Ünite 6: Envanter Yönetimi

1. İşletme Bölümü Ünite 6: Envanter Yönetimi GÜZ 2012-2013

2. Çizelge: Anahtar Kavramlar • Stoktanımı ve yönetimi • Stokproblemleri • Stoknoktaları • Stokunönemi • Niçinstokbulundurulur? • Stokproblemlerinisınıflandırma • Stokmaliyetleri • ABC analizi • Bağımsıztalepiçinstokkontrolsistemleri • Stokmodelleri

3. Neden Stok bulunduruyoruz? • Satışlar ve üretim zamanındaki değişimlerin dalgalanmaların etkisini yok etmek için (güven stoğu) • Mevsimlik talebe sahip ürünlerin, sınırlı üretim kapasitesinden ötürü ölü sezonda üretilip bekletilmesi. • Üretim ve satın almada ölçek ekonomisinin avantajından yararlanmak için (fiyat indirimi). • Üretimde çeşitli aşamalarda beklenmeyen durumlar ve darboğazlar için stok bulundurulur.

4. Stok veya Envanter tanımı • Firmanıngelecektekullanmaküzereelindebulundurduğuhammadde, yarımamul,mamulya da varlıklardır. • Envanterieldeetmeveeldetutmayailişkinharcamalarbüyükbirmaliyetoluşturur. • Envanteryöneticileri hem talebikarşılayacakkadarstokbulundurmak hem de en düşükstokmaliyetlerinisağlamayaçalışırlar.

5. (Stok) Envanter Tanımı • Envanter yönetimi işletim ve üretim yönetimlerinin temel unsurudur. • İyi bir stok yönetimi bir işletmenin ve onun tedarik zincirinin başarısını göstermentedir. • Kötü bir stok yönetimi işletim sistemini engeller, müşteri memnuniyetini azaltır ve işletim maliyetini artırır. • İyi bir stok yönetiminde işletim sistemi, pazarlama ve finans her zaman önemli rol oynayan birimlerdir.

6. (Stok) Envanter Yönetiminin Anlamı • Stok kalemlerinin nasıl sınıflandırılacağı. • Stok kayıtlarının doğru olarak nasıl tutulacağı.

7. Envanterin Önemi • İstenilen (en uygun) yani optimal düzeyde tutulması ve talep’e uygun fiyat çercevesinde karşılık vermesi. • Bu amacı gerçekleştirirken iki noktayı düzeltmeye çalışıyor; • Yetersiz üretimden dolayı stok seviyesinden yaşanan azalma ve satışlardaki kaybın artmasını. • Stok seviyesinin artmasından dolayı, ticari malların kullanım sürelerinin geçme riski ve fiyatlardaki dengesizliği.

8. Envanterin Önemi • Finansal açıdan: Stoklar finansal yatırım gerektirir. Stokların maliyeti: tedarik etme, ulaştırma, depolama, elde tutma süresi nedeniyle maliyetler yüksek olabilir. Stokların az olması yönünde baskı yapar. • Üretim açısından: Üretimin aksamaması ve darboğazların önlenmesi için stok istenir.

9. Envanter • Bir eşyanın stoklanması veya uygun bir depoda tutulması. • Üretilen veya depolanan eşyanın talepe karşılık vermesi. • Katma-değere işlenmemiş atılı kaynak. • Küçük parçalardan büyük (para değeri yüksek) parçalara kadar herşey sayılabilinir. Örneğin Kalem,araba, uçak gibi...

10. Envanter • Bağımsız Talep – Bitmiş mamuller (ürünler). • Örnek,Bilgisayar • BağımlıTalep – Bitmiş ürünün parçaları • Örnek, Yonga ve sistem ünitesi gibi

11. Bağımsız Talep Bağımlı Talep A C(2) B(4) D(2) E(1) D(3) F(2) Bağımsız Talep belirsizdir. Bağımlı talep belirli ve tahmin edilebilir. Envanter

12. Stok Türleri • Hammadde ve satın alınan parçalar • Bileşenler (montaj için bekleyen parçalar) • Yarı işlenmiş parçalar (üretim aşamaları arasında) • İşlenmiş parçalar-mamul • Tamamlayıcı mallar (üretim ve diğer fonk. tamamlayan direk üründe olmayan parçalar) aletler-ofis malzemesi vs. • Sevkiyat sırasındaki mallar

13. Envanterin Fonksiyonları(İşlevleri) • Üretim sürecinin değişik kısımlarının birbirindenayrıştırılmasını sağlar. • Talepteki dalgalanmalardan firmayı korur ve müşteriler için bir seçme imkanı sağlar. • Miktar iskontolarından yararlanmayı sağlar. • Enflasyona karşı koruyucu rol oynar.

14. Stok Problemlerini Sınıflandırma • Mal çeşidi (kalem sayısı): • Stok kontrol modelleri genellikle tek ürün içindir. Firmaların çok çeşitli kalemler için ayrı ayrı stok politikası uygulamaları güçtür. • Ürünler gruplandırılabilir (ABC). Çok çeşitli mal olduğunda stok politikasını etkileyen çeşitli kısıtlar olabilir. Para, depo vs.. Sorunu gibi. Optimum stok düzeyini belirlemek güçleşir.

15. Stok Problemlerini Sınıflandırma • Talebinyapısı: • (bağımsız, bağımlı-dengeli, değişken- statik, dinamik) talepbağımsızolduğunda, üretimdendeğilpazardanetkilenir. • Tamamlanmışmallarınstoğubağımsıztalepözelliğitaşır. Çoğudurumdatalepdengelidir, doğrutahminlenebilir. Deterministiktaleptir. Talepyıliçindedalgalanabilirveyadengelidir. (ekmekdengeli-statik; tatilmallarıdeğişken –dinamik)

16. Stok Problemlerini Sınıflandırma • Dönemsayısı: (Tekya da çok) Bazıdurumlardasatışmevsimikısadır,saklamakuygundeğildir. Bunlartekdönemlikstokproblemigerektirir. • Beklemesüresi: Siparişvermeileteslim alma arasındakisüredir.Beklemesüresisabitya da değişkenolabilir. Ulaştırmaşeklindenetkilenebilir. Bu süreye mal hazırdeğilsebeklenensüre de eklenir.

17. Stok Problemlerini Sınıflandırma • Stoksuzluk: • Talebikarşılayacakbirstokeldeolmadığızaman; siparişleringeçkarşılanmasıya da satışkaybısözkonusudur. • Siparişlerinzamanındakarşılanamamasıya da satışkaybıekmaliyetdoğurur.Müşteriyehizmetaçısındanstoksuzlukistenmez. • Ancakyüksekdeğerlimallardaplanlıbirstoksuzlukpolitikasıizlenir(Uçak...). • Planlanmamışstoksuzluğa,yanlışöngörü, tesliminzamanındayapılamaması, personelhatası, kaliteproblemi,yetersizgüvenstoğu, kazalarvs.Nedenolabilir.

18. Stok Maliyetleri • Malınkendimaliyeti (geneldesabit-fiyatindirimiolursaönemli) • Siparişverme (üretimehazırlık)maliyeti • Stokbulundurma (eldetutma) maliyeti • Stoksuzlukmaliyeti

19. Sipariş Verme Maliyeti • Satın alınan her kalemiçin; ısmarlamaişlemi, formlar, tedarikçiyiseçme, bilgiyigönderme, dökümanları alma vealınanmalımuayeneetmegibiişemlereharcananmasraflar.. • Siparişvermemaliyeti satın alınankalemsayısınabağlıdeğil, siparişvermesayısınabağlıdır.

20. Stok Tutma Maliyeti • Stokbulundurmadanötürüolantümmaliyetler. Kira , elektrik, ısıtma, soğutma,sigorta, vergi, hasarlıveeskimiş, bozulmuşmallar, sermayemaliyeti... • Sermayemaliyeti;birimstoğundeğeri, beklemesüresi, stoğabağlananparanınfaizindenoluşur.

21. Stoksuzluk Maliyeti • Stoksuzlukyasiparişinzamanındakarşılanamamasıile sonuçlanır, budurumdamüşterimalıbekler. • Ya da satışkaybıilesonuçlanır, müşterimalıbaşkayerdenalır. • Her iki durum da gelirkaybınanedenolur. Ekmaliyetgerekirveyafırsatkaybıolur. Belirlenmesigüçtür. Genelliklebirimbaşınastoksuzlukmaliyetiolarakhesaplanır.

22. ABC Analizi • Vilfredo Pareto (1906) ilk kez bu tekniği kullanarak nufusun küçük bölümünün büyük miktarda paralara sahip olduğunu ve küçük miktardaki paralara sahip olan büyük çoğunluğu idare ettiğini ortaya koymuştur- (%20-%80) • Analiz birçok farklı envanter kaleminin olmasıdurumunda envanterleri incelemede yardımcı olur. • Bu analiz önemli stok kalemlerini belirleme vekontrol etmek amacıyla çok sayıdaki stok kalemini 3gruba ayırır-ABC. • ABC envanter sınıflandırma sistemi,yakın kontrol gerektiren kalemleri yakın izleme vekontrol gerektirmeyen kalemlerden ayırmayayarayan etkin basit bir tekniktir.

23. ABC Analizi • AnalizA gurubu: Pahalı değerde az sayıda kalemA sınıfı olarak gruplanır. (toplam değerin%70-80, toplam çeşidin % 15-20 sinioluşturan kalemler) • B grubu: orta değerde ve sayıdaki kalemlerB sınıfı olarak gruplanır.(değer olarak %15-20,çeşit olarak %40-50) • C grubu: çok sayıda fakat ucuz olankalemler C sınıfı olarak gruplanır.(toplamdeğerin %5-10, toplam kalemlerin miktar • olarak %40-50 sini oluşturan kalemler) • ABC analizi envanter kalemlerinin toplamenvanter içindeki kümülatif % lerine göre sınıflandırılmasından ibarettir.

24. ABC Analizi • AnalizA gurubu: Pahalı değerde az sayıda kalemA sınıfı olarak gruplanır. (toplam değerin%70-80, toplam çeşidin % 15-20 sinioluşturan kalemler) • B grubu: orta değerde ve sayıdaki kalemlerB sınıfı olarak gruplanır.(değer olarak %15-20,çeşit olarak %40-50) • C grubu: çok sayıda fakat ucuz olankalemler C sınıfı olarak gruplanır.(toplamdeğerin %5-10, toplam kalemlerin miktar • olarak %40-50 sini oluşturan kalemler) • ABC analizi envanter kalemlerinin toplamenvanter içindeki kümülatif % lerine göre sınıflandırılmasından ibarettir.

25. ABC Analizi • Yüksek değerli A kalemlerinden az miktardabulundurmak ancak kontrolunu sıklaştırmakgerekli, doğru ve ayrıntılı kayıtlar gerekli. • Düşük değerli C kalemlerinden bol miktardabulundurulmalı, kontrol, sipariş ve kayıtişlemleri basit tutulmalıdır. • ABC analizi ile yıllık büyük harcamagerektiren mallara dikkati çekmek, böyleceA grubunun stok düzeylerini düşürerek stokyatırımında bariz bir düşüş sağlamakamaçlanır.

26. ABC Analizinde Mukayese

27. ABC Analizi

28. ABC Analizi

29. A Sınıfı 80 – 70 – 60 – 50 – 40 – 30 – 20 – 10 – 0 – Yıllık Parasal Değer Yüzdesi B Sınıfı C Sınıfı | | | | | | | | | | 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 Stoklanan kalemlerin sayısal yüzdesi ABC Analizi

30. ABC Analizi • Kullanılan politikalar şunları içerebilir. • A kalemleri için tedarikçinin geliştirilmesine önem vermek • A kalemleri için fiziksel stok kontrolunun çok sıkı takibi. • A kalemlerinin tahmininde daha fazla dikkat.

31. Stok (Envanter) Kontrol sistemler • Periodik gözden geçirme sistemi • Malların haftalık yada aylık Fiziksel sayımını içerir. • Sürekli gözden geçirme sistemi • Mallar sürekli izlenir. Yeniden sipariş noktası’nın (YSN) altına düştüğünde tekrar ısmarlanır. • Çift kutu yöntemi (sistemi) – En basit sitemdir. Birinci kutu boşaltıldığı zaman, tekrar sipariş verilir. İkinci kutu her zaman Talebi karşılayacak doluluktadır. • Evrensel Barkod sistemi (UPC) – Ticari mallar üzerinde olan ve bir takım sayıları içeren ve daha çok büyük mağzalarda ve supermarketler’de iş kolaylığı sağlayan etiketlerdir. • Radyo frekansıyla tanımlama (RFID)- Özellikle tedarik zincirindeki malları takipini kolaylaştırır. Sebze ve meyve taşımacılığında ürünün hangi ısı derecesinde taşındığını kontrol eder.

32. Evrensel Barkod sistemi (UPC)

33. Sürekli Stok Kontrolü Sistemi

34. Periyodik Stok Kontrolü Sistemi

35. Envanter Kontrolün Amacı • Yetersiz kontrollar ya aşırı stok yığılımına yada gereğinden az stoklamaya sebebiyet verir. • Gereğinden az stoklama hatalı siparişlerden, satışlardaki kayıplardan, müşteri memnuniyetsizliğinden ve üretimdeki darboğazdan kaynaklanmaktadır • Aşırı stok yığılımı kapitali gereksiz yere bağlama ve birbaşka alanda verimli bir şekilde kullanılmamaya sebebiyet verir. Stok devir hızı (Inventory turnover)Bir firmnın stoklarının bir yıl boyunca kaç kez satılıp yerine yenisinin konulduğunu ifade eder. Yıllık satış maliyetinin (hacminin) ortalama stok değerine bölünmesi ile bulunur.

36. Envanter Yönetiminde karar modelleri • Ekonomik sipariş Miktarı (ESM) • En iyi bilinen temel envanter modeli • 1900 lü yılların başında geliştirilmiş • Modelin Önemli Varsayımları • Talep bilinmekte, sabit ve bağımsız • Tedarik (bekleme/teslim) süresi biliniyor ve sabit • Stokun teslimiyatı defaten ve aynı anda • Miktar iskontosu yok • Değişken maliyetler: Elde tutma ve sipariş maliyeti • Elde bulundurmama söz konusu değil

37. Ortalama eldeki tutulan stok Q 2 Kullanım hızı Stok Seviyesi Minimum stok Zaman Stokların Zamana Göre Değişimi Sipariş Miktarı= Q(Maksimum stok seviyesi) Figure 12.3

38. Toplam maliyet eğrisi Minimum toplam maliyet Elde tutma maliyeti Yıllık Maliyet Hazırlık veya (sipariş) maliyet eğrisi Sipariş miktarı Optimal sipariş miktarı Maliyetlerin Minimize Edilmesi Amaç toplam maliyetin minimize edilmesidir Table 11.5

39. Q* D S H + 2 Q* Toplam Stok Maliyet Elde Tutma Maliyeti (ETM) Elde Etme Maliyeti (EEM) + Toplam stokmaliyeti (TSM) = TSM = Q = Sipariş başına parça sayısı Q* = Optimal sipariş miktarı D = Yıllık talep S = Her bir sipariş için sipariş veya hazırlık maliyeti H = Her birim için yıllık elde tutma veya taşıma maliyeti

40. Q D S H = 2 Q Maliyet Çeşitleri Arası Matematiksel İlişkiler • ETM sipariş sayısı ile doğru orantılıdır • EEM sipariş sayısı ile ters orantılıdır • TSM parabolik bir yapıya sahiptir. • TSM minimum noktasına eriştiği zaman ETM ve EEM birbirlerine eşittir.

41. Optimal sipariş miktarı formulünün türetimi Toplam maliyetin miktara göre türevi alınarak sıfıra eşitlenirse, optimal sipariş miktarı formule etmiş oluruz.

42. Bir araba tekeri bayisinin yıllık satış beklentisi yaklaşık olarak 9600 teker olarak değerlendirilmiştir. Yıllık taşıma maliyeti teker başı 16 $ dır. Sipariş maliyeti ise 75 $ dır. İlgili bayi yılda 288 gün çalışmaktadır. (a) Ekonomik sipariş miktarını hesaplayınız. (b) Yıllık ihtiyaç miktarını belirleyiniz. (c) Sipariş arası süreyi hesaplayınız. (d) Toplam stok maliyetini hesaplayınız. Örnek 1- ESM modeli

43. (a) ESM (b) YIM (c) SAS (d) TSM=ETM+EEM Örnek- ESM-Cevap

44. Bir televizyon firması güvenlik kemarası üretiyor. Yılda ortalama birim fiyatı 65$’dan 3600 tane tv lambası satın alıyor. Sipariş maliyeti 31$ olduğu zaman taşıma maliyet ise birim fiyatın %20’sini teşkil etmektedir. (a) Optimal miktarı hesaplayınız. (b) Elde tutma maliyetini bulunuz. (c) Elde etme maliyetini belirleyiniz. (d) Toplam maliyeti hesaplayınız. Örnek 2- Optimal Miktar

45. Örnek - Optimal Miktar-Cevap • (a) OM • (b) ETM • (c) EEM • (d) TM

46. Üretim Parti Büyüklüğü/ Sürekli Tedarik Halinde ESM • Toplam siparişin sürekli olarak partiler olarak alınması olayıdır. • Bir parçayı üretme kapasitesi o parçanın kullanım yada talep oranından daha büyük olması. • Üretim devam ettiği sürece, envanterin kapsitesi büyür. • Periodik bir şekilde ama partiler halinde üretim devamlı üretimden daha mantıklıdır. • Bu modeldeki varsayımlar ESM modeli ile aynidir, yalınızca sipariş partiler halinde alınmaktadır.

47. Üretim Parti Büyüklüğü/ Sürekli Tedarik Halinde ESM • Yalınızca tek parça siparişi mevcut • Yıllık talep biliniyor • Kullanım oranı sabit • Kullanım sürekli oluşur • Üretim oranı sabit • Tedarik süresi değişmiyor • Miktar iskontosu yok

48. Üretim Sipariş Miktarı Modeli • Bir sipariş verildikten sonra zaman içinde oluşan stoklar için kullanılır • Hem üretim hem de tüketimin aynı anda olduğu durumlarda kullanılır

49. Hem üretim hem de kullanımın olduğu çevrim Üretim olmadığı sadece tüketimin olduğu çevrim Envanter Seviyesi Maksimum Envanter t Zaman Üretim Sipariş Miktarı Modeli

50. Üretim Parti Büyüklüğü/ Sürekli Tedarik Halinde ESM)-Formülleri