Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu szkolnictwo.pl

1. Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

2. Uwarunkowania i charakterystyczne cechy klimatu w Polsce Justyna Drop

3. Pogoda a klimat • Pogoda jest to ogół zjawisk fizycznych w troposferze występujących w danej chwili lub w ciągu pewnego czasu nad danym obszarem lub w danym punkcie. • Termin pogoda może odnosić się do: pojedynczych minut, godzin, dni a nawet pór roku. • Pogoda zmienia się w czasie i w przestrzeni O określonym typie pogody mówi się wówczas, gdy przez kilka lub kilkanaście godzin, a nawet dni utrzymuje się podobny zespół elementów pogody. • Klimat jest to wieloletni, normalny dla danego miejsca na powierzchni Ziemi przebieg stanów pogody. • W celu określenia klimatu wykorzystuje się pomiary i obserwacje meteorologiczne przynajmniej z okresu 10 lat.

4. Uwarunkowania klimatu w Polsce • Klimat jest wynikiem oddziaływania dwóch głównych grup czynników: meteorologicznych i niemeteorologicznych. Powodują one powstawanie nad naszym krajem określonych stanów pogodowych

5. Masy powietrza kształtujące klimat Polski • Masa powietrza – wycinek troposfery o jednakowych właściwościach fizycznych i chemicznych

6. Masy powietrza napływające nad Polskę Klimat umiarkowany ciepły przejściowy Chłodne masy powietrza Ciepłe masy powietrza PApowietrze arktyczne PPm c powietrze polarne chłodne PPm ch powietrze polarne morskie chłodne PPk c powietrze polarne kontynentalne ciepłe PPk ch powietrze polarne kontynentalne chłodne PZmpowietrze zwrotnikowe morskie PZkpowietrze zwrotnikowe kontynentale

7. Ośrodki baryczne nad Polską • Napływające z różnych stron masy powietrza o odmiennych właściwościach, ulegające modyfikacjom pod wpływem czynników niemeterologicznych, oraz częste wędrówki układów barycznych kształtują w Polsce klimat umiarkowany ciepły przejściowy z wpływami klimatów morskiego i kontynentalnego. Główną jego cechą jest zmienność typów pogody w poszczególnych latach oraz duża zmienność typów pogody w ciągu roku szczególnie na przełomie jesieni i zimy oraz zimy i wiosny. • Układy baryczne kształtujące pogodę nad Polską: • Wyż Azorski, to układ baryczny o wysokim ciśnieniu atmosferycznym, silniej oddziałuje w lecie niż zimą; przynosi do Polski ciepłe powietrze o zróżnicowanej wilgotności, stad też tzw. „babie lato” wczesną jesienią; tworzy się nad środkowym Atlantykiem • Niż Islandzki, układ baryczny o stałym niskim ciśnieniu, oddziałuje intensywnie zimą; przynosi do Polski zimne i wilgotne powietrze w zimie, a latem ochładza pogodę i przynosi opady atmosferyczne;tworzy się nad północnym Atlantykiem • Wyż Grenlandzki ( Arktyczny) - układ wysokiego ciśnienia atmosferycznego, niewielki wpływ dla Polski, przynosi mroźne powietrze i opady śniegu; • Ośrodki wyżowe powstające nad Północną Afryką i nad Azją Mniejszą, bardzo rzadko oddziałuje na klimat Polski przynosząc gorące zwrotnikowe powietrze, głównie latem i na początku jesieni • Wyż Azjatycki oddziałuje w zimie • Niż Południowoazjatycki oddziałuje latem Zmienne układy baryczne, powstające nad Azją

8. Charakterystyczne cechy klimatu • Temperatura powietrza Rozkład temperatur powietrza w Polsce zależy od : • Położenia Polski w umiarkowanych szerokościach geograficznych • rodzaju napływających mas powietrza, • wysokości nad poziomem morza •  odległości od Morza Bałtyckiego • Temperatury w styczniu Układ temperatur i izoterm w zimie (styczeń) jest zbliżony do południkowego (poza obszarami górskimi i pobrzeżem Bałtyku). Jest to wynikiem siły oddziaływania kontynentalnych mas powietrza, słabnącej w miarę posuwania się na zachód. W styczniu najzimniej jest w górach oraz północno –wschodniej Polsce ( okolice Suwałk = biegun zimna w Polsce, ), najcieplej zaś na zachodzie kraju. • Temperatury w lipcu Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, którego średnia temperatura wynosi 16-19°C. W lecie (lipiec) przy znacznie wyższych temperaturach (wzrasta kąt padania promieni słonecznych) izotermy układają się równoleżnikowo bądź są do tego układu zbliżone. Najcieplej jest na obszarach leżących między pasem pojezierzy a Przedgórzem Sudeckim i Karpatami. Na terenach podgórskich i górskich temperatura maleje wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza. Ochładzający wpływ Morza Bałtyckiego zaznacza się w strefie pobrzeży i na Warmii.

9. Temperatury w najzimniejszym i najcieplejszym miesiącu Izotermy stycznia Izotermy lipca +7 +9 +12 +15 +17 +18 +19 +20 -9 -8 -7 -6 -5 -4 -3 -2 -1 0

10. Charakterystyczne cechy klimatu 2. Opady atmosferyczne Opady w Polsce charakteryzuje duża zmienność w czasie i przestrzeni. Polska leży w umiarkowanie wilgotnych warunkach klimatycznych . Średnia roczna suma opadów wynosi około 600 mm lecz są regionalnie zróżnicowane: Kujawy i część Wielkopolski - najmniejsze opady (tzw. cień opadowy ) -poniżej 500 mm rocznie, pojezierza (poza wcześniej wymienionymi obszarami) - 600 - 750 mm rocznie, niziny (poza pojezierzami) - 500 - 600 mm rocznie wyżyny - 700 - 800 mm rocznie , największe sumy opadów - niższe partie gór 800 mm , a wyższe 1000 mm, najwyższe opady - Śnieżka - 1348 mm, Kasprowy Wierch - 1629 mm, mm 1400 1200 1000 900 800 700 650 600 550 500 Średnie roczne sumy opadów

11. Opady w Polsce • W Polsce występują opady deszczu, śniegu a także gradu i mżawki. • Wśród wszystkich opadów przeważają opady deszczu. W zachodniej części kraju wynoszą od 85-95% całej rocznej sumy opadów atmosferycznych; we wschodniej – od 75 do 85%. W Karkonoszach i Tatrach opady deszczu stanowią 60-65%, • Opady śnieżne- Ilość dni ze śniegiem wynosi od 30 na nizinach do 60 w północno -wschodnim krańcu Polski, a w górach przekracza 100 . Pokrywa śnieżna zalega od 40 do 60 dni, zaś wysoko w górach ponad 200 . Największą ilość dni z burzami notuje się na Kasprowym Wierchu - średnio 35 w ciągu roku , natomiast średnia krajowa waha się od poniżej 10 do ponad 25 dni, • Grad opad atmosferyczny w postaci bryłek lodu (nazywanych gradzinami lub gradowinami) o średnicy od 5 mm do 50 mm. Opad gradu następuje zwykle w ciepłej porze roku z mocno rozbudowanych chmur typu cumulonimbus i bywa połączony z silnym opadem deszczu. Jest zjawiskiem lokalnym i najczęściej towarzyszy burzom na wiosnę i w lecie. Najwięcej gradobić zdarza się w południowej części Wyżyny Lubelskiej oraz na Wyżyna Kieleckiej i Krakowsko – Częstochowskiej. Obszarami gdzie grad występuje rzadko to północno – zachodnia i północno – wschodnia Polska, • Mżawka to opad ciągły składający się z drobnych kropelek wody o średnicy 0,1-0,5 mm. Związana jest z niskimi chmurami warstwowymi (stratus) oraz z frontem ciepłym lub powolnym wznoszeniem się powietrza na przeszkodzie orograficznej. Opad mżawki jest zjawiskiem powszechnym w Polsce. 7centymetrowa bryła gradu, sierpień, 2008 Katowice

12. Opady • Największa liczba dni opadowych - listopad i grudzień , a najmniejsza –wiosna • Liczba dni z opadami wynosi od 130 w środkowej Polsce do 180 w górach i na pojezierzach. Największa liczba dni z opadem przypada na listopad i na grudzień, a najmniejsza na wiosnę. Inaczej wygląda rozkład opadów kiedy to najwyższe sumy opadów przypadają na lato, a najniższe na styczeń luty. W skali całego roku, przy podziale na dwa półrocza 1/3 opadów przypada na półrocze zimowe a 2/3 na półrocze letnie • Ilość dni z opadem śnieżnym wynosi od 30 na nizinach do 60 w północno-wschodnim krańcu Polski, a w górach przekracza 100. Pokrywa śnieżna zalega od 40 do 60 dni, zaś wysoko w górach ponad 200. Średnia grubość pokrywy śnieżnej 5 10 15 20 cm Ilość dni z pokrywą śnieżną w roku 40 50 70 90 110 230 Pokrywa śnieżna w Polsce

13. Charakterystyczne cechy klimatu 3. Wiatry Przemieszczanie się układów barycznych i związanych z nimi mas powietrza powoduje dużą zmienność kierunków wiatru, W Polsce przeważają wiatry zachodnie , południowo - zachodnie i północno-zachodnie . Stanowią one około 60 % w skali roku . Przynoszą one powietrze morskie o dużej wilgotności, co wpływa na zachmurzenie i opady. Udział wiatrów wschodnich wzrasta na terenach Wschodnich ( od 15-30%) W górach występuje duże zróżnicowanie siły i kierunku wiatrów, co związane jest z rzeźbą terenu i znacznymi różnicami wysokości. Tworzą się tu wiatry fenowe. Na wybrzeżach występują bryzy, których zasięg sięga do 20 - 30 km. Stany bezwietrzne, tzw. cisze, najczęściej występują w południowo - wschodniej części kraju. Prędkość wiatru w Polsce jest zróżnicowana: W pasie wybrzeża często notuje się wiatry o prędkości ponad 20 m/s. W strefie pojezierzy dominują wiatry o prędkości do 15 m/s, silniejsze występują rzadko. Najsłabsze wiatry występują w kotlinach podkarpackich ( do 12 m/s) W górach występują wiatry o dużej prędkości – powyżej 25 m/s Wiatry huraganowe, wiejące z prędkością ponad 33m/s, występują w całym kraju, najczęściej na wybrzeżach i w górach

14. Bryza i halny • Bryza • Jest to wiatr o małej sile, ograniczonym zasięgu i rytmie dobowym. • Bryza to wiatr powstający wskutek różnic tępa nagrzewania i stygnięcia wody oraz lądu. W ciągu doby może dwukrotnie dochodzić do zmian układu ciśnienia w wąskiej strefie granicznej lądu i morza, a nawet lądu i dużego jeziora. Skutkiem tych zmian jest • bryza dzienna ( morska) wyraźna w godzinach rannych wiejąca od chłodniejszych wód morza w stronę bardziej nagrzanego lądu • bryza nocna ( lądowa) najwyraźniejsza w godzinach wieczornych wiejąca w stronę zbiornika wodnego. • Wiatr halny– silny, porywisty, ciepły i suchy wiatr wiejący z gór. • Poziomo przemieszczające się powietrze niemal wszędzie napotyka na swej drodze przeszkody, typu, wzgórza, wyżyny, góry. W rezultacie powstaje stromy ruch powietrza, np. wiatry fenowe, a w Polsce wiatr halny. • Bezpośrednią przyczyną powstawania wiatru typu fenowego jest różnica ciśnienia atmosferycznego występująca po obu stronach pasma górskiego. • Powietrze, dążąc do wyrównania ciśnienia, unosi się po zboczach (wzdłuż stoku dowietrznego i ochładza się. W ten sposób powstają chmury, z których pada deszcz. Z tej strony zbocza wiatr jest słaby. Po przejściu na drugą stronę góry powietrze z dużą prędkością opada po zboczach (po stoku zawietrznym), ogrzewa się i staje się suche. Po tej stronie zbocza opady nie występują.

15. Wiatry lokalne Bryza tworzy się podczas słonecznej pogody w strefie wybrzeża Morza Bałtyckiego ( 20-30km) i nad dużymi jeziorami Wiatr halny tworzy się w górach oC -10 -4 2 8 oC -10 0 10 20 halny bryza

16. Zachmurzenie • Liczba dni pochmurnych, tzn. takich w których średnie zachmurzenie nieba jest na poziomie 80 %, wynosi: • od poniżej 120 dni na nizinach środkowych do ponad 160 dni w górach i na pojezierzach . • Maksymalne wartości liczby dni pochmurnych notowane w górach wynoszą na Śnieżce ok. 190 , na Kasprowym Wierchu ok. 170 dni. • najmniejsze zachmurzenie - wrzesień, a największe listopad i grudzień , • najmniejsze zachmurzenie w górach - październik, a największe - maj, największe zachmurzenie w ciągu lata - Karkonosze . Zachmurzenie nad Polską w dniu 03.04.2010r. Godzina 15.00

17. Usłonecznienie • Usłonecznienie to ilość czasu, w którym bezpośrednie promienie słoneczne docierają do powierzchni ziemi. • największe usłonecznienie - czerwiec, a najmniejsze - grudzień, • Przeciętna ilość godzin usłonecznienia w Polsce wynosi dziennie 5-6, a w procentach usłonecznienia możliwego 40-50%. Średnia roczna ilość godzin ze słońcem waha się od 1400 do 1900. W przebiegu rocznym występują znaczne różnice: latem usłonecznienie wynosi 50-60%, zimą – 20-30%. Najwięcej godzin usłonecznienia latem przypada na wybrzeżu (około 10), co wiąże się z dłuższym o godzinę dniem niż w południowej Polsce, natomiast najmniej słońca jest w górach. Zimą sytuacja wygląda odwrotnie: najwięcej słońca mają góry, • średnie roczne temperatury - od 6 do 8,5°C poza górami, • najcieplejsze obszary to : Nizina Śląska, zachodnia część Kotliny Sandomierskiej i Nizina Południowowielkopolska, a najzimniejsze to wschodni kraniec kraju. • Temperatury w górach są zdecydowanie niższe, co ma związek ze spadkiem temperatury wraz z wysokością: • średnia roczna temperatura na Śnieżce ok. 0,4°C , a w Tatr poniżej 0°C , • najcieplejszy miesiąc - lipiec (16 - 19°C) • najzimniejszy - styczeń od -0 C na zachodzie do -5,5oC na wschodzie , • W zimie , gdy zaczynaj ą się wpływy kontynentalne , wschodnia część kraju jest znacznie zimniejsza niż zachodnia

18. Pory roku w Polsce • Polskę charakteryzuje duża zmienność Pogody zarówno w ciągu doby, jak i w poszczególnych porach roku. Podczas jednej zimy raz jest mroźno i sucho a raz chłodno i wilgotno z temperaturą powietrza spadającą nieznacznie poniżej 0o • W lecie pogoda jest równie zmienna, okresy gorące i suche występują na przemian z okresami chłodnymi z opadami deszczu. Takie zmienne stany pogody są dowodem na przejściowość klimatu Polski. Pod względem astronomicznym w Polsce występują 4 pory roku ( astronomiczne) : wiosnę, lato, jesień, zima • Okresy te cechuje odmienne oświetlenie oraz dopływ energii słonecznej do powierzchni Ziemi Pod względem klimatologicznym wyróżniamy 6 pór klimatycznych w ciągu roku: • Przedwiośnie (średnia dobowa temperatura od 0 do 5ºC) • Wiosna (średnia dobowa temperatura od 5 do 15ºC) • Lato (średnia dobowa temperatura od 15ºC) • Jesień (średnia dobowa temperatura od 5 do 15ºC) • Przedzimie (średnia dobowa temperatura od 0 do 5ºC) • Zima (średnia dobowa temperatura poniżej 0ºC) Klimatyczne pory roku wydziela się na podstawie średnich dobowych temperatur powietrza

19. wiosna lato jesień zima

20. Okres wegetacyjny w Polsce Okres wegetacyjny – część roku, gdy roślinność może się rozwijać ze względu na dostateczną ilość wilgoci i ciepła. W Polsce jest to okres ze średnią dobową temperaturą powietrza powyżej 5°C. Podczas okresu wegetacyjnego w roślinie zachodzą intensywne procesy rozwojowe. Najwcześniej, średnio już przed 25 marca, okres ten rozpoczyna się na południowym zachodzie w rejonie Leszna, Wrocławia i Głogowa oraz w rejonie Tarnowa, a najpóźniej, dopiero po 15 kwietnia, na Pojezierzu Mazurskim i w górach. Najwcześniej, przed 25 października, kończy się na Pojezierzu Mazurskim i w górach, a najpóźniej w pasie biegnącym wzdłuż wybrzeża Bałtyku, doliną Odry, Niziną Śląską i Kotlinami Podkarpackimi. W wyniku tych różnic długość okresu wegetacyjnego jest zróżnicowana: na Mazurach ok. 190 dni na Nizinie Śląskiej i południowa część Kotliny Sandomierskiej - ponad 220 dni w górach 180 - 190 dni. 230 dni 225 220 215 210 205 200 190

21. Najważniejsze cechy klimatu Polski • Najważniejsze znaczenie wśród czynników niemeteorologicznych ma usytuowanie zbiorników wodnych (Ocean Atlantycki) i ogromnego obszaru lądowego Europy wschodniej i zachodniej Azji. • przewaga wiatrów z kierunku zachodniego dla całego terytorium Polski (ok. 60%); • dni pochmurne w ciągu roku (średnio 120-160 dni, latem 15-30 dni, zaś w zimie —  45–65 dni); • utrzymywanie się pokrywy śnieżnej (zmienna ilość dni dla różnych rejonów Polski, dla Polski południowej — góry to ponad 230 dni  w Tatrach, 100 dni na Pojezierzu Suwalskim, zaś najkrócej na terenach nizinnych. Np. ok. 40 dni na Nizinie Śląskiej); • zmienność opadów w ciągu roku (zmienna ilość opadów latem i zimą, różna dla terenów górskich i nizinnych; Dla miesiąca stycznia odnotowuje się miedzy 25-35 mm na nizinach do 60-80 mm w górach); • roczna suma opadów (średnia ilość opadów atmosferycznych dla Polski to 600 mm, zmienna w zależności od ukształtowania powierzchni, dla terenów nizinnych do 700 mm zaś odpowiednio w górach ponad 2000 mm); • długość okresu wegetacyjnego (niezwykle istotne dla rozwoju rolnictwa; liczona jako liczba dni w roku o temperaturze dobowej 5 stopni C; między 180 dni na Pojezierzu Suwalskim, który jest uznawany za biegun zimna w Polsce, do 220 dni na Nizinie Śląskiej, Kotlinie Sandomierskiej i Kotlinie Oświęcimskiej); • amplituda miesięczna temperatur (niższa nad morzem — około 17 stopni, zaś na wschodnich terenach ok. 23 stopnie C); • średnia temperatura stycznia (zmienna, na wschodzie Polski ok. -5 stopni C, na zachodzie ok. 0 stopni C); • średnia temperatura lipca ( 16-18 stopnia C); • średnia roczna temperatura( między 6-8 stopni C, chłodniej na wschodzie kraju, cieplej na zachodzie);

22. Rekordy klimatyczne w Polsce Temperatura powietrza Opady Pokrywa śnieżna Ciśnienie atmosferyczne Wiatr mgła Kasprowy Wierch