Toplum, Bilim ve Yöntem

1. Toplum, Bilim ve Yöntem Yrd. Doç. Dr. Mustafa Altunoğlu

2. Toplum, Bilim ve Yöntem Sosyoloji Nedir? • Sosyoloji, insanın toplumsal yaşamının, insan grupları ile toplumlarının bilimsel incelenmesidir. • Modern toplumlarda insan gruplarının ve toplumsal yaşamın sistematik ve planlı olarak çalışılmasıdır. • İnsan toplumlarının ve toplumu oluşturan gruplardaki insan davranışlarının bilimsel olarak incelenmesidir. • Toplumun, toplumsal etkileşimin, bireyle toplum arasındaki ilişkinin, toplumsal kurumların yapılarının ve birbirleriyle ilişkilerinin bilimsel olarak incelenmesidir.

3. Toplum, Bilim ve Yöntem Sosyolojik İmgelem/Tahayyül • Bireysel deneyimleri toplumsal kurumlarla ve toplumların tarihteki yeriyle ilişkilendirmeyi ifade eder. • Bireysel olduğunu zannettiğimiz pek çok şeyin aslında toplumsal bir boyutu olduğunu görmemizi sağlar. • Günlük hayatımızın alışılmış rutinlerinin dışına çıkarak farklı bir bakış açısıyla söz konusu rutinleri düşünmemizi önerir.

4. Toplum, Bilim ve Yöntem Sosyolojinin Temel Kavramları • Mikrososyoloji: Yüz yüze etkileşim halindeki gündelik davranışların incelenmesine verilen addır. • Makrososyoloji: Siyasal sistem ya da ekonomik düzen gibi büyük ölçekli toplumsal düzenlerin çözümlenmesidir.

5. Toplum, Bilim ve Yöntem Toplum • Bireylerin toplamı değildir. • Toplum, belirli bir kültürü ve bir takım toplumsal kurumları paylaşan insanlar arasındaki ilişkilerden meydana gelir. • Ulus ile toplum aynı anlama gelmez: Ulus, resmî olarak tanınmayı içeren ve varsayılan bir birliktir, siyasal bir kategoridir. Toplum ise karşılıklı olarak birbirine bağlı olan toplumsal ilişkiler tarafından kurulan bir pratiktir. • Toplum, kendi varlığını kendi sürdürebilir. Ulus ise sürdüremez, devlete ihtiyaç duyar. • Her ulus bir toplumdur, ama her toplum bir ulus değildir.

6. Toplum, Bilim ve Yöntem Toplum Tipleri • 1. Modernlik öncesi toplumlar: Avcı ve toplayıcı toplumlar, tarım toplumları, kırsal toplumlar, geleneksel devletler. • 2. Modern toplum (endüstri toplumu)

7. Toplum, Bilim ve Yöntem Modernlik Öncesi Toplumlar • Avcı ve Toplayıcılar: İnsanların yaşamlarını bitkileri toplama ve hayvanları avlama yoluyla sürdürdükleri, birkaç düzine gibi nispeten az sayıda insandan oluşan ve eşitsizliğin çok az olduğu toplumlardır. • Tarım Toplumları: Toplumsal yaşam toprağın ekilip biçilmesine bağlıdır. • Kırsal Toplumlar: Tarımsal üretime ek olarak evcilleştirilmiş hayvan yetiştiriciliğine bağlı ve açık eşitsizliklerin görüldüğü toplumlardır. • Geleneksel Devletler: Büyük ölçüde tarıma dayanan ancak ticaretin ve tarım dışı üretimin de yoğun olduğu, krallık ya da imparatorlukla yönetilen, farklı sınıflar arasında önemli eşitsizliklerin olduğu toplumlardır.

8. Toplum, Bilim ve Yöntem Modern Toplum • Toplumun endüstri ve teknolojiye dayandığı, nüfusun büyük bölümünün fabrikalar, ofisler ya da dükkanlarda çalıştığı, insanların çoğunlukla endüstriyel üretimin yoğun olduğu kentlerde yaşadıkları, önceki toplum tiplerine göre daha gelişmiş ve yoğun siyasal düzene sahip toplumlardırç

9. Toplum, Bilim ve Yöntem Toplumsal Davranış • Her davranış toplumsal davranış değildir. • Bir davranışın toplumsal davranış olarak kabul edilebilmesi için, diğer insanların geçmişte meydana gelmiş, şu anda meydana gelen ya da gelecekte meydana gelmesi muhtemel davranışlarına yönelik olması gerekir.

10. Toplum, Bilim ve Yöntem Toplumsal Yapı ve Kurum • Toplumu oluşturan temel gruplardan ve toplumsal kurumlardan meydana gelen kalıcı, sürekli ve örgütlü ilişkilerdir. • Toplumsal Kurum: Toplumsal normlar tarafından sürekli olarak tekrarlanan, onaylanan, sürdürülen, toplumun yerleşik görünümlerini yansıtan ve toplumsal olarak örgütlenmiş olan toplumsal davranış kalıplarıdır: Aile, din, ekonomi, siyaset, vb.

11. Toplum, Bilim ve Yöntem Toplumsal Olgu ve Toplumsal Grup • Toplumsal oldu: Toplum tarafından kolektif biçimde geliştirilen, bireyin dışında ve kaçınılmaz olan ve bireyi sınırlandıran kural ve pratiklerden çıkarılan davranış biçimleridir. • Toplumsal Grup: Toplumun yapı taşlarıdır. Birbirlerinin davranışlarını dikkate alarak belirli beklentileri paylaşan ve karşılıklı etkileşim içinde olan insanlar topluluğudur.

12. Toplum, Bilim ve Yöntem Benlik, Statü, Toplumsal Rol • Benlik, kendimize, kimliğimize ve niteliklerimize ilişkin algı ve düşüncelerimizin bütünüdür. • Statü, diğer insanların bireylerin toplum içindeki yerine verdikleri addır. • Toplumsal Rol, her bireyi yaşamındaki diğer bireylere bağlayan davranışlara ilişkin toplumsal olarak tanımlanmış beklentilerdir.

13. Toplum, Bilim ve Yöntem Değer ve Norm • Değerler, toplum ya da sosyal bir grup tarafından önemli görülen ideal ve inançlardır. • Normlar, değerlere dayalı olarak geliştirilen kurallardır. • Normlar üç gruba ayrılır: halk yordamları (uygun kıyafet giymek, yemeği düzgün yemek, vb.), örfler (yamyamlık, ensest ya da cinayetin yasaklanması gibi güçlü ve önemli normlardır ve kanunlar (toplumun siyasî otoritesi tarafından tasarlanan, sürdürülen ve dayatılan yazılı normlar).

14. Toplum, Bilim ve Yöntem Yaptırım • Toplumun üyelerinin normlara uymasını sağlamak için kullanılan, kurala aykırı davranılması halinde öngörülen sonuçlardır. • Ödül ve ceza gibi türleri vardır. • Her normun yaptırımı birbirine eşit değildir.

15. Toplum, Bilim ve Yöntem Toplumsallaşma • Bireylerin üyesi olduğu topluma ait değerleri, tutumları, bilgi ve becerileri, kısacası o toplumun kültürünü öğrendikleri etkileşim sürecidir. • İki fonksiyonu vardır: i) benliğin gelişmesini sağlamak; ii) kültürün bir nesilden diğerine aktarılmasını sağlar.

16. Toplum, Bilim ve Yöntem Sosyolojinin Doğuşu • Fransız Devrimi ve Endüstri Devrimi sonrasında yaşanan büyük toplumsal dönüşümlerin oluşturduğu soruların bilimsel yöntemler kullanılarak cevaplanması çabasıyla doğmuştur.

17. Toplum, Bilim ve Yöntem Sosyolojinin Diğer Sosyal Bilimlerle İlişkisi • Sosyal bilimler (tarih, psikoloji, ekonomi, antropoloji ve siyaset bilimi) insan eylemlerini araştırmak üzere kendine özgü soru kalıpları ve yorumlama ilkelerine sahiptir. • Psikoloji, bireysel davranışı inceler. • Antropoloji, insan kültürlerinin incelenmesidir. • Ekonomi, mal ve hizmetlerin üretimini, dağıtımını ve tüketimini inceler. • Siyaset bilimi, siyasal davranışı, siyaset felsefesini, hükümetleri, siyasal partileri inceler. • Tarih, genellikle olguların belli dönemlerdeki halini inceler. • Felsefe ile sosyoloji arasında yakın bir bağ vardır: sosyoloji felsefi bir tutkunun –insanlığın tarihini anlama kavuşturmak, toplumsal bunalımları açıklamak ve sosyal politikaya yön gösterecek bir sosyal doktrin oluşturmak-ürünüdür.

18. Toplum, Bilim ve Yöntem Bilim ve Yöntem • Bilim, insanların evreni anlama, doğal olayları ve bunlar arasındaki ilişkileri kavrama yolundaki akademik çabadır. • Bilimsel Yöntem, bilimsel bilgiye ulaşmak için gerekli olan bilimsel sürecin izlenmesi ve bilimsel kuralların uygulanmasıdır. • Bilimsel yöntem amaca götüren yoldur. Teknik ise, bilimsel yöntemin hedefine ulaşmak için kullandığı araçlardır.

19. Toplum, Bilim ve Yöntem Bilimsel Araştırmanın Aşamaları • Araştırma konusunun seçilmesi ve araştırma probleminin belirlenmesi • Araştırma için uygun araştırma tipi, yöntem ve tekniklerin seçilmesi • Araştırmanın evreninin belirlenmesi ve örneklem seçimi • Veri toplama (anket, gözlem, görüşme, vb.) • Veri analizi • Bulguların yorumlanması ve rapor yazımı

20. Toplum, Bilim ve Yöntem Sosyal Bilimlerde Temel Yaklaşımlar • Pozitivist Yaklaşım: Toplumsal dünyanın doğal-fiziksel dünyadan farklı olmadığını, bu nedenle toplumsal dünyayı incelemek için de doğa bilimlerinde kullanılan yöntem ve tekniklerin uygulanması gerektiğini savunur. • Yorumlayıcı Yaklaşım: Sosyal bilimcinin toplumsal eylemleri soyut olarak açıklayabilmesi için öncelikle davranışta bulunan bireyin o eyleme ne anlam verdiğini anlaması ve yorumlaması gerektiği üzerinde durur. • Eleştirel Yaklaşım: Bu yaklaşıma göre toplumsal ilişkilerin altında yatan çatışma ve çelişkilerin üzeri örtülüdür, sosyal bilim gerçeklerin üzerindeki bu örtüleri kaldırmaya ve toplumsal gerçekliğin aslında ne olduğunu göstermeye çalışır. • Feminist Yaklaşım: Feminist teorilere dayanan ve feminist bilince sahip araştırmacılar tarafından benimsenen yaklaşımdır.

21. Toplum, Bilim ve Yöntem Sosyal Bilimlerde Kullanılan Araştırma Yöntemleri • Nicel Yöntem: Nicel yöntemle yürütülen araştırmalar, araştırmanın başında oluşturulmuş olan hipotezleri sınamak amacıyla geniş çaplı örneklemlerden nicel veriler toplayan, bu verileri istatistiksel olarak çözümleyen, bulgularını genelleme amacı taşıyan araştırmalardır. • Gözlem, anket, yapılandırılmış görüşme, deney, yarı deney ve survey gibi teknikleri vardır. • Nitel Yöntem: Amacı, insanların doğal ortamlarında anlamı ve sosyal gerçekliği nasıl oluşturduklarını anlamak, sosyal olguları derinlemesine ve ayrıntılı bir biçimde betimlemek, sosyal olgu ve olayları ve aralarındaki karmaşık ilişkileri kendi bağlamı içinde yorumlamaktır. • Derinlemesine görüşme, odak grup görüşmesi, yapılandırılmamış gözlem, yarı-yapılandırılmış gözlem, yaşam öyküsü, örnek olay incelemesi, doküman incelemesi gibi teknikleri vardır.

22. Toplum, Bilgi ve Yöntem Yöntemsel Çoğulculuk • Nicel ve nitel yöntemlerin bir araştırmada pekala bir arada kullanılabileceğini savunan görüşe verilen addır. • Yöntemsel çoğulculuğu benimseyen araştırmacılar öncelikli olarak bu yöntemlerden birini benimseyebilir, bununla birlikte bulgularını desteklemek ya da yorumlarını güçlendirmek için diğer yöntemin veri toplama tekniklerini kullanabilirler.