Thema 6

1. Thema 6 Bouwstenen van de materie

2. 1.1 Deelbaarheid van de materie Een volume gas kan je makkelijk in kleinere delen verdelen door de ballon in te snoeren p130

3. 1.1 Deelbaarheid van de materie Een vloeistof kan je makkelijk in kleinere delen verdelen door een sproeier p130

4. 1.1 Deelbaarheid van de materie Op de foto’s zie je van links naar rechts suikerdeeltjes alsmaar kleiner ………… worden. p130

5. Aan de slag 16 Door materie steeds fijner te verdelen, kun je bouwstenen ontdekken Hypothese: Werkwijze en waarnemingen: (deze proefjes kan je thuis doen) (Op school gaan we suikerkristallen maken!) 2. zoete smaak 3. geen smaak 4. suiker 5. zoete smaak kristallen kleiner onzichtbaar deeltjes p130

6. Mark Wagner uit Amerika heeft een droom: kinderen en jongeren inspireren door kunst en creativiteit. Daarvoor organiseert hij grote krijt-teken-projecten over de hele wereld. Onlangs is hij daarmee in het Guinness Book off Records gekomen met de grootste krijttekening ooit gemaakt. p131

7. Wat gebeurt er als je met een krijtje op bord schrijft? Proef kleiner wordt Je stelt vast dat het krijtje kleine krijtdeeltjes Op het bord ‘kleven’ nu De vaste materie krijt is fijn verdeeld op het bord Materie is deelbaar Besluit: kleine getallen schrijven met een macht van 10 0,000 000 01 m = 10-8 m 8 cijfers na de komma p131

8. Opdracht 1 keukenzout- deeltje keukenzout- kristal keukenzout- deeltjewaterdeeltje water keuken- zout c Opdracht 2 D Opdracht 3 p131

9. 1.2 Tussen materiedeeltjes is er lege ruimte Tussen materiedeeltjes zit lege ruimte gedeeltelijk 1 gedeeltelijk 2 lege Aan de slag 17: • Hypothese: nkt dringt in het krijtje, kleine openingen ( schets) • Werkwijze en waarnemingen p132

10. Opdracht 4 a afstand is groter dan in C Afstand is kleiner dan in B zelfde grootte als in B zelfde grootte als in C b De afstand tussen de deeltjes wordt groter. De deeltjes zelf blijven even groot c Opdracht 5 p133

11. Aantonen ruimten tussen de deeltjes p134

12. Vaste stof: veerkracht p134

13. 1.3 Materie deeltjes zijn in beweging(Brownse beweging) Aan de slag 18: • Hypothese: nkt dringt in het krijtje, kleine openingen ( schets) • Werkwijze en waarnemingen Materiedeeltjes zijn voortdurend in beweging Je ruikt het parfum of de ether in het klaslokaal 1 De inkt verspreidt zich in het water en kleurt het volledige volume water. 2 bewegen p135

14. 1.3 Materie deeltjes zijn in beweging(Brownse beweging) p135

15. p135

16. 1.3 Materie deeltjes zijn in beweging(Brownse beweging) bewegen p135

17. Opdracht 6,7,8 en 9 • Afgeven met je naam erop! p135

18. De vaste stof Wat leuk zo standvastig … Wij voelen ons veilig dicht bij elkaar We trillen graag ter plaatse Alles is zo kristal-helder p135

19. De vloeistof We vloeien zo door elkaar… We bewegen graag los van elkaar. Waarom botsen we de hele tijd? p135

20. Het gas Welke vriend zou ik tegen- komen? Ik vlieg steeds weer andere richtingen uit !!! Ik heb al elke hoek van de doos gezien. p135

21. 1.4 De temperatuur beïnvloed de snelheid van de bewegende materiedeeltjes Aan de slag 19: • Hypothese: • Werkwijze en waarnemingen Hoe hoger de temperatuur hoe sneller de materiedeeltjes bewegen beide!!! 3 lauw water diameter vlek = koud water diameter vlek = warm water diameter vlek = hoger sneller p137

22. 1.4 De temperatuur beïnvloed de snelheid van de bewegende materiedeeltjes b Opdracht 10: Opdracht 11: a 1.5 Samenvatting deeltjesmodel van de materie Kennen p138

23. Afmetingen van een molecule Zitten er “gaatjes” in het metaal? Zoja, waar? p139

24. Elektronenmicroscoop-opname van een fotonisch kristal. De vergroting bedraagt 1170 keer. Uitvergroting tot 5510 keer. De linkerpijl wijst naar de gaten die iedere lucht-bol met een van drie onderliggende buren verbindt. De rechterpijl wijst naar holtes die zich binnenin de TiO2-structuur bevinden.  p139

25. The world's first images of individual surface atoms and the bonds that hold them in place This picture shows silicon surface atoms enlarged 20 million times, color-enhanced by computer. p139

26. Een foto, genomen met een elektronenmicroscoop onthult het geheim van de haai: tandvormige schubben die ervoor zorgen dat het water zonder de minste tubulenties langs het oppervlak van de haaienhuid kan strijken. Ook hier geldt het eeuwenoude natuurkundige adagio: hoe minder wrijving, hoe minder weerstand. Speedo imiteerde de haaienhuid in de vezelstructuur van zijn LZR met het gekende gevolg. Zitten er “gaatjes” in een haaiehuid Zoja, waar? p139

27. Brandnetel. De pollenkorrels van de Grote Brandnetel zijn erg klein en bijna rond, 0,015 bij 0,017 mm. Ze hebben drie tot vier kleine, ronde kiemporen. Het oppervlak is glad met kleine uitsteekseltjes. De kleur van het pollen is bleekgeel tot witachtig. Het pollen wordt uitsluitend door de wind verspreid. Zitten er “gaatjes” in pollen van planten Zoja, waar? Akkerhoornbloem. Pollenkorrels van de Hoornbloem zijn bijna rond met een diameter van ongeveer 0,025 mm. Ze hebben veel kiemporen die regelmatig over het oppervlak verspreid liggen. Op het oppervlak verspreid liggen kleine, puntvormige uitsteekseltjes. Op de sporen liggen dicht op elkaar zeven tot tien grote bolletjes die samen het dekseltje vormen. Het pollen is geel van kleur. Het pollen wordt door allerlei insecten verspreid. p139

28. Lelies. • Pollen van de lelies hebben variabele groottes. Op het oppervlak zitten bolvormige, tot een netwerk aaneengesloten verdikkingen. • De kleur van leliepollen is geel tot donkerrood. Meestal geldt: hoe donkerder de bloembladen, hoe donkerder de kleur van het pollen. De kleur komt vooral van een vettige olie die over het oppervlak ligt. • Het pollen wordt verspreid door grote vlinders, maar in de tropen ook door kolibries. p139

29. Elektronenmicroscoop foto van de trilhaartjes in het binnenoor: bij lawaaischade zijn het deze trilhaartjes die worden vernietigd. p139

30. Aanzicht van het bladoppervlak van siertabak door het oog van een elektronenmicroscoop van het type ZEISS962 SEM, waarbij haren en huidmondjes zichtbaar zijn Zitten er “gaatjes” in en blad van een plant? Zoja, waarvoor dienen ze? p139

31. ingekleurde foto met een elektronenmicroscoop waarop in rood Salmonella typhimurium te zien is terwijl het menselijke cellen binnendringt. Zitten er “gaatjes” tussen onze lichaamscellen? p139

32. Normale huid De huid heeft kleine poriën, is goed doorbloed, is enigszins roze van kleur en heeft een gelijkmatige teint. De huid is niet te vet en niet te droog Droge huid Schilferige plekken op de huid kunnen intense jeuk en een trekkend gevoel veroorzaken. De huid ziet er ruw en vlekkerig uit en vertoont soms al vroegtijdig verouderingsverschijnselen. Zitten er “gaatjes” in onze huid? Zoja, hoe noemen die “gaatjes”? En waarvoor dienen ze? p139

33. Afmetingen van een molecule Proef 1 Besluit: Materie is opgebouwd uit kleine materiedeeltjes. Tussen die deeltjes zijn er lege ruimten p139 Wat is de herkomst en betekenis van het woord atoom?

34. Afmetingen van een molecule 1 nm = 0,000 000 001 m = 10-9 m 9 cijfers na de komma 4 nm 11 In een lengte van ………… zitten ……… materiedeeltjes 10 en ……… tussenruimten 4 nm : 21 De werkelijke diameter bedraagt diameter = 0,19 nm = 0,000 000 000 19 m p139

35. Molecule 2 liter = 2 dm³ = 2 000 cm³ = 2 000 000 mm³ dus zeker 2 000 000 deeltjes kaliumpermanganaat p139

36. Molecule 1 cm³ water 3,3 . 1022 waterdeeltjes = 33 000 000 000 000 000 000 000 deeltjes komma 22 plaatsen naar rechts

37. watermolecule

38. Molecule 1 nanometer = 1 miljardste van 1 meter = 10-9 meter = 0,000 000 001 m 9 cijfers na de komma = 0,000 001 mm 1 miljoenste van een millimeter p126

39. Molecule 0,15 nanometer grootte watermolecule = 0,15 . 1 nanometer = 0,15 . 0,000 001 mm 2 cijfers na de komma 6 cijfers na de komma = 0,000 000 15 mm 8 cijfers na de komma

41. Molecule Besluit: een molecule is het kleinste deeltje van een stof dat nog alle eigenschappen van die stof bezit

42. Kleiner dan een molecule Filmpje 1: zie website Filmpje 2: zie website