Struktury rynku

1. Struktury rynku WYKŁAD 9

2. Decyzje firmy o wielkości produkcji • Przedsiębiorstwo podejmuje decyzje o wielkości produkcji na podstawie zderzenia kosztów i utargu • Utarg – koszty = zysk • Przedsiębiorstwa starają się podejmować decyzje o produkcji tak, aby maksymalizować zysk • Koszty kształtują się podobnie we wszystkich firmach • Utarg zależy od tego, jaka jest pozycja firmy na rynku (struktura rynkowa) Cztery przypadki: • Konkurencja doskonała • Monopol • Konkurencja niedoskonała: oligopol i konkurencja monopolistyczna

3. Struktura rynku pozwala opisać zachowania nabywców i sprzedawców na tym rynku. • Zachowanie firmy i możliwości osiągania przez nią zysku zależą w dużej mierze od struktury rynku, tzn. od ilości i relatywnej siły rynkowej wszystkich podmiotów na nim działających.

4. Cztery podstawowe struktury rynkowe

5. Przyczyny zróżnicowania struktur rynkowych • Jeśli pojemność rynku jest mniejsza od minimalnej efektywnej skali produkcji (MES), koszty przeciętne zmniejszają się wraz ze wzrostem sprzedaży. Przyrost produkcji pozwala wtedy obniżyć cenę i zwiększyć sprzedaż kosztem konkurentów. Jest to przyczyną wojen cenowych i w efekcie opanowania rynku przez jedno przedsiębiorstwo. • Jeżeli zaś minimalna efektywna skala produkcji jest bardzo mała w porównaniu z pojemnością rynku w gałęzi można spodziewać się wielu producentów. • Przyczyną zróżnicowania rynku są naturalne i sztuczne bariery wejścia, utrudniające rozpoczęcie produkcji w gałęzi (np. duża ilość kapitału niezbędna do uruchomienia produkcji lub ochrona technologii patentem). • O strukturze rynku decyduje działanie samych przedsiębiorstw. Ulepszając produkt, zmawiając się w celu wyparcia konkurentów z rynku, czy też w inny sposób, firmy mogą sobie zapewnić dominująca pozycję w gałęzi.

6. Konkurenjca doskonała i monopol • To dwie skrajne struktury rynkowe • Ich założenia są idealistyczne - w rzeczywistości niezwykle rzadko spotykamy sytuację bardzo bliskie tym modelom, ale zrozumienie tych modeli pozwala zrozumieć rzeczywistość nawet jeśli nie w każdym punkcie spełnia ona założenia modelowe

7. Konkurencja doskonała a monopol • Konkurencja doskonała • Bardzo wiele podmiotów decydujących o ilości oferowanej lub zakupywanej • Nikt z nich nie ma istotnego wpływu na cenę równowagi • Każdy sprzedawca może zakładać, iż jego decyzje nie wpłyną na cenę rynkową • Potoczne znaczenie słowa konkurencja • Monopol • Jedyny sprzedawca, który wyznacza cenę

8. Konkurencja doskonała Założenia modelu: • jednorodny (taki sam) produkt u wszystkich sprzedawców (producentów) • duża liczba sprzedawców (producentów) oraz nabywców, przez co ich udział w rynku jest tak mały, że żaden nie może wpłynąć na cenę przez zmianę swojej podaży czy popytu, • cena jest wypadkową zachowań wszystkich sprzedawców i nabywców. • istnieje swoboda wejścia na i wyjścia z rynku, jak również łatwość przejścia z jednego zastosowania zasobu do innego • wszyscy uczestnicy rynku posiadają doskonałą wiedzę o dotyczących go danych ekonomicznych i technologicznych • sprzedający (producenci) dążą do maksymalizacji zysku, a kupujący (konsumenci) do maksymalizacji użyteczności.

10. Na rynku doskonale konkurencyjnym krzywa popytu firmy jest doskonale elastyczna (pozioma).

11. Utarg firmy w doskonałej konkurencji • Całkowity utarg (przychód ze sprzedaży) firmy to cena sprzedaży (P) pomnożona przez wielkość sprzedaży (Q): TR = (P x Q) • Zatem utarg całkowity jest wprost proporcjonalny do wielkości sprzedaży • Utarg przeciętny określa wielkość przychodu firmy z tytułu sprzedaży przeciętnej jednostki dobra • Utarg przeciętny to utarg całkowity podzielony przez wielkość sprzedaży: AR =TR/ Q • W konkurencji doskonałej, utarg przeciętny równy jest cenie dobra • Utarg krańcowy to zmiana całkowitych przychodów w wyniku zwiększenia sprzedaży o jednostkę: MR =∆TR/∆ Q • W konkurencji doskonałej, utarg krańcowy równy jest cenie dobra (każdy kolejna sztuka wyrobu sprzedaje się po tej samej cenie) : AR = MR = P

12. Maksymalizacja zysku • Jedno z kluczowych założeń ekonomii: celem firmy jest maksymalizacja zysku • Firma chce produkować tyle, aby różnica między uzyskiwanym całkowitym utargiem a kosztami całkowitymi była jak największa • Dopóty opłaca jej się zwiększać produkcję dopóki na każdej dodatkowej jednostce produktu zarobi więcej niż musi wyłożyć na pokrycie kosztów jej wytworzenia - to znaczy, że utarg krańcowy musi być równy lub większy od kosztu krańcowego: MR >= MC

13. Decyzje o podaży (Q) • Kiedy MR > MC  sygnał, aby zwiększyć Q • Kiedy MR < MC  sygnał, aby zmniejszyć Q • Kiedy MR = MC  zysk jest maksymalizowany • Jest to zasada działająca w każdej strukturze rynkowej; cechą konkurencji doskonałej jest to, iż utarg krańcowy jest równy cenie, a zatem firma maksymalizuje swój zysk ustalając produkcję na poziomie, przy którym koszt krańcowy równy jest cenie rynkowej

14. Decyzje produkcyjne w warunkach konkurencji doskonałej • Ponieważ firma doskonale konkurencyjna jest cenobiorcą, jej przychód (utarg) jest wprost proporcjonalny do wielkości produkcji • Cena dobra równa jest przeciętnemu i krańcowemu utargowi firmy • Aby zmaksymalizować zysk, firma wybiera taką wielkość produkcji, przy której przychód krańcowy zrównuje się z kosztem krańcowym • Przy tej ilości także zachodzi równość między ceną a kosztem krańcowym • Stąd, krzywa kosztu krańcowego firmy jest także jej krzywą podaży

15. Monopol • jest to „struktura rynkowa" polegająca na występowaniu na rynku określonego produktu (lub grupy produktów) tylko jednego dostawcy, który tym samym kontroluje jego podaż i ceny, przy jednoczesnym występowaniu wielu faktycznych i potencjalnych nabywców. • Na rynku środków produkcji występuje niekiedy „odwrócony monopol" - czyli monopson - polegający na tym, że jeden wielki nabywca określonego towaru jest jedynym „twórcą popytu", kupuje go od wielu dostawców i tym samym także może dyktować ceny i poziom produkcji.

16. Monopol • O ile firma doskonale konkurencyjna jest cenobiorcą (musi dostosować się do ceny rynkowej), monopolista jest cenodawcą (ustala cenę rynkową) • Firma określana jest jako monopolista gdy: • Jest jedynym producentem danego dobra • Produkt przez nią wytwarzany nie ma bliskich substytutów

17. Przyczyny powstawania monopoli • Poziom minimalnej efektywnej skali (MES) - czyli poziom produkcji, który minimalizuje koszty przeciętne w porównaniu do wielkości popytu. Jeśli MES jest stosunkowo mała w porównaniu do rozmiarów rynku, możemy oczekiwać, że wiele firm „zmieści się” na rynku, jeśli jest duża, to możemy się spodziewać, że rynek będzie zmonopolizowany. • MES jest uzależniona przede wszystkim od technologii. Zmiana może nastąpić tylko w przypadku przełomu technologicznego. • Innym powodem, dla którego powstają monopole jest zmowa kilku różnych firm w branży o wspólnym działaniu i ograniczeniu produkcji w celu podniesienia zysków. Taką sytuację określamy mianem kartel.

18. Korzyści skali jako przyczyna powstawania monopoli

19. Rodzaje monopoli • Monopol naturalny - tworzy się w przypadku gdy jedno przedsiębiorstwo może wytwarzać dane dobro taniej i efektywniej niż kilka konkurencyjnych przedsiębiorstw. Najczęściej wiąże się to z korzyściami skali - gdy wraz ze wzrostem produkcji spada koszt jednostkowy wytworzenia dobra. Zwykle jeden bardzo duży dostawca jest w stanie zaoferować o wiele niższe ceny niż w przypadku kilku konkurujących ze sobą firm.

20. Drugą grupę monopoli tworzą organizacje i firmy - twórcy i posiadacze unikalnych i z reguły opatentowanych rozwiązań konstrukcyjno - technologicznych. Dopóki konkurencyjne firmy i współpracujący z nimi naukowcy nie „wymyślą czegoś bardziej nowoczesnego, funkcjonalnego, oszczędnego lub mniej kosztownego, a następnie pokonają bariery wprowadzenia tego na rynek - posiadacze dotychczasowych rozwiązań mogą dyktować ceny i warunki współpracy z nabywcami

21. Trzecia grupa monopoli powstaje z inicjatywy państw, które mogą określoną działalność- z reguły przynosząca wysokie dochody lub istotną z punktu widzenia obronności lub niezależności ekonomicznej - uznać za pozostającą w wyłącznej dyspozycji państwowych lub państwowo - prywatnych organizacji.

22. Oligopol • Kilka organizacji o identycznym profilu działalności często występuje na rynku równolegle i dzieli monopolistyczną pozycją Mamy wówczas do czynienia z oligopolem. Organizacje te mają wówczas tendencje do łączenia się większe struktury rynkowe . Łączy je wspólnota interesów, wspólna chęć uzyskiwania zwiększonych zysków. Typowym przykładem jest OPEC.

23. Charakterystyka monopolu • Jak każde przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk, monopolista wybiera taką wielkość produkcji, przy której utarg krańcowy zrównuje się z kosztem krańcowym. • Monopolista sam ustala cenę, ale musi się liczyć z tym, że po wyższej cenie sprzeda mniejszą ilość. • Miarą siły monopolu jest nadwyżka ceny nad kosztem krańcowym. • Monopolista ustala taką cenę, która przewyższa koszt krańcowy P > MC = MR

24. Społeczne skutki monopolu • Społeczny koszt monopolu przejawia się w tym, że monopolista zmniejsza produkcję, a zwiększa cenę. • Monopolista nie jest zmuszony do wprowadzania innowacji – hamowanie postępu technicznego • Narzucanie innym podmiotom gospodarczym niekorzystnych warunków zawierania transakcji • Monopolista wykorzystując swoje możliwości finansowe może stosować lobbing (pozyskiwać wpływowe grupy osób, polityków itp.), np. w celu: • zwiększenia barier wejścia • ustawowego „wymuszenia” popytu

25. Skutki monopolu • Dyskryminacja cenowa to praktyka sprzedawania tego samego dobra po różnej cenie różnym konsumentów, mimo, iż koszty jego wytworzenia dla różnych konsumentów są identyczne • Dyskryminacja cenowa nie jest możliwa na rynku doskonale konkurencyjnym, gdyż występuje tam wiele firm, z których każda sprzedaje po cenie rynkowej. Aby móc stosować dyskryminację cenową, firma musi dysponować siłą rynkową.

26. Konkurencja monopolistyczna • Konkurencja monopolistyczna to rynek, na którym działa wielu producentów i konsumentów, nie ma barier wejścia, lecz produkt – inaczej niż w przypadku konkurencji doskonałej nie jest jednorodny. • Aby powstała wystarcza spełnienie 3 warunków: • nabywców i sprzedawców jest wielu. Każdy z nich kontroluje mała cześć podaży i popytu, a konkurenci mogą zignorować jego działania. • Po drugie nie ma barier wejścia. Wyklucza to porozumienia producentów. • Po trzecie produkty są bliskimi, lecz nie doskonałymi substytutami, co sprawia, że rynek rozpada się na segmenty, na których handluje się nieco odmiennymi dobrami.

27. Oligopol z porozumieniem (Kartel) i jego skutki • członkowie oligopolu mogą się porozumieć aby ich gałąź zachowywała się jak monopol - ograniczyć produkcję, aby cena powędrowała w górę. Porozumienia takie są legalne i jawne (kartele) lub nielegalne i tajne (zmowy). • Sytuacja taka nie jest jednak stabilna. Przedsiębiorstwom opłaca się zatem zwiększać sprzedaż ponad uzgodniony poziom, choćby wymagało to pewnej obniżki ceny. Dzięki temu ich zyski w krótkim okresie wzrastają. • W długim okresie oszukani partnerzy, którym zabrano klientów też zwiększają produkcję. • Podaż gałęzi się zwiększa, cena spada, zyski nadzwyczajne kurczą się lub zupełnie znikają, co stwarza przesłanki zawarcia nowego porozumienia.

28. Mierniki opisujące strukturę rynku • Współczynnik koncentracji miernik pokazujący położenie danego rynku między strukturami konkurencji doskonałej i monopolu. Wskaźnik stanowi odsetek sprzedaży kilku największych przedsiębiorstw • o monopolu mówi się, gdy dla jednego przedsiębiorstwa wskaźnik koncentracji przekracza 90% • rynek uznaje się za konkurencyjny jeśli wskaźnik koncentracji jest mniejszy od 40% • Indeks Herfindahla-Hirschmana to suma kwadratów udziałów w sprzedaży wszystkich przedsiębiorstw działających na rynku. Należy on do przedziału od 10 000 dla czystego monopolu (100% udziału w rynku) do 0 dla rynku z nieskończenie wieloma bardzo małymi przedsiębiorstwami (ich udziały dążą do zera). • Indeks Lernera - opisuje stopień siły rynkowej przedsiębiorstwa na rynku (w przyp. Konkurencji doskonałej wynosi 0. L = (P − MC) / P