Wpływ ordynacji wyborczej na decyzje grupowe

1. Wpływ ordynacji wyborczej na decyzje grupowe Autor: Wojciech Czaplejewicz

2. Plan prezentacji: 1. Systemy wyborcze2. Jednomandatowe okręgi wyborcze3. Dzielenie mandatów4. Listy partyjne5. Podsumowanie

3. Systemy wyborcze: Na świecie: W Australii przyjęto system większości bezwzględnej, w Wielkiej Brytanii – system większości względnej i okręgi jednomandatowe, natomiast w innych krajach są używane różne warianty proporcjonalności. Warto dodać, że w ramach systemów list partyjnych są stosowane formuły wyborcze(np. d`Hondta lub Sainte – Lague). Korzystną dla partii słabszych jest metoda Imperiali, praktykowana we Włoszech. Kolejną popularną formułą wyborczą jest system Sainte – Lague sprzęgnięty z zasadą wyrównawczej dystrybucji miejsc, a więc rozwiązań preferujących do pewnego stopnia ugrupowania zyskujące niewielkie poparcie, szczególnie popularny w krajach nordyckich(Szwecja, Norwegia, Dania).

4. Systemy wyborcze: W polskim parlamentaryzmie mamy do czynienia z ordynacją proporcjonalną w wyborach do sejmu i większościową w wyborach do senatu. Często przy wszelkiego rodzaju sporach dotyczących ordynacji proporcjonalnej, używa się argumentu iż tak naprawdę akt wyborczy w znacznej mierze ma charakter losowy, Partie dzięki odpowiednio ułożonej liście wyborczej potrafią niemalże w 100% zagwarantować uzyskanie mandatu osobie, która wyborach opierających się na ordynacji większościowej nie miałaby większych szans. Dzieje się tak chociażby, dzięki wystawianiu na szczycie list partyjnych osób cieszących się dużą popularnością, rozpoznawalnych medialnie, które jako tzw. ”lokomotywy” generują wysokie poparcie dla danej listy wyborczej, dzięki czemu osoby uzyskujące relatywnie małą ilość głosów, mają szanse zdobyć mandat poselski, kosztem kandydata komitetu konkurencyjnego mimo tego iż owy kandydat zdobył większą ilość głosów.

5. Systemy wyborcze: Kolejnym czynnikiem wpływającym na decyzje grupowe jest istnienie klauzuli zaporowej. Próg wyborczy, wynoszący u nas 5% dla partii i komitetów wyborczych, oraz 8% dla koalicji partii, jest niezbędnym warunkiem służącym racjonalizacji parlamentaryzmu, ponieważ uniemożliwia dostęp do areny parlamentarno – gabinetowej partią marginalnym, które nie cieszą się dużą społeczną legitymacją. Próg wyborczy może ułatwiać zawieranie koalicji rządowych partią relewantym na arenie politycznej bez udziału „uciążliwych” z reguły partii marginalnych, które nie uzyskują dostatecznej ilości głosów. Istnienie progów wyborczych oscylujących w granicach 5 – 7% sprzyja, - aczkolwiek nie gwarantuje – stabilności koalicji rządowych. Praktyka pokazuje, że większa ilość partii wchodzących w skład gabinetu, zazwyczaj wiąże się z jego mniejszą stabilnością.

6. Jednomandatowe okręgi wyborcze: - Zmiana prowadziłaby do powstania zdecydowanie większej ilości okręgów wyborczych, co w konsekwencji determinowałoby mniejszą ilość wyborców w danym okręgu( np. 80 – 100tys.) - Zapewne komitety wyborcze aby maksymalizować zyski wystawiałyby po jednym kandydacie. - Nie dochodziłoby do „bratobójczych” pojedynków między kandydatami z jednej listy wyborczej, tak jak ma to miejsce w obecnie. - Wyborcy wiedzieliby na kogo oddają swój głos. - Partie którym zależałoby na zwycięstwie wystawiałyby tylko i wyłącznie osoby cieszące się społeczną atencją. Np. osoby popularne w danym środowisku, działające od dawna na rzecz społeczności zamieszkującej dany okręg. - Największe szanse na zdobycie mandatu miałyby osoby starsze – znane w danym środowisku, chociażby. ze względu na swoją wcześniejszą działalność np. w samorządzie.

7. Dzielenie mandatów: Sumuje się wyniki uzyskane w wyborach przez wszystkich kandydatów danej listy wyborczej – czyli bierze się początkowo pod uwagę wyłącznie wynik listy wyborczej np. jeżeli w wyborach brały udział listy wyborcze: A,B,C,D – podsumowuje się następująco ich wyniki wyborcze.W dalszej analizie uwzględnia się tylko wyniki list, które w skali kraju przekroczą próg wyborczy (jeżeli istnieje), często owe progi wyborcze nie stosują się do komitetów mniejszości narodowych.Wyniki list dzieli się następnie przez dzielniki, które wyznacza odpowiednia ordynacja wyborcza. Jeżeli ordynacja stosuje metodę d`Hondta – tak jak w Polsce – która zazwyczaj preferuje duże ugrupowania wyborcze, dzielnikami są kolejne liczby naturalne, czyli 1,2,3,4,5 itd.. Inną metodą bardziej sprawiedliwą dla małych ugrupowań jest metoda Sainte – Lague, dzielnikami są 1,3,5,7,9 i dalej kolejne liczby nieparzyste. Wynikiem dzielenia jest otrzymanie listy ilorazów.Podział mandatów dokonuje się przez wyodrębnienie odpowiedniej liczby(równej ilości mandatów do zdobycia w danym okręgu wyborczym) największych ilorazów.Ostatni etap podziału mandatów polega na ich przydzieleniu konkretnym kandydatom w ramach list wyborczych. Mandaty w ramach list zdobywają w kolejności osoby które uzyskały najlepszy wynik wśród kandydatów danej listy.

8. Dzielenie mandatów: Inną metodą podziału mandatów, nie stosowaną jeszcze w Polsce jest metoda Hare – Niemeyera. Podobnie jak w wyżej opisanych metodach pierwszym etapem podziału głosów jest zsumowanie wyników list wyborczych oraz odrzucenie list które nie przekroczą stosownego progu. Następnie konieczne jest obliczenie procentowego wyniku pozostałych list wyborczych (stosunku głosów oddanych na daną listę wyborczą do zsumowanych wyników wszystkich list wyborczych, ale tylko tych które uczestniczą w podziale mandatów), procedurę tę ilustruje przykład poniżej:

9. Dzielenie mandatów: Następnie procentowe udziały należy pomnożyć przez ilość mandatów w okręgu w poniższym przykładzie jest to 7: Pierwszego rozdania mandatów dokonuje się poprzez odrzucenie w powstałych iloczynach cyfr po przecinku, jeśli suma tak podzielonych mandatów jest mniejsza mandatów w okręgu, brakujące mandaty rozdziela się w kolejności ugrupowaniom które miały największą wartość ułamkową iloczynów.

10. Dzielenie mandatów: Opisywana metoda Hare – Niemeyera została zastosowana w Polsce w wyborach do parlamentu europejskiego w 2004r. Została jednak powiązana z metodą d`Hondta. Procedura podziału była następująca: - Mandaty w skali kraju dzieli się przy pomocy metody d`Hondta. - Ilość mandatów w okręgu nie jest stała – wylicza się ją w oparciu o bezwzględną ilość głosów oddaną na dane ugrupowanie w okręgu, w stosunku do ilości głosów jaka padła na dane ugrupowanie w całym kraju. Stosuje się następujący wzór: Ilość mandatów zdobytych przez ufupowanie w okręgu = (bezwględna liczba głosów oddanych na dane ugrupowanie w okręgu / bezwzględnia liczba głosów oddanych na dane ugrupowanie w kraju)*ilość mandatów przypadających ugrupowaniu w kraju wynikających z podziału metoda d’Hondta Część całkowita z powstałego wyniku oznacza ilość mandatów przypadających danemu ugrupowaniu w okręgu w pierwszym rozdaniu.

11. Listy partyjne: Głosowanie polega na tym, iż wyborca oddaje swój głos na poszczególne listy partyjne. Występują dwie metody takiego głosowania. Pierwsza z nich pozwala wyborcy na dokonywanie preferencji w ramach listy, co powoduje, że mandaty z listy otrzymują kolejno kandydaci, którzy uzyskali największe liczby głosów w ramach listy. Druga metoda popularna w Ameryce Łacińskiej nie pozwala na preferowanie kandydatów, a o uzyskaniu mandatu decyduje wyłącznie kolejność umieszczenia kandydata na liście. Występują również rozwiązania pośrednie, gdzie co do zasady decyduje miejsce na liście, chyba, że na kandydata oddano co najmniej określoną ustawowo, procentową liczbę głosów (np. Republika Czeska). FORMUŁA D’HONDTA: polega na tym, że liczby głosów oddane na poszczególne listy dzieli się przez kolejne liczby naturalne (1,2,3,4), w ilości równej ilości mandatów do obsadzenia; mandaty otrzymują te listy, które posiadają kolejne największe ilorazy. System stosowany jest np. w Holandii, Belgii, Austrii, Hiszpanii, Portugalii i Grecji. Poniższy przykład przedstawia podział mandatów zgodnie z formułą d’Hondta w okręgu siedmiomandatowym:

12. Listy partyjne: W powyższym przypadku partia A uzyska 3 mandaty, partia B  - 2 mandaty, a partie C i D po 1 mandacie.

13. Listy partyjne: FORMUŁA ST. LAGUE: polega na tym, że liczby głosów oddane na poszczególne listy dzieli się przez kolejne liczby nieparzyste (1, 3, 5, 7), w ilości równej ilości mandatów do obsadzenia; mandaty otrzymują te listy, które posiadają kolejne największe ilorazy. Stosowany jest np. na Łotwie i w Izraelu. Poniższy przykład przedstawia podział mandatów zgodnie z formułą St. Lague w okręgu siedmiomandatowym.

14. Listy partyjne: FORMUŁA HUNTINGTONA: polega na tym, że liczby głosów oddane na poszczególne listy dzieli się przez pierwiastek z liczby n*(n-1), przy czym n jest kolejną liczbą naturalną począwszy od 2, w ilości równej ilości mandatów do obsadzenia; mandaty otrzymują te listy, które posiadają kolejne największe ilorazy:

15. Listy partyjne: FORMUŁA HAGENBACH – BISCHOFFA: zgodnie z tą metodą wyniki poszczególnych list partyjnych dzieli się poprzez dzielnik wyborczy, którym jest iloraz liczby ważnie oddanych głosów oraz ilości mandatów do obsadzenia powiększonej o jeden mandat fikcyjny; liczby całkowite z tego działania oznaczają liczbę mandatów uzyskanych przez poszczególne listy. W sytuacji, gdy pozostaną mandaty nieobsadzone stosuje się metodę największej reszty, zgodnie z którą mandaty dodatkowe przyznaje się kolejno ugrupowaniom, które posiadają największe reszty z danego dzielenia. Stosowany do roku 2000 w Republice Czeskiej. Poniższy przykład przedstawia podział mandatów zgodnie z formułą Hagenbach - Bischoffa w okręgu siedmiomandatowym. Łączna liczba ważnie oddanych głosów - 375000 partia A – 120000 głosów, partia B – 105000 głosów, partia C – 80000 głosów, partia D – 45000 głosów i partia E – 25000 głosów partia A: 120000/(375000/7+1) = 2,56, czyli 2 mandaty partia B: 105000/(375000/7+1) = 2,24, czyli 2 mandaty partia C: 80000/(375000/7+1) = 1,71,czyli 1 mandat partia D: 45000/(375000/7+1) = 0,96, czyli 0 mandatów partia E: 25000/(375000/7+1) = 0,53, czyli 0 mandatów

16. Listy partyjne: FORMUŁA HARE’A – NIEMEYERA: zgodnie z tą metodą wyniki poszczególnych list partyjnych dzieli się poprzez dzielnik wyborczy, którym jest iloraz liczby ważnie oddanych głosów oraz ilości mandatów do obsadzenia; liczby całkowite z tego działania oznaczają liczbę mandatów uzyskanych przez poszczególne listy. W sytuacji, gdy pozostaną mandaty nieobsadzone możliwe są dwa sposoby ich podziału. Pierwszy to metoda największej reszty. Druga sposób to metoda największej średniej, która polega na przyznaniu dodatkowych mandatów ugrupowaniom, które uzyskają kolejne największe średnie, czyli posiadają największy stosunek liczby uzyskanych głosów do liczby zdobytych mandatów w pierwszej fazie powiększonej o jeden mandat fikcyjny. Stosowany jest np. w Niemczech i we Włoszech. Łączna liczba ważnie oddanych głosów - 375000 partia A – 120000 głosów, partia B – 105000 głosów, partia C – 80000 głosów, partia D – 45000 głosów i partia E – 25000 głosów partia A: 120000/(375000/7) = 2,24, czyli 2 mandaty partia B: 105000/(375000/7) = 1,96, czyli 1 mandat partia C: 80000/(375000/7) = 1,49, czyli 1 mandat partia D: 45000/(375000/7) = 0,84, czyli 0 mandatów partia E: 25000/(375000/7) = 0,47, czyli 0 mandatów

17. Listy partyjne: FORMUŁA IMPERIALI: zgodnie z tą metodą wyniki poszczególnych list partyjnych dzieli się poprzez dzielnik wyborczy, którym jest iloraz liczby ważnie oddanych głosów oraz ilości mandatów do obsadzenia powiększonej o dwa mandaty fikcyjne; liczby całkowite z tego działania oznaczają liczbę mandatów uzyskanych przez poszczególne listy. W sytuacji, gdy pozostaną mandaty nieobsadzone stosuje się metodę największej reszty, zgodnie z którą mandaty dodatkowe przyznaje się kolejno ugrupowaniom, które posiadają największe reszty z danego dzielenia. Analogicznie postępuje się, gdy mandatów rozdzielonych będzie zbyt dużo. Wtedy odejmuje się je ugrupowaniom, które posiadają najmniejsze reszty. Stosowany we Włoszech do 1993 roku. partia A – 120000 głosów, partia B – 105000 głosów, partia C – 80000 głosów, partia D – 45000 głosów i partia E – 25000 głosów partia A: 120000/(375000/7+2) = 2,88, czyli 2 mandaty partia B: 105000/(375000/7+2) = 2,52, czyli 2 mandaty partia C: 80000/(375000/7+2) = 1,92,czyli 1 mandat partia D: 45000/(375000/7+2) = 1,08, czyli 1 mandat partia E: 25000/(375000/7+2) = 0,60, czyli 0 mandatów

18. Koniec: Dziękuję za uwagę!