Sosyal Güvenlik Sistemi Bireysel Emeklilik ve Genel Sağlık Sigortası

1. Sosyal Güvenlik SistemiBireysel Emeklilik ve Genel Sağlık Sigortası Sunumun ana versiyonu Sosyal Güvenlik Kurumu eski Başkanı Sn. A. Tuncay TEKSÖZ tarafından hazırlanmış, bazı bölümler R. Hakan ÖZYILDIZ tarafından eklenmiştir. 2014 www.hakanozyildiz.com hakanozyildiz@gmail.com

2. Sosyal güvelik neden dersimizin konusu? Bütçeye yükü www.hakanozyildiz.com

3. Sosyal güvelik harcamaları Faiz dışı harcamaların 1/4 ‘ü kadar. Hemen hemen kamunun toplam yatırımlarına eşit. www.hakanozyildiz.com

4. Bütçe harcamları esnek değil Gelirleri dolaylı vergilere, yani harcamalara bağlı olan bütçenin harcamaları esnek değil. Ekonomi küçüldükçe gelirler azalırken, harcamalarda esneklik olmadığı için azalmıyor. Aksine bütçe açığı büyüyor. Büyüyen açığı finanse etmek için daha fazla borçlanmak gerekiyor. www.hakanozyildiz.com

5. Sistemin yükü her geçen yıl büyüyor Sosyal devlet vatandaşının geleceğini, emekliliğini, sağlığını düşünmek zorundadır. Ama ne kadar? www.hakanozyildiz.com

6. Türkiye yine önde... www.hakanozyildiz.com

7. Devletlerin emeklilik için harcamaları büyüyor www.hakanozyildiz.com

8. Finansman Açığı Ekonomik İstikrarı Tehdit Edecek Büyüklükte…Sistemin son oniki yıllık açığı faizde değerlendirilseydi ne olurdu? www.hakanozyildiz.com

9. Dünya yaşlanıyor, sorun büyüyor www.hakanozyildiz.com

10. Ancak, ağırlıkla fonlu sistemlerle yönetilen gelişmiş ekonomilerde nüfus gittikçe yaşlanıyor. Emeklilik sonrası hayat beklentisi artıyor. Bu durum emeklilik fonlarını daha fazla getiri elde etmeye zorluyordu. Bu nedenle daha çok risk almalarına göz yumuldu. www.hakanozyildiz.com

11. Dünyada durum farklı Emeklilik sistemleri fonlara dayalı. Ancak son kriz onların dengesini de bozdu. Sistemde büyük sorunlar var. www.hakanozyildiz.com

12. Emeklilik fonlarının varlıkları küresel likidite için çok önemli ve yıllar itibariyle artıyor. Fonların % 70’i ABD, İngiltere, Japonya’ya ait. www.hakanozyildiz.com

13. Emeklilik fonları sanayileşmiş ekonomilerde hayati önem taşıyorlar. Ülke tasarruflarının büyük bir bölümünü oluşturuyorlar. Büyük yatırımlar için gereken uzun vadeli krediler bu fonlardan sağlanıyor. www.hakanozyildiz.com

14. Emeklilik Fonlarının paraları borsalarda Son kriz kamu borçlarını büyüttü. Bu nedenle faizlerin yükselmesi kamu dengelerini ve yatırım kararlarını olumsuz etkiliyor. Ancak, emeklilik fonlarının da daha yüksek getiriye ihtiyaçları var. www.hakanozyildiz.com

15. Ekonomide bu kadar büyük yer tutan fonlar kayba uğrayınca, ekonomiye etkisi olumlu olmaz. www.hakanozyildiz.com

16. Emeklilik fonlarının dengeleri bozuk 1998 yılında 100 birim olan varlıkları, 2010 yılı itibariyle; 140’lar düzeyine çıkabilirken, yükümlülükleri 195’ler düzeyine ulaştı. Denge, yaşlanan nüfus nedeniyle, gittikçe daha da bozulacak. www.hakanozyildiz.com

17. ABD’nin işi çok zor Eğer tedbir alınmazsa, 2025 yılında söz verilen sosyal ödemeler + faiz ödemeleri, toplam bütçe gelirlerine eşit olacak. Yani diğer (maaş, askeri vb.) harcamalar için ABD borç bulmak zorunda. www.hakanozyildiz.com

18. SOSYAL GÜVENLİK NEDİR? www.hakanozyildiz.com

19. Sosyal Güvenliğin Temel Esasları • Sosyal güvenlik terimi neyi ifade eder? • Sosyal güvenlik sistemlerine neden ihtiyaç duyulur? • Sosyal güvenliğin hedef kitlesi kimlerdir? • Sosyal güvenliğin sunulma yöntemleri nelerdir? • Sosyal güvenlik yardımlarının (ivazlarının) yapısı ve amaçları nelerdir? www.hakanozyildiz.com

20. Sosyal güvenlik terimi neyi ifade eder? • Sosyal Politika; “gelir dağılımını ve/veya gelirin yeniden dağılımını değiştirerek belirli bir gelirden sağlanan tatmini artıran ve bu sayede toplum hayatında fertler ile sosyal gruplar arasında çıkabilecek çatışmaları ve huzursuzlukları önleyerek sosyal hayatın devamlılığını ve bütünlüğünü sağlamaya yönelik tedbirler ağı ve politikalar demeti” olarak tanımlanabilir. • Sosyal güvenlik ; “sebebi ne olursa olsun, tehlikeye maruz kalarak muhtaç duruma düşen fertlerin ve ailelerinin uğradıkları tehlikelerin zararlarından kurtarılarak, yaşadıkları toplum içinde, insan haysiyetine yaraşır bir hayat standardına kavuşturulmaları ve muhtaçlığa bağlı ihtiyaçlarının esiri olmaktan ve diğer insanlara bağımlı olmaktan kurtarılmaları garantisi” olarak tanımlanabilir. (Y.Alper.) www.hakanozyildiz.com

21. Sosyal Güvenliğin amacı, işlevi nedir? • Ekonomik olarak aktif olunamayan dönemlerde gelir kaybını telafi etmek • Yoksullukla karşı karşıya olan bireyler için asgari bir güvence oluşturmak • Sağlık risklerine karşı tedavi güvencesi sağlamak • Yaşlılar, engelliler, çocuklar gibi korunmaya muhtaç kesimlerin yaşam koşullarını kendilerinin ve toplumun ihtiyaçları doğrultusunda geliştirmek. www.hakanozyildiz.com

22. Sosyal Güvenliğin Kapsamı • Hastalık (tedavi edici hizmetler temini) • Hastalık (gelir garantisi temini) • İş kazası ve meslek hastalığı • Analık • Malullük • Yaşlılık • Ölüm • İşsizlik • Aile gelirinin yetersizliği ILO 102 sayılı “Sosyal Güvenliğin Asgari Normları” Sözleşmesi, 1952 www.hakanozyildiz.com

23. Sosyal Güvenliğin Sağlanma Yöntemleri • Sosyal sigortalar • Sosyal yardımlar • Özel Sigorta Fonları Aynı nesil içinde veya nesiller arası gelir transferi: kimden alıyor, kime veriyoruz? www.hakanozyildiz.com

24. Sosyal Sigortaların Temel Özellikleri • İşçi ve işverenin ödediği primlerle finanse edilir. • Katılım zorunludur. • Nesiller arası ve yoksul ile varsıl arasında gelir transferine dayanır. • Genellikle Tanımlanmış Fayda(DB) esasına dayanır. • Yardımlardan faydalanmak prim ödeme şartına bağlıdır. • Prim ve yardımın miktarı genellikle sigortalının geliri ile ilişkilidir. • Devlet ilave prim veya sübvansiyon yoluyla finansmana katılabilir. • Devlet garantördür. • Yardımları ve idari giderleri karşılamak üzere gelirler özel bir fonda toplanır ve nemalandırılır. www.hakanozyildiz.com

25. Sosyal Yardımların Temel Özellikleri • Vergilerle finanse edilir.Karşılıksızdır. • Yoksulluğun olumsuz ve yıkıcı etkilerini azaltmaya yöneliktir. • Gelir ve ihtiyaç testi yapılarak yoksullara verilmesi esastır. • Belirlenmiş ihtiyaç kategorileri için sosyal yardım bir hak olarak tanımlanır. • Sosyal yardımın miktarı, başvuranın toplam gelir seviyesini belirlenmiş asgari geçim seviyesine yükseltecek miktardır. Herkes için eşit değil ihtiyacı kadardır. • Mutlak yoksulluğa karşı koruma sağlar. www.hakanozyildiz.com

26. SOSYAL GÜVENLİĞİN ARAÇLARI Kişilerin sosyal risklere karşı güvence altına alınabilmesi aşağıdaki biçimde gerçekleştirilebilir. SOSYAL GÜVENLİK Ulusal Yardım Programları Primli Rejimler SOSYAL YARDIMLAR SOSYAL HİZMETLER SOSYAL SİGORTALAR www.hakanozyildiz.com

27. Emeklilik (yaşlılık) Sigortasının Finansmanı • DAĞITIM / PAYG (PAY-AS-YOU-GO) SİSTEMİ • FONLU SİSTEM • Kamu tarafından veya özel sektörce işletilen • Bireysel hesaplarda veya topluca takip edilen • KARMA SİSTEMLER • PAYG + ZORUNLU FONLU SİSTEM • PAYG + GÖNÜLLÜ FONLU SİSTEM • PAYG + ZORUNLU FONLU SİSTEM + GÖNÜLLÜ FONLU SİSTEM www.hakanozyildiz.com

28. Emeklilik Gelirinin Tespiti • Tanımlanmış Fayda (Defined Benefit) Emekli aylığının düzeyi hakkında önceden bir söz verilir.Bu sözün tutulamama riskini bir sponsor üstlenmek zorundadır. • Tanımlanmış Katkı (Defined Contribution) Emekli aylığının düzeyi emeklilik öncesi toplam birikim düzeyine ve emeklilikte yaşam süresine bağlıdır. Önceden bir söz verilmemiştir. Gelirin düzeyine ilişkin risk sigortalıya aittir. www.hakanozyildiz.com

29. EMEKLİ MAAŞI HAVUZU (¼ oranı) GELİRLER= Ortalama Ücret (maaş) X Prim (=% 20) X Çalışan Sayısı GİDERLER= Emekli sayısı X Ortalama ücret X Emekli aylığı (=%80) www.hakanozyildiz.com

30. SOSYAL SİGORTA KURULUŞLARI • TAMAMLAYICI SANDIKLAR • OYAK • AMELE BİRLİĞİ (Zonguldak’taki işçiler) • SSK • İŞÇİLER • TARIM İŞÇİLERİ İSTEĞE BAĞLI SİGORTALILAR • BAĞ-KUR • ESNAF VE SANATKARLAR VE DİĞER BAĞIMSIZ ÇALIŞANLAR • ÇİFTÇİLER • İSTEĞE BAĞLI SİGORTALILAR *Ev hanımları *Muhtarlar EMEKLİ SANDIĞI DEVLET MEMURLARI SANDIKLAR (SSK Yasasından kaynaklanıyor) Bankalar Sigorta Şirketleri Reasürans Şirketleri Ticaret Odaları Sanayi Odaları Borsalar www.hakanozyildiz.com

31. SOSYAL YARDIM PROGRAMLARI SOSYAL YARDIMLAR SOSYAL HİZMETLER GÖNÜLLÜ KURULUŞLAR VATANİ HİZMET TERTİBİNDE ÖDENEN AYLIKLAR (3292) SOSYAL HİZMETLER VE ÇOCUK ESİRGEME KURUMU (2828) KIZILAY İSTİKLAL MADALYASI ALMIŞ OLANLARA ÖDENEN AYLIKLAR (1005) SAĞLIK HİZMETLERİ (2 milyon kişinin yararlandığı YEŞİL KART) (3816) VAKIFLAR MUHTAÇ ASKER AİLELERİNE YARDIMLAR (4109) DERNEKLER 65 YAŞ ÜZERİNDEKİ MUHTAÇ ve GÜÇSÜZLERE YARDIMLAR (2022) SOSYAL YARDIM VE DAYANIŞMAYI TEŞVİK FONU (3249) www.hakanozyildiz.com

32. Sigorta kapsamı • Aktif sigortalı : 16,1 milyon kişi • 10 milyon işçi, • 3 milyon memur • Pasif sigortalı 9,5 milyon kişi • 1,7 çalışan 1 emekliye bakıyor. • Bağımlılar 35,5 milyon kişi • Her çalışana 2,2 kişi bağımlı. • Her çalışan 3 kişiye bakıyor. • Sosyal güvenlik kapsamındaki nüfus 61,3 milyon kişi (% 83) www.hakanozyildiz.com

33. Aktif Sigortalı Sayıları(Milyon Kişi) www.hakanozyildiz.com

34. Emekli sayısı hızla artıyor. Aynı hızla çalışan sayısının da artması gerek.Emekli sayısı – Milyon kişi www.hakanozyildiz.com

35. Gençler iş bulamazsa, emekliler aç kalır. Bütçe açığı daha da büyür. www.hakanozyildiz.com

36. Nüfus gittikçe yaşlanıyor.Sosyal güvenlik sistemi ? www.hakanozyildiz.com

37. Bilginiz olsun... Gelecekte Türkiye’nin durumu vahim! www.hakanozyildiz.com

38. Genç bir nüfusa sahibiz fakat hızla yaşlanıyoruz www.hakanozyildiz.com

39. Aktif/Pasif Oranı ve Çalışabilir Nüfusun Yaşlı Nüfusa Oranı (Diğer Ülkeler ve Türkiye, 1990’lı yılların ortalaması) www.hakanozyildiz.com

40. Aktif/Pasif oranı, çalışabilir nüfusun yaşlı nüfusa oranıylane ölçüde uyumlu? www.hakanozyildiz.com

41. Türkiye’de Hayatta Kalma Beklentisi, 2002(Kadın-Erkek Ortalama) www.hakanozyildiz.com

42. Demografik Fırsat Penceresi www.hakanozyildiz.com

43. Her hizmet yılı için hakedilen emekli aylığı bağlama oranı yüksek… www.hakanozyildiz.com

44. Ele geçen ücrete göre aylık bağlama oranı yüksek...SSK: % 90, BK: % 127, ES: %106 www.hakanozyildiz.com

45. Mevcut emeklilerimizin büyük bir bölümü genç…58 (K) – 60 (E) Yaşın Altındaki Emeklilerin Toplam Emekliler İçindeki Oranı www.hakanozyildiz.com

46. SOSYAL GÜVENLİK REFORMUNUN DÖRT ANA BİLEŞENİ • Bileşen 1- Hak ve yükümlülüklerin eşitlendiği, mali olarak sürdürülebilir tek bir emeklilik sigortası sisteminin kurulması • Bileşen 2- Nüfusun tamamına, eşit, sağlık tesislerinin ortak kullanıldığı, kolay ulaşılabilir ve kaliteli sağlık hizmeti sunumunu finanse eden genel sağlık sigortası sisteminin oluşturulması • Bileşen 3- Dağınık bir halde yürütülen sosyal yardımların merkezi olarak izlenebildiği, nesnel yararlanma ölçütlerine dayalı birsosyal yardımlar sisteminin oluşturulması ve halen sosyal güvenlik kurumları tarafından sürdürülen primsiz ödemelerin toplulaştırılması • Bileşen 4- Bu üç temel işlevin mali kurum disiplini içinde, bütünleşmiş, etkin ve vatandaşlarımızın günlük hayatlarını kolaylaştıracak şekilde sunulduğu yeni kurumsal yapının oluşturulması www.hakanozyildiz.com

47. Yaşlılık Aylığı Alma Şartları www.hakanozyildiz.com

48. Ülkelerde Emeklilik Yaşları www.hakanozyildiz.com

49. Reformla Birlikte Emeklilik Sonrası Yaşam Beklentisi www.hakanozyildiz.com

50. Geçmiş Yıllar Kazançlarının Güncellemesi www.hakanozyildiz.com