia go jako dobry lub zły, w zależności od tego, czy zaspokoił popęd id. Środowisko niemowlęcia, określane i reprezentowane przez dobry lub zły obiekt częściowy, jest wiec spostrzegane albo jako zaspokajające lub wrogie. W miarę jak świat dziecka się poszerza, nawiązuje ono relacje z obiektami całościowymi (np. z matką jako osobą) zamiast z obiektami częściowymi i definiuje obiekty całościowe w taki sam sposób, w jaki definiowało pierś, tzn. jako zaspokajające albo wrogie. Początkowa interakcja społeczna między matką a dzieckiem zostaje zgeneralizowana na wszystkie obiekty (ludzi) w życiu dziecka. W tym sensie, dojrzałą osobowość można traktować jako zakorzenioną w naturze relacji z pierwszych sześciu miesięcy życia.

46. Heinz Kohut (1913-1981) Kohut akcentował to, co nazywał Ja rdzennym (nuclearself), które postrzegał jako fundament stawania się niezależną osobą. Ja rdzenne powstaje z relacji, które tworzą się między niemowlęciem a tzw. obiektami własnymi (self-objects). Obiekty własne to ludzie, którzy odgrywają tak istotną rolę we wczesnym okresie życia, że w naszym przekonaniu są oni częścią naszego Ja. Z reguły pierwotnym obiektem własnym w przypadku niemowlęcia jest matka. Kohut sugerował, że jej rola polega nie tylko na zaspokajaniu fizycznych potrzeb dziecka, lecz także jego potrzeb psychicznych. • Kiedy matka jak lustro, odzwierciedla jego poczucie wyjątkowości, znaczenia i wielkość potwierdza u dziecka poczucie dumy, które staje się częścią rdzennego Ja. • Jeśli matka odrzuca swoje dziecko, odzwierciedlając w ten sposób jego poczucie nieważności, wówczas u dziecka może się rozwinąć poczuciewstydu lub poczucie winy. Tak oto wszystkie aspekty dojrzałego ja ( pozytywne i negatywne) kształtują się na gruncie początkowych relacji dziecka z pierwotnymi jego własnymi obiektami.

47. KAREN HORNEY (1885-1952) Homeykwestionowała pogląd Freuda, że osobowość zależy od niezmiennych sił biologicznych. • Nie zgadzała się z prymatem czynników seksualnych, • podważała prawomocność teorii edypialneji • odrzucała pojęcie libido oraz • Odrzucała podział osobowości na trzy instancje. Horney akceptowała jednak • koncepcję nieświadomej motywacji oraz • istnienie emocjonalnych, irracjonalnych motywów. Występując przeciwko twierdzeniu Freuda, że kobiety są motywowane zazdrością o członek, Homey dowodziła, że u mężczyzn taką rolę odgrywa  zazdrość o macicę, czyli o kobiecą zdolność rodzenia. Była przekonana, że mężczyźni manifestują zazdrość o macicę i towarzyszącą jej urazę nieświadomie, poprzez zachowania zmierzające do dręczenia i deprecjonowania kobiet, a jednocześnie podtrzymujące ich rzekomo gorszy status. Odmawiając kobietom równych praw, ograniczając im możliwości rozwoju i lekceważąc ich dążenie do osiągnięć, mężczyźni usiłują utrzymać rzekomo naturalną wyższość.

48. Lęk podstawowy v. podstawowa ufność Nie akceptując freudowskich popędów jako sił motywacyjnych, Horney wysunęła tezę, że bezradne dziecko jest powodowane potrzebą szukania ochrony, bezpieczeństwa i wolności od strachu w świecie pełnym zagrożeń. "Lęk podstawowy" to kluczowe pojęcie w systemie Horney. Definiowała go jako "poczucie bezradności i izolacji dziecka w potencjalnie nieprzyjaznym dlań świecie"? (Horney, 1945, s. 41). Lęk podstawowy jest skutkiem działań rodziców, takich jak dominacja, brak opieki i miłości oraz niekonsekwentne zachowanie. . Horney dzieliła z Freudem przekonanie, że • osobowość rozwija się w pierwszych latach dzieciństwa, chociaż skupiała się na sposobie traktowania rozwijającego się dziecka przez rodziców i opiekunów. Horney zaprzeczała istnieniu uniwersalnych faz , takich jak stadium oralne czy analne. • Sugerowała, że jeśli u dziecka rozwijają się tendencje w kierunku osobowości oralnej lub analnej, to są one rezultatem zachowania rodziców.

49. ODŁAMY WSPÓŁCZESNEJ PSYCHOANALIZY • „Duże zainteresowanie uczestników konferencji wzbudziło wystąpienie Arnolda M. Coopera z Nowego Jorku, który podjął istotną kwestię pluralizmu w psychoanalizie, zastanawiając się, czy przyczynia się on do postępu czy do chaosu. Cooper mówił: " ...prawie wszyscy przynajmniej częściowo znamy różne szkoły psychoanalityczne, które zabiegają o swoich zwolenników. Należą do nich • psychologowie ego, • lakaniści, • kleiniści, • przedstawiciele psychologii self,  • szkoły intersubiektywnej, • społeczno-konstruktywistycznej, • interpersonalnej, • transakcyjnej, • szkoły teorii więzi ...." (2000, s. 6).” • Katarzyna Schier : Sprawozdanie z konferencji Niemieckiego Towarzystwa Psychoanalitycznego, Frankfurt nad Menem, 22-26 listopada 2000 roku.

50. Dokąd zmierza współczesna psychoanaliza?Katarzyna Schier • Sprawozdanie z konferencji Niemieckiego Towarzystwa Psychoanalitycznego, Frankfurt nad Menem, 22-26 listopada 2000 roku. • Zainteresowanie uczestników konferencji wzbudziło wystąpienie Arnolda M. Coopera z Nowego Jorku, który podjął istotną kwestię pluralizmu w psychoanalizie, zastanawiając się, czy przyczynia się on do postępu czy do chaosu… • Zdaniem Coopera psychoanaliza nie wypracowała narzędzi, które pozwalałaby na weryfikację jej twierdzeń odwołujących się do różnych teorii, a tym samym oddaliła się w sposób znaczący od świata nauki. Według autora "nie potrzebujemy już luksusu totalnej autonomii i nie możemy już też sobie na ten luksus pozwolić" (s. 27). • Cooper uważa, że tylko w sytuacji powrotu psychoanalizy na uniwersytety i stworzenia naukowej metodologii badań pluralizm orientacji w psychoanalizie może prowadzić do postępu i rozwoju dyscypliny. • Przykładem takiego obszaru teorii psychoanalitycznej, który ma niezachwianą pozycję na gruncie psychologii ogólnej i psychologii rozwojowej, jest — jego zdaniem — teoria więzi emocjonalnej zapoczątkowana przez przełomowe badania Johna Bowlby`ego i jego uczniów.