Waarover gaat het?

1. Meertalig onderwijs. Meer dan taalonderwijs.Piet Van de Craen, Vrije Universiteit Brussel (VUB) & European Language Council/Conseil européen pour les langues (ELC/CEL).

2. Waarover gaat het? • Meertalig onderwijs? • Die vorm van(taal)onderwijs waarbij een deel van het curriculum in een andere taal dan het Nederlands of Frans wordt aangeboden • CLIL: content and language integrated learning • EMILE: enseignement d’une matière intégré à une langue étrangère • ITTO: inhoud- en taakgericht taalonderwijs

3. Waarover gaat het? • Welk deel van het curriculum? • Kan gaan van +70% van het curriculum tot 2 uur per week • Eerst voorbereidend in het kleuteronderwijs • Daarna vanaf de eerste klas van de basisschool • Wie doet zoiets? • In Wallonië +/- 250 basis- en secundaire scholen die 50% tot 75% van het curriculum in het Nederlands (Engels, Duits) aanbieden • STIMOB: stimulerend meertalig onderwijs in Brussel sinds 2001. Samenwerking universiteit - scholengroep • Europa is een felle voorstander van deze aanpak

4. Waarover gaat het? • Wie geeft dit soort onderwijs? • Native speakers van het Frans • Of leerkrachten die zich hiertoe in staat achten • Veel gestelde vragen: • Leidt dit onderwijs niet tot gebrekkige kennis van de moedertaal? • Gebrekkige kennis van de doeltaal? • Gebrekkige kennis van de leerstof? • Leidt dit niet tot verfransing? • En wat dan met dyslectische kinderen? • En wat dan met minder begaafde leerlingen? …

5. Waarover gaat het? • Tot wie richt dit soort onderwijs zich? • Tot alle leerlingen, bijgevolg tot de Nederlandstaligen, de Franstaligen en de anderstaligen • MAAR: het effect van de aanpak is verschillend naargelang van de groep leerlingen. Brussel als voorbeeld. • Nederlandstalige leerlingen leren Frans volgens de beste aanpak, namelijk leren IN in plaats van leren VAN een andere taal • Franstaligen krijgen ondersteuning in de moedertaal • Anderstaligen krijgen extra-ondersteuning omdat de leerstof twee keer wordt aangeboden (=herhalingsprincipe)

6. Wetenschappelijke achtergrond • Meertalig onderwijs is een prikkelende vorm van onderwijs ... • die alle leerlingen ten goede komt … • waarbij vele impliciete leerprocessen aan te pas komen die erg leerbevorderend zijn …. • d.w.z. ze hebben cognitieve implicaties …. • die zichtbaar kunnen worden gemaakt.

7. Wetenschappelijke vraagstellingen • 1. Verwerving van de doeltaal? • 2. Niveau van de moedertaal? • 3. Kennis van de leerstof? • 4. Attitudes en motivatie? • 5. Cognitieve ontwikkeling? • 6. Breinontwikkeling?

8. Onderzoeksresultaten • 1. Verwerving van de doeltaal? • Leerlingen spreken beter de doeltaal dan via traditionele taalleermethodes • Naarmate het percentage van het aanbod stijgt, zijn de resultaten voor gesproken taal beter • Er zijn geen negative bijverschijnselen geconstateerd

9. Onderzoeksresultaten • 2. Niveau van de moedertaal? • De moedertaal is even goed - en in de meeste gevallen beter ontwikkeld - bij leerlingen uit deze vorm van onderwijs dan bij eentalig onderwwijs. • In Wallonië vertonen meertalige Franstalige leerlingen minder achterstand vergeleken met eentalige leerlingen • Er zijn geen negative bijverschijnselen geconstateerd

10. Onderzoeksresultaten • 3. Kennis van de leerstof? • De leerstofkennis is even goed of beter bij deze leerlingen dan bij vergelijkbare leerlingen uit het eentalige onderwijs. • Dit geldt ook voor het secundair onderwijs maar de resultaten zijn minder uitgesproken • Er zijn geen negative bijverschijnselen geconstateerd

11. Onderzoeksresultaten • 4. Attitude en motivatie? • Basisschoolleerlingen vertonen een uitgesproken positieve attitude tegenover talen in het algemeen en het Nederlands in het bijzonder • Dit geldt ook voor het secundair onderwijs • Er zijn geen negative bijverschijnselen geconstateerd

12. Onderzoeksresultaten • 5. Cognitieve ontwikkeling? • Cognitie verwijst hier naar rekenkundige -mathematische - kennis van concepten en bewerkingen • Aan de hand van rekentoetsen (het leerlingvolgsysteem) • Opvallend: ook meertalige scholen die NIET met rekenen aan de slag zijn gegaan, scoren hoger op rekentoetsen dan vergelijkbare eentalige scholen

13. Onderzoeksresultaten • Resultaten van drie basisscholen na vier jaar MTO vergeleken met controleschool op een geijkte rekentest

14. Onderzoeksresultaten • Voor bijna alle sub-tests zijn +ITTO-leerlingen beter dan -ITTO-leerlingen. • De verschillen tussen experimentele scholen en de controleschool worden kleiner als de taken minder taalgebonden zijn en omgekeerd. • Hoe moelijker de taken -breuken, vraagstukken, metend rekenen - des te groter zijn de verschillen.

15. Onderzoeksresultaten • 6. Breinontwikkeling Voorafgaand: • breinen houden van activiteit, • dit creëert neuronenbanen, • leren betekent het aanmaken van neuronenbanen

16. Onderzoeksresultaten • Densiteit van neuronenbanen bij resp. pasgeborenen, zesjarigen, volwassenen

17. Onderzoeksresultaten Monolinguals in school language Early, highly proficient bilinguals in their school language Early-late, proficient bilinguals in their school language (SL = L2) (Mondt et al, 2008)

18. Wat CLIL ons leert … • Uit wat voorafgaat blijkt dat de CLIL-aanpak een krachtig leermiddel is dat het taalonderwijs overstijgt. • D.w.z. Dat ook resultaten op andere vakken erop vooruitgaan • Dit resultaat is opmerkelijk en vraagt toelichting • Maar CLIL staat ook voor belangrijke didactische veranderingen …

19. Wat CLIL ons leert … • Vijf principes • Het principe van herhaling • Het principe van additionele meertaligheid • Het principe van transfer • Het principe van cognitieve stimulatie • Het principe van breinstimulatie (cf. Van de Craen et al. to appear)

20. Het principe van herhaling… • Herhalen van leerstof in beide talen heeft zowel bij jonge leerlingen in de basisschool als bij oudere leerlingen in het secundair onderwijs een leerstimulerend effect. • Herhaling is een essentieel aspect van elke leerproces. • De didactiek is hier bij gebaat.

21. Het principe van additionele meertaligheid… • Kennis van meer dan een taal leidt tot het makkelijker leren van andere talen • 100 – 20 = 120 • Vergelijking: muziek • Het effect werkt op termijn

22. Het principe van transfer … • Onderzoeksvraag Waalse school: in welke taal leer je het best lezen? In de doeltaal of de moedertaal? • Antwoord: dit hangt van de doeltaal af … • De doeltaal is een niet-transparante taal, d.w.z. de grafeem – klankovereenkomst is niet eenduidig, zoals in het Frans en Engels • Voorbeeld 1: [o] in het Frans : lot, au, aux, eau, eaux, … • Voorbeeld 2 : through, laugh en women in het Engels … (cf.Seymour et al. 2003 Goswami et al. 1998, Goswami 2008) OF • De doeltaal is een transparente taal, zoals het Nederlands of het Spaans

23. Het principe van transfer … • Leerlingen leren het best lezen in een transparante taal, ongeacht hun moedertaal • Moedertaal Frans of Engels : eerst lezen in het Nederlands in een CLIL context … • Het transferprincipe zorgt ervoor dat dergelijke leerlingen daarna beter lezen in de moeilijkere moedertaal.

24. Het principe van cognitieve stimulatie … • Onderzoek wijst op cognitieve stimulatie in een CLIL omgeving …(Jäppinen 2005, Van de Craen et al 2007a,b,c, Lorenzo et al 2009) • Verklaring : • leerlingen zijn aangetrokken door de andere taal, • ze zijn daardoor aandachtiger, • de herhalingstechniek zorgt er ook voor dat geen ontsporing mogelijk is, • hierdoor halen leerlingen betere resultaten ook in het technisch en beroepsonderwijs

25. Het principe van breinstimulatie … • Wat gebeurt er in het brein? • Plasticiteit, namelijk ervaringsafhankelijke plasticiteit … • Ervaringsafhankelijke plasticiteit leidt tot hebbiaans leren … neurons that fire together wire together … (Shatz in Marsh et al 2009) • Dit betekent dat sterkere verbindingen worden aangemaakt via het stimulerende leerproces …

26. Didactisch-theoretische implicaties • CLIL verwijst naar een nieuwe vorm van didactiek waarbij de wetenschappelijke studie van leren centraal staat … • D.w.z. dat een verband wordt gelegd tussen leren en hoe de menselijke geest en het brein functioneren … • Talen leren is hierbij de hefboom … • Het gaat om de opwaardering van • (i) impliciete (taal)leerprocessen naar • (ii) expliciete processen

27. Conclusie • CLIL onderwijs leidt tot betere leerresultaten. • Deze aanpak betekent een meerwaarde voor alle leerlingen en in alle regio’s. • Deze aanpak kan met een minimum aan financiële middelen worden geïmplementeerd.

28. Conclusie • Deze aanpak is democratisch en emancipatorisch geeft iedereen, d.w.z. zowel migranten als autochtonen, zowel beroeps- als aso-leerlingen meer kansen. cf. werkloosheid in Brussel • Deze benadering sluit aan bij de Europese aanbevelingen inzake (taal)onderwijs en maakt ze ook waar.

29. Slotwoord • Meertalig onderwijs op deze manier betekent onderwijsvernieuwing in de zin van Karl Popper, die spreekt van maatschappelijke vernieuwingen via piecemeal engineering • Geen revolutionaire maar kleine aanpassingen aan het systeem met belangrijke meerwaarden. • Ik dank u voor uw aandacht. • pvdcraen@vub.ac.be