KIERUNKI W MALARSTWIE POLSKIM XX WIEKU

1. KIERUNKI W MALARSTWIE POLSKIM XX WIEKU Autorzy: Sylwester Czarnobaj i MarcimCholewinski

2. MODERNIZM I SECESJA Około 1890 roku głównym ośrodkiem artystycznym na ziemiach polskich stał się Kraków, a duży wpływ na naszą sztukę miała secesja wiedeńsko – monachijska. Równocześnie rozczarowanie wobec rzeczywistości i zbliżający się schyłek wieku sprzyjały nastrojom dekadenckim oraz tendencjom artystowskim, ujmowanym w haśle „sztuka dla sztuki”.

3. MODERNIZM I SECESJA Pod wpływem lektury De profundis Stanisława Przybyszewskiego rozwija się twórczość Wojciecha Weissa, którego tajemnicze, ironiczno – kpiarskie, podszyte katastrofizmem kompozycje oddają atmosferę fin de siècle’u. Świat zrodzony z somnambulicznych wizji, sennych marzeń przeplata się natomiast w twórczości Witolda Wojtkiewicza z obrazami z dziecięcych baśni, pełnych kalekich lalek, odrażających manekinów i kukiełek, uczestniczących w dziwnych ceremoniach i zabawach.

4. Demon (W kawiarni)Wojciech WeissPrawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Weiss/Images/Demon.jpg

5. FantazjaWitold WojtkiewiczPrawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Wojtkiewicz/Images/Fantazja.jpg

6. MODERNIZM I SECESJA Szczególną popularnością w młodopolskim malarstwie cieszył się pejzaż, traktowany symbolicznie, jako obrazowy odpowiednik „pejzażu wewnętrznego” duszy twórcy. Przedstawiał najczęściej smutne krajobrazy jesienne, przytłoczone ciemnymi chmurami, melancholijne widoki wieczorne i nocne (nokturny), pełne grozy obrazy natury uginającej się pod naporem wiatru lub nastrojowe i bajkowo dekoracyjne pejzaże zimowe.

7. Jezioro ŚwiteźJulian FałatPrawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Falat/Images/Switez.jpg

8. Topole nad wodąJan StanisławskiPrawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Stanislawski/Images/Topole.jpg

9. Bajka zimowaFerdynand RuszczycPrawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Ruszczyc/Images/Bajka_zimowa.jpg

10. Morskie Oko z Czarnego StawuLeon WyczółkowskiPrawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Wyczolkowski/Images/Morskie_Oko.jpg

11. MODERNIZM I SECESJA Malarstwo secesji krakowskiej pozostawało pod wpływem prądów neoromantycznych (odwołanie do historii narodowej i literatury, monumentalizm) i odznaczało się dużym indywidualizmem – Stanisław Wyspiański był wszechstronnie uzdolnionym twórcą, jako malarz tworzył głównie w technice pastelowej portrety, pejzaże oraz projekty witraży do katedry wawelskiej i kościoła franciszkanów w Krakowie, zajmował się też malarstwem ściennym (wraz z Janem Matejką i Józefem Mehofferem wykonał polichromie w kościele Mariackim).

12. Stań sięStanisław WyspiańskiPrawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Wyspianski/Images/Bog_Ojciec.jpg

13. MODERNIZM I SECESJA Bardzo dekoracyjne jest malarstwo ścienne Józefa Mehoffera (skarbiec katedry na Wawelu), który wyróżnił się jako witrażysta (witraże do wielu kościołów w Polsce oraz do kolegiaty św. Mikołaja we Fryburgu). Jego twórczość nie wolna jest również od wątków symbolicznych (Dziwny ogród).

14. Vita somnium breveJózef MehofferPrawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Mehoffer/Images/Vita.jpg

15. MODERNIZM I SECESJA Program symbolizmu literacko – alegorycznego realizował Jacek Malczewski. W jego twórczości przewijają się watki patriotyczne, w tym personifikacje Polski, tematy inspirowane poezją romantyczną, głównie twórczością Juliusza Słowackiego, nastrojowe pejzaże podkrakowskie, zasiedlone towarzystwem harpii, chimer i faunów.

16. Hamlet polskiJacek MalczewskiPrawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Malczewski_J/Images/Hamlet_polski.jpg

17. POSTIMPRESJONIZM I SYMBOLIZM Twórcy Młodej Polski, z których wielu miało za sobą studia w szkołach monachijskich, podejmowali podróże artystyczne do Paryża, urastającego w końcu XIX wieku do roli stolicy światowej sztuki. Wyjeżdżających przyciągały przede wszystkim prężnie działające środowiska artystyczne impresjonistów i nabistów.

18. POSTIMPRESJONIZM I SYMBOLIZM Jako pierwsi udali się do Paryża w 1889 roku Józef Pankiewicz i Władysław Podkowiński. Józef Pankiewicz po okresie fascynacji impresjonizmem, po dekadenckich nokturnach i zauroczeniu sztuka japońską, zainteresował się postimpresjonistycznym malarstwem Paula Cézanne’a i Pierre’a Bonnarda – zaczął malować z rozmachem, fakturowo, używając palety kolorów nasyconych oraz stosując tzw. grę barwną, czyli zasadę wzajemnego oddziaływania na siebie płaszczyzn koloru.

19. JaponkaJózef PankiewiczPrawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Pankiewicz/Images/Japonka.jpg

20. POSTIMPRESJONIZM I SYMBOLIZM Władysław Podkowiński pod wpływem choroby i osobistych niepowodzeń porzucił impresjonistyczną manierę i zaczął tworzyć kompozycje o charakterze symbolicznym, w ciemnych tonacjach kolorystycznych, o ponurych treściach (Taniec szkieletów, Marsz żałobny). Wydarzeniem artystycznym, uznawanym za początek symbolizmu polskiego, było wystawienie w atmosferze skandalu w 1894 roku w warszawskiej "Zachęcie"jego Szału uniesień.

21. Szał uniesieńWładysław PodkowińskiPrawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Podkowinski/Images/Szal_szkic.jpg

22. POSTIMPRESJONIZM I SYMBOLIZM Za pierwszą damę młodopolskiego malarstwa została uznana Olga Boznańska, która malowała martwe natury, wnętrza, krajobrazy, widoki z okien pracowni, a przede wszystkim portrety – intymne, o przyciszonej i wyrafinowanej gamie kolorystycznej, charakteryzujące się wnikliwością i znakomitą obserwacją psychologiczną modela(Dziewczynka z chryzantemami,Portret damy w brązowej sukni).

23. Dziewczynka z chryzantemamiOlga BoznańskaPrawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Boznanska/Images/Dziewczynka_z_chryzantemami.jpg

24. POSTIMPRESJONIZM I SYMBOLIZM Z Francją związany był również Władysław Ślewiński, zaprzyjaźniony z Paulem Gauguinem, od którego przejął syntetyzm form, polegający na eliminacji nieistotnych szczegółów kompozycji, posługiwaniu się płaskimi plamami koloru ograniczonymi grubym konturem przy zachowaniu jasnej treści. Powracał też do malarstwa portretowego, jak Czesząca się, stosując specyficzny kadr kompozycyjny, wyraźnie faliste, wręcz secesyjne linie konturu, paletę kolorów dyktowanych rudobrazowymi włosami modelki i białozłocistą karnacją jej ciała.

25. Czesząca się Władysław ŚlewińskiPrawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Slewinski/Images/Czeszaca_sie.jpg

26. POSTIMPRESJONIZM I SYMBOLIZM Zafascynowany malarstwem Puvis de Chavannes’a przybył do Paryża Tadeusz Makowski i zetknął się tu z grupą awangardowych malarzy, m.in. Fernandem Légerem i Aleksandrem Archipienko, których wzorem podjął poszukiwania oparte na własnej interpretacji kubizmu, świadomie prymitywnego, połączonego z liryzmem i subtelną ekspresją. W jego obrazach oprócz martwych natur pojawiały się wizerunki dzieci, które z czasem ubrane w trójkątne czapeczki, zaczęły przekształcać się w groteskowe, bryłowate kukiełki.

27. Kapela dziecięcaTadeusz MakowskiPrawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Makowski/Images/Kapela_dziecieca.jpg

28. POSTIMPRESJONIZM I SYMBOLIZM W środowisku École de Paris we Francji działał Eugeniusz Zak, późniejszy współtwórca awangardowej grupy Rytm. Jego twórczość charakteryzuje się syntetycznym, dekoracyjnym stylem, inspirowanym sztuką renesansu oraz malarstwem Cézanne’a i Picassa; artysta malował liryczne w nastroju, melancholijne i pełne zadumy kompozycje przedstawiające tancerzy, grajków, arlekinów, idylliczne scenki z pasterzami (Tancerz, Pierrot, Wiosna, Idylla), postacie rozmarzonych dziewcząt, chłopców i kobiet (Pijący chłopiec, Kobieta z dzieckiem).

29. Rybak Eugeniusz Zakhttp://www.malarze.com/obraz.php?id=764&l=pl

30. AWANGARDA W 1917 roku narodziła się w Krakowie awangardowa formacja zwana ekspresjonistami polskimi, której program promieniował na środowisko warszawskie, poznańskie i lwowskie. Dla założycieli ugrupowania, zwanych formistami, istotna była forma i barwa, opowiadali się za kubizmem, ekspresjonizmem i futuryzmem, przeciwstawiali się naturalizmowi; głosili przewagę intelektu nad uczuciowością, dążyli do stworzenia wielkiego stylu narodowego.

31. AWANGARDA Jednym z ideologów i teoretyków formizmu był Leon Chwistek, który w duchu nowego kierunku tworzył kompozycje figuralne, portrety, akty, pejzaże i widoki fantastycznych miast (Łódka, Salamandry, Miasto), obrazy o precyzyjnie przemyślanej kompozycji i silnie zgeometryzowanych formach (Uczta); zgodnie z założeniami tzw. strefizmu malował obrazy, w których strefy pokrewnych kształtów i kolorów nakładają się i przechodzą jedna w drugą (kilka wersji Szermierki).

32. UcztaLeon Chwistekhttp://en.wikipedia.org/wiki/Image:Uczta.jpg

33. AWANGARDA Z ruchem formistycznym związał się również krytyk i teoretyk sztuki Tytus Czyżewski, inspirujący się kubizmem, a następnie malujący krajobrazy, martwe natury, portrety o intensywnych, soczystych kolorach, prostej i czytelnej formie, harmonijne i subtelne (Madonna, Hiszpania). Ewolucję, od zwartych, geometrycznych i krystalicznych brył, które nadają kompozycjom kubistyczno – ekspresyjny charakter, do nasyconych intensywnymi barwami portretów, martwych natur i pejzaży, przeszedł Zbigniew Pronaszko.

34. AWANGARDA Do kręgu artystów awangardowych należał Stanisław Ignacy Witkiewicz, niekwestionowana indywidualność dwudziestolecia międzywojennego. W okresie fascynacji futuryzmem malował ekspresyjne kompozycje w intensywnych barwach, pełne fantastycznych stworów, zdeformowanych struktur biologicznych, robiące wrażenie halucynacji; nie przypominają one malarstwa innych formistów, noszą ślady secesji (Fantazja, Pocałunek mongolskiego księcia w lodowej pustyni, Kuszenie św. Antoniego).

35. Kuszenie św. AntoniegoStanisław Ignacy WitkiewiczPrawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Witkacy/Images/Kuszenie_sw_A_1.jpg

36. AWANGARDA Od 1925 roku (zmuszony sytuacją finansową) zajął się Witkiewicz malowaniem portretów, gł. techniką pastelową, stworzył własny styl portretowania, balansujący pomiędzy realizmem połączonym z lekką stylizacją a pełną ekspresji deformacją . Pomostem między awangardą międzywojenną a powojennymi „nowoczesnymi” stała się twórczość artystów związanych z tzw. pierwszą Grupą Krakowską, zbuntowanych przeciwko tradycyjnej estetyce i akademickim autorytetom oraz podejmujących w sztuce tematy zaangażowane społecznie.

37. AWANGARDA Do jej członków należał Jonasz Stern, którego malarstwo sytuowało się pomiędzy kubizmem, surrealizmem i abstrakcjonizmem. Za manifest artystyczny malarza i negację obowiązującej w krakowskiej Akademii estetyce uchodzi kubizująco rozczłonkowany Akt. Z Grupą związany był Adam Marczyński, wprowadzający do martwych natur elementy konstrukcji kubistycznej.

38. Owoce na stoleAdam Marczyńskihttp://www.malarze.com/obraz.php?id=321&l=pl

39. AWANGARDA W nurcie poszukiwań „stylu narodowego” mieści się twórczość artystów z warszawskiej grupy „Rytm” z niezwykle popularną w okresie międzywojennym Zofią Stryjeńską. Tworzyła silnie stylizowane i utrzymane w żywych kolorach akwarele (np. seria Kolędy polskie), tempery, barwne litografie, rysunki, ilustracje do książek (m.in. Treny Jana Kochanowskiego), plakaty, projekty scenografii, itp. inspirowane polską sztuką ludową, motywami prasłowiańskimi oraz dziełami Józefa Mehoffera i Stanisława Wyspiańskiego.

40. KOLORYZM Zainteresowanie polskich malarzy kolorem, zapowiedziane postimpresjonistycznym malarstwem Józefa Pankiewicza, doprowadziło do założenia w 1923 roku w Krakowie tzw. Komitetu Paryskiego (KP), który za cel sztuki obrał sobie „tworzenie dobrego malarstwa”, czyli widzenie rzeczywistości poprzez kolor, wyrażenie kolorem bryłowatości, przestrzeni, światła oraz wyraźne określenie przedmiotu.

41. KOLORYZM Teoretykiem kapizmu i autorem artystycznego credo był Jan Cybis, autor dynamicznych, fakturowych kompozycji koncentrujących się na intensywnych, nasyconych kolorach i ich wzajemnych napięciach. Natomiast Józef Czapski, zarówno w twórczości przedwojennej, jak i powojennej, przedkładał nad programowy koloryzm ekspresję i dramatyzm, służące ilustrowaniu brutalnej codzienności. Malarzem silnie zakorzenionym w postimpresjonistycznej manierze był Zygmunt Waliszewski – sugestywny ilustrator groteski, stosujący klasyczną, bogatą paletę barwną.

42. Opera leśna w SopocieJózef Czapskihttp://www.malarze.com/obraz.php?id=96&l=pl

43. Wyspa miłościZygmunt WaliszewskiPrawa autorskie: Witold Raczunas, za: http://www.pinakoteka.zascianek.pl/Waliszewski/Images/Wyspa_milosci.jpg

44. KOLORYZM Od radykalnego programu kapistów odbiegała twórczość Artura Nacht – Samborskiego, lokująca się pomiędzy ekspresją a impresją, operująca jasną, statyczną kompozycją i wyrafinowanymi zestawieniami barw ciemnych i zimnych, których dynamikę wzbogaca dyskretna gra walorów. Po II wojnie światowej w dalszym ciągu prym wiedli artyści ukształtowani przez przedwojenne programy artystyczne, konsekwentnie sięgający do tradycji gier barwnych.

45. Krajobraz z HiszpaniiArtur Nacht Samborskihttp://www.malarze.com/obraz.php?id=194&l=pl

46. KOLORYZM Jednym z nich był Wacław Taranczewski, przed wojną działający w grupie „Pryzmat”, stosujący zasadę wielokrotnego powtarzania tego samego motywu, budujący obrazy za pomocą barwnych plam wzbogaconych linią konturu. Związany z kapistami Piotr Potworowski przeszedł od tradycyjnego polskiego koloryzmu do aluzyjnej abstrakcji, kolor wykorzystując do tworzenia dramatycznych napięć w swoich syntetycznych pejzażach.

47. Martwa natura ze światkiemWacław Taranczewskihttp://www.malarze.com/obraz.php?id=161&l=pl

48. Getto warszawskiePiotr Potworowskihttp://www.malarze.com/obraz.php?id=348&l=pl

49. GRUPA KRAKOWSKA Kontynuacji radykalnego programu artystycznego przedwojennej Grupy Krakowskiej podjęła się formacja o tej samej nazwie utworzona w 1957 roku w piwnicach Pałacu Krzysztofory. Wśród jej członków znaleźli się m.in.. Jerzy Bereś, Tadeusz Brzozowski, Maria Jarema, Tadeusz Kantor, Adam Marczyński, Kazimierz Mikulski, Jerzy Nowosielski, Mieczysław Porębski, Janusz Tarabuła, Jerzy Tarasin i inni.

50. GRUPA KRAKOWSKA Członków Grupy Krakowskiej nie obowiązywał wspólny program; dla twórczych indywidualności ważna była awangardowość, dbałość o poniesienie poziomu sztuki polskiej oraz stała obserwacja aktualnych europejskich tendencji artystycznych. Członkowie grupy otrzymali zaproszenie w 1975 roku do udziału w projekcie autorstwa Mieczysława Porębskiego oraz Muzeum Narodowego w Krakowie na wyrażenie komentarza do XIX-wiecznego malarstwa eksponowanego w Sukiennicach. Warunkiem udziału w wystawie „Widzieć i rozumieć” miał być monumentalny charakter prac.