Zuzanna Grabusińska Białystok grudzień 2012 r.

Metodologia wspierania rozwoju społecznego w kontekście wdrażania wojewódzkiej strategii polityki społecznej – uwzględniająca partycypacyjne uczestnictwo w procesie Zuzanna Grabusińska Białystok grudzień 2012 r.

Plan wystąpienia • - strategie –priorytetowe zadania wynikające z uzewnętrzniających się kwestii społecznych –wielosektorowość polityki społecznej • - strategia rozwoju regionalnego ; • - obszary negocjacji ze strona rządową; • - partycypacja procesu tworzenia i realizacji strategii; • - realizacja strategii z punktu widzenia zadań pomocy i integracji społecznej- aktywna integracja społeczna, niwelowanie procesu wykluczenia społecznego.

Polityka społeczna Szeroko zdefiniowana polityka społeczna stanowi kluczowy element wszelkich działań państwa i jego instytucji, mających na celu kształtowanie warunków życia społeczeństwa oraz służących realizacji zasady sprawiedliwości społecznej. Dążąc do osiągnięcia jak największej skuteczności działań publicznych w tej sferze należy traktować politykę społeczną na zasadach równości, komplementarności i synergii z polityką gospodarczą.

Jednocześnie polityka społeczna tradycyjnie jest kształtowana w odpowiedzi na aktualne oraz prognozowane kwestie społeczne. Tym samym polityka społeczna nabiera coraz większego znaczenia w obliczu wyzwań społeczno – gospodarczych, określanych przede wszystkim przez pryzmat zmian demograficznych oraz kryzysu ekonomicznego.

Polityka społeczna Polska polityka społeczna, realizując cele związane z budowaniem dobrostanu społeczeństwa polskiego, wpisuje się jednocześnie w proces wdrażania europejskiej polityki społecznej.

Polityka Społeczna Główne kierunki strategiczne polityk Unii Europejskiej, w tym szeroko rozumianej polityki społecznej, zostały określone w Strategii „Europa 2020”,która jest nowym, długookresowym programem rozwoju społeczno-gospodarczego UE, zastępującobowiązującą od 2000 r., zmodyfikowaną pięć lat później, Strategię Lizbońską

Polityka Społeczna Strategia „Europa 2020” znaczną wagę przykłada do wyzwań związanych z poprawą warunków życia i pracy obywateli UE, a zwłaszcza podniesienia poziomu i jakości zatrudnienia oraz ograniczenia ubóstwa i wykluczenia społecznego. Jednocześnie nie rezygnuje z przyjętego w Lizbonie generalnego celu modernizacji w kierunku innowacyjnej gospodarki opartej na wiedzy.

Aktualna polityka społeczna W celu osiągnięcia powyższych wyzwań zaproponowano trzy podstawowe, wzajemnie wzmacniające się priorytety : • wzrost inteligentny – rozwój oparty na wiedzy i innowacjach, • wzrost zrównoważony – promowanie gospodarki efektywniej wykorzystującej zasoby, przyjaznej środowisku, a zarazem konkurencyjnej, • wzrost sprzyjający włączeniu społecznemu (wzrost integrujący społecznie) – wzmacnianie gospodarki charakteryzującej się wysokim zatrudnieniem oraz spójnością ekonomiczną, społeczną i terytorialną.

Otwarta metoda koordynacji Strategia Europa 2020 wyznacza konkretne cele ilościowe, umożliwiające monitorowanie postępów w realizacji ww. priorytetów. Dwa z tych celów dotyczą bezpośrednio polityki zatrudnienia i polityki społecznej, tj.: • osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia kobiet i mężczyzn w wieku 20-64 lat na poziomie 75%; • wspieranie integracji społecznej, szczególnie poprzez redukcję ubóstwa, zmierzając do wydźwignięcia z ubóstwa lub wykluczenia społecznego 20 milionów obywateli UE.

Cele nadrzędne OMK dla zabezpieczenia społecznego i integracji społecznej powinny promować: spójność społeczna, równość mężczyzn i kobiet oraz równość szans wszystkich obywateli; koordynację podejmowanych działań z celami Strategii Lizbońskiej oraz celami Strategii Zrównoważonego Rozwoju UE; Dobre rządzenie, przejrzystość i zaangażowanie wszelkich podmiotów w projektowanie, wdrażanie i monitorowanie polityki • „...Gdy mówimy o aktywnej integracji, to należy przez to rozumieć nasze aktywne podejście proponujące szereg rozmaitych i nieszablonowych działań (czy tylko pomocy społecznej? JG) obejmujących całokształt potencjału człowieka, a nie wyłącznie kwestię zatrudnienia. Z drugiej zaś strony, aktywna integracja zakłada pełną aktywność człowieka w tym procesie...) – Cezary Miżejewski „Aktywna integracja - nowa formuła pomocy społecznej”http://zalaczniki.ops.pl/dz1/aktywna_integracja2009.doc.

Modernizacja społeczeństwa (rozumianego jako ogół ludzi pozostających we wzajemnych stosunkach wynikających z warunków życia, podziału pracy i udziału w życiu kulturalnym; też: ogół obywateli danego okręgu, miasta itp.)definiowana przez polityków obejmuje m.in. projektowanie i realizację polityk społecznych. Możemy się jej biernie przyglądać i być traktowanymi jak zasoby, przedmioty, jak petenci. Ale możemy stać się również podmiotami tych zmian organizując się w ramach społeczeństwa obywatelskiego i uczestnicząc w procesach politycznych. Możemy, choć nie znaczy, że musimy być podmiotami świadomymi, gotowymi wziąć sprawy w swoje ręce, ze swoją wizją, pasją i przekonaniem.

Czym jest polityka? Politykę planuje się i realizuje w danym kręgu kulturowym, określonym językiem, w oparciu o przyjęty na gruncie dominującej filozofii sposób widzenia rzeczywistości w danej dziedzinie, z wykorzystaniem zasobów przeznaczonych na jej realizację, w którym dają się określić modele funkcjonowania jednostki w społeczeństwie, modele funkcjonowania społeczeństwa, a także modele instytucji publicznych determinujące priorytety polityki społecznej…będące punktem wyjścia dla projektowania i realizacji polityki.

Współczesne problemy i wyzwania socjalne wymuszają reorganizację polityki społecznej / pomocy społecznej Demografia Migracje i wielokulturowość Bezrobocie i niskie zatrudnienie Ubóstwo i wykluczenie społeczne Pomoc i integracja społeczna Edukacja Równość szans (w tym gender) Zdrowie i Niepełnosprawność Starość i Opieka Długoterminowa Stare i nowe patologie Przed nami pytania o : 1. Skuteczność i efektywność tradycyjnego państwa opiekuńczego 2. O model instytucjonalny usług społecznych 3. O najlepsze rozwiązania w polityce aktywizacji i integracji społecznej 4. Poszukiwanie nowych paradygmatów i modeli 5. Strategię Rozwoju Społecznego w Polsce, Europie i na świecie 6. Możliwości wielopoziomowej współpracy i partnerstwa międzysektorowego

Nowe paradygmaty polityki społecznej  w kierunku większej współpracy Partycypacyjny a nie resortowy model kreowania polityki społecznej Wielopoziomowe zarządzanie polityką społeczną Państwo angażujące a nie państwo dyscyplinujące Państwo sieci a nie hierarchii Neosolidarność  Subsydiarność  Partnerstwo  Aktywna a nie pasywna polityka społeczna Wielosektorowa i partnerska a nie państwowa polityka społeczna Samorządowa i obywatelska a nie centralna polityka społeczna Zintegrowane usługi społeczne zamiast separatystycznych usług lub świadczeń socjalnych Od opieki społecznej poprzez pomoc do integracji społecznej

Polityka Społeczna Nadrzędny cel społecznyStrategii Europa 2020 (czyli ograniczenia ubóstwa i wykluczenia społecznego) - zainicjowana „Europejska Platforma Przeciw Ubóstwu i Wykluczeniu Społecznemu” – stanowiąca swoisty kompleksowy program europejski, dążący do zapewnienia spójności ekonomicznej, społecznej i terytorialnej, poprzez podnoszenie świadomości oraz przestrzegania praw podstawowych osób ubogich i społecznie wykluczonych, umożliwiając im życie w godności i aktywny udział w życiu społecznym

PAŃSTWO SAMORZĄD TERYTORIALNY ORGANIZACJE POZARZĄDOWE SEKTOR PRYWATNY I GOSPODARKA SPOŁECZNA RODZINA I GRUPY NIEFORMALNE Proces przekazywania funkcji i zadań socjalnych przez państwo • Nisko satysfakcjonujący proces przejmowania przez podmioty odpowiedzialności za kreowanie i realizację polityki społecznej

Wielosektorowość jako fundament do współpracy w polityce społecznej (Grewiński 2009)

Public Governance odpowiedzią na deficyt współpracy? • Horyzontalne dzielenie się władzą ze społeczeństwem obywatelskim, społecznością lokalną • Deliberatywne stosunki władza społeczeństwo • Partycypacyjny model organizacji wspólnoty lokalnej • Rozwój partnerstw wielosektorowych i networks • Wielopoziomowe zarządzanie i współdecydowanie obywateli na temat rozwoju społeczności lokalnej (angażowanie obywateli w przygotowanie Strategii, programów, projektów ich aktywny udział) • Decentralizacja pozioma, sieci i włączanie wszystkich zainteresowanych Network Governance

Rodzaje współpracy podmiotów PS • Wewnątrzbranżowe  OPS, PCPR, ROPS itd.. • Wewnątrzsektorowe  w ramach sektora publicznego ( z władzą, JST itd., z PSZ, OHP itd.) • Zewnątrzsektorowe  z NGO’s, biznesem Kościołem, uczelniami, innymi interesariuszami • Lokalne, regionalne, krajowe, ponadnarodowe

Przykłady współpracy i partnerstwa międzysektorowe go podmiotów pomocy i integracji społecznej • Wspólne generowanie strategii społecznych i rozwiązywania problemów społecznych • Realizacja wspólnych programów i projektów  aktywna integracja społeczna (POKL, FIO) • Delegowanie zadań i usług przez JST do NGOs i innych sektorów • Finansowanie i dotowanie zadań NGO’s (środki JST, rządowe) • Włączanie aktywnych obywateli poprzez wolontariat • Większa partycypacja samych beneficjentów (także empowerment) • Wykorzystanie dobrych praktyk • Wspólne generowanie innowacyjności społecznej i wartości dodanej

Strategie rozwiązywania problemów społecznych . .Nadal wiele do zrobienia jeśli chodzi o partycypacyjny model kreowania tych strategii Wiele strategii pozostaje ciągle na papierze Niska jakość wielu strategii Brak świadomości decydentów i wyobraźni strategicznej z obszaru PS Biska skuteczność i efektywność

Od współpracy przez partnerstwo do integracji usług społecznych? • Integracja usług polega na osiąganiu większej koordynacji różnorodnych służb i świadczeń społecznych w celu poprawy skuteczności i dostępności świadczeń. • polega na współpracy, partnerstwie i współdziałaniu różnorodnych podmiotów polityki społecznej. • dzięki integracji usług uzyskuje się z jednej strony oszczędności w wydatkach, z drugiej różnorodne grupy beneficjentów mają ułatwiony dostęp do pełnej, kompleksowej pomocy społecznej. • celem integracji usług społecznych jest to, aby klient w jednym miejscu (na wzór „jednego okienka” przy zakładaniu nowej firmy) otrzymywał kompleksowe wsparcie, odpowiadające jego różnorodnym potrzebom

Budowanie strategii • Strategia to teoria i praktyka pokonywania przeciwnika bez względu na to, czy jest nim bezrobocie, nędza czy faszyzm, czy jedynie głupota i szkodliwe nawyki. Nie każdy jednak plan ogólny, który określa jakiś cel, jest strategią. • Strategia powinna być tak przygotowana, by nie tylko określała cel, jakim jest rozwiązanie określonych problemów społecznych (czyli np. poprawa sytuacji ludzi starych, niepełnosprawnych lub zmiana na lepsze w zakresie wybranych obszarów życia społecznego np. mieszkalnictwa). Powinna też określać, w jaki sposób, jakimi drogami tę zmianę można osiągnąć.

Strategia: • Strategia oparta jest na: • wyborze celu działania • wyborze kierunków i celów operacyjnych • koncentracji środków

Podstawowe dokumenty strategiczne • Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju „Polska 2030”; • Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju „Polska 2020”; • Strategia Rozwoju Regionalnego - Regionalne Strategie Rozwoju Regionalnego (faza procedowania); • Regionalna Strategia Polityki Społecznej; • Powiatowa Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych… • Gminna Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych…

Przełożenie na poziom krajowy celów ogólnoeuropejskich Nowe podejście strategiczne w realizacji polityki społecznej wpisuje się w Długookresową Strategię Rozwoju Kraju do 2030 roku. - poczucie społecznej i indywidualnej odpowiedzialności za zwalczanie ubóstwa i wykluczenia społecznego; • umożliwienie działań odpowiadających na potrzeby grup szczególnego ryzyka; • modyfikacja systemów ochrony socjalnej, zapewniająca odpowiedni poziom dochodów

Wyzwania stojące przed strategią regionalną polityki społecznej • Spięcie problemów będących wyzwaniem strategii gminnych i regionalnych; • Uwzględnienie interesów poszczególnych instytucji i społeczności • Uspołecznienie procesu tworzenia, monitorowanie realizacji i modyfikacji strategii regionalnej.

Podstawowe zasady strategii • ekonomia sił i środków potrzebnych do prowadzenia „walki” (ocena ilości i jakości zasobów ludzkich, materialnych i finansowych oraz ich rezerw na wypadek przedłużania się działań lub konieczności ich intensyfikacji) • zespolenie wysiłków (odnosi się to do organizacji i sposobu przygotowań sił, tzn. ludzi, środków, pieniędzy) • zachowanie swobody działań w sytuacjach krytycznych • inicjatywa w sytuacjach nieprzewidzianych.

Metodologia budowania strategii • Ze strategią ściśle łączy się taktyka. Rozumiana jako metoda postępowania, umiejętność „dozowania” sił i środków w sposób odpowiedni do osiągnięcia zamierzonych w strategii celów.

Zasady rządzące polityka społeczną • zasada pomocniczości, • zasada efektów odłożonych w czasie, • zasada szerokiego zasięgu skutków, • zasada akceptacji społecznej, • zasada kontroli społecznej, • zasada aktywności, zaangażowania społecznego, • zasada kompleksowości i sprzężenia zwrotnego, • zasada pozornego altruizmu (pomoc tzw. osobom wykluczonym w interesie osób niewykluczonych).

Schemat strategii Na strategię składa się: • diagnoza, • cel strategiczny (ogólny), • cele szczegółowe (operacyjne), • metody realizacji celu,

Logiczne ramy strategiiwczoraj – dziś – jutrodiagnoza statystyki – problem, potrzeby, zasoby - harmonogram –cele - wizja

Drabina partycypacji społecznej • Kreowanie świadomości społecznej; Uświadamianie podejmowanych działań • Edukowanie społeczności lokalnej; Przekazywanie informacji dla lepszego zrozumienia podejmowanych działań • Zbieranie opinii; Uzyskanie opinii społecznych na temat problemów/ decyzji /alternatywnych rzwiązań • Angażowanie mieszkańców; Angażowanie mieszkańców w proces aby uwzględnić ich punkt widzenia i obawy • Partnerstwo. Przekazanie podejmowania decyzji grupom lub partnerom społecznym

Partycypacja społeczna • Na pierwszym, najniższym, pułapie stosowane jest kształtowanie świadomości społecznej poprzez pełną, regularną i obligatoryjną informację o zamierzeniach władz - społeczność często posiada jedynie wiedzę dotyczącą ogólnie formułowanych realizowanych celów, podczas gdy należy prowadzić edukację zbiorowości, mogącą prowadzić do internalizacji procesu (jego potencjalni uczestnicy, nabywając wiedzę, przekonują się, poznają sposób i efektywność prezentowanej metody). • Na wyższym poziomie partycypacji społeczność może wyrażać wątpliwości i korygować propozycje, tworząc opinie uwzględniane przez realizatorów. • Najwyższy poziom partycypacji i pełne partnerstwo następuje jednak dopiero wtedy, gdy społeczność ma realny wpływ na proces decyzyjny.

Niektóre tezy dokumentu „Polska 2030” Raport Polska 2030 jest efektem prac Zespołu Doradców Strategicznych Prezesa Rady Ministrów. Redaktorem naukowym opracowania jest minister Michał Boni.

Polska należy do tych państw członkowskich Unii Europejskiej, w których istnieje największe zagrożenie ubóstwem. Zagrożenie ubóstwem rośnie wraz z liczbą dzieci w gospodarstwach domowych. Analiza sytuacji gospodarstw domowych pokazuje, że ubóstwo dzieci jest nierozerwalnie związane z ubóstwem rodziców. Po okresie wzrostu zagrożenia ubóstwem, w ostatnich latach obserwowaliśmy poprawę sytuacji, choć rozprzestrzeniający się także na Polskę światowy kryzys gospodarczy nie pozostanie prawdopodobnie bez wpływu na ten pozytywny kierunek przemian. (warto zauważyć, iż treść dokumentu nie odnosi się do możliwych stanów w przyszłości, np. nie przygotowuje Polski do ewent. katastrofy finansowej, gospodarczej, bytowej...)

W perspektywie kolejnych kilkunastu lat zwiększy się zagrożenie ubóstwem gospodarstw domowych z osobami starszymi. Grupą szczególnie narażoną na ubóstwo są rodziny wielodzietne oraz rodziny zamieszkujące na wsi. Zagrożenie ubóstwem w Polsce ma charakter wyspowy. Świadczenia rodzinne oraz związane z wykluczeniem społecznym (w tym dodatki mieszkaniowe) są najlepiej dystrybuowane pod względem wsparcia dla osób zagrożonych ubóstwem. Transfery społeczne udzielane w ramach wsparcia rodzin zagrożonych ubóstwem (szczególnie mających dzieci) są na bardzo niskim poziomie.

Jeśli do 2030 r. Polska ma stworzyć państwo nowoczesne nie tylko w wymiarze ekonomicznym, lecz także społecznym, konieczna jest daleko idąca rewizja obowiązującego obecnie modelu polityki społecznej. Konieczne jest „przestawienie zwrotnicy”, tak aby z jednej strony umożliwiać grupom społecznym, obecnie narażonym na wykluczenie, integrację społeczną, z drugiej zaś przygotować się na nowe oblicza wykluczenia, jakie będą pojawiać się w kolejnych latach. Będzie się to jednak wiązało z odejściem od obecnego modelu opartego na powszechności świadczeń na niskim poziomie, jako alternatywy dla zatrudnienia, w kierunku modelu, w którym kluczową rolę odgrywa świadczenie pracy, a być może także ze zmianą z panoptycznego na empowermentowy model pomocy społecznej wyrastający z poszanowania i ochrony godności człowieka wymagającego wsparcia.

W ramach tak pojmowanej spójności społecznej wydobywanie potencjałów osób z deficytami i dysfunkcjami polega przede wszystkim na tworzeniu odpowiednich do tego warunków, np. na usuwaniu barier w dostępie do rynku pracy, inwestycjach w edukację, obejmowaniu większej liczby ludzi aktywnymi instrumentami polityki społecznej, tworzeniu instytucjonalnych i dochodowych systemów wsparcia. Kluczowe jest tu zapewnianie osobom wykluczonym realnego dostępu do usług społecznych, aby z tego tytułu nie traciły szans rozwoju. Sukces takiego podejścia nie jest możliwy bez znalezienia konsensu między różnymi rodzajami transferów społecznych. Pierwszeństwo mają formy wsparcia, które zwiększają aktywność otrzymujących je beneficjentów, rozwiązują rzeczywiste problemy i elastycznie reagują na zmianę sytuacji. Oznacza to zmianę priorytetów, co spotka się z oporem beneficjentów obecnie funkcjonującego systemu.

Pomoc Społeczna Szczególne znaczenie mają inicjatywy z zakresu aktywnej integracji, ułatwiania dostępu do niedrogich, trwałych oraz wysokiej jakości usług społecznych, wspierania instytucji otoczenia ekonomii społecznej oraz samych instytucji ekonomii społecznej, służące aktywizacji lokalnych społeczności, w tym w szczególności społeczności marginalizowanych. Dylemat - jak realizować te inicjatywy w obecnej sytuacji gospodarczej Europy i podejmowanych programach oszczędności budżetowych. Sytuacja ta generuje pytanie o taki sposób wdrażania programów oszczędnościowych, aby były zrównoważone, sprawiedliwie rozłożone oraz aby chroniły grupy najsłabsze. Jednym ze sposobów działania to rozwijanie innowacyjnego podejścia do polityki społecznej.

Rola pomocy społecznej Dlatego … Niezbędne jest dążenie do uproszczenia zasad korzystania z usług pomocy społecznej oraz standaryzacja i poprawa ich jakości. Działania te muszą zostać połączone ze wspieraniem aktywności osób korzystających z pomocy społecznej oraz zachętami do większego uczestnictwa w procesie powrotu na rynek pracy.

Wyzwania pomocy społecznej Pomoc społeczna w czasach kryzysów i zmian tradycyjnie musi zmierzyć się z rolą systemu buforowego, przed którym stawia się wyzwania zniwelowania negatywnych skutków społeczno – ekonomicznych zaistniałej sytuacji gospodarczej. Rola ta wymaga zarówno obsługi większej liczby świadczeniobiorców, jak i poszerzenia katalogu oferowanych świadczeń, usług i programów pomocy. Sytuacja taka implikuje konieczność zwiększonych inwestycji w sektor usług socjalnych, w tym kompleksowe wsparcie dla kształcenia nowoczesnych kadr pomocy społecznej.

Wyzwania pomocy społecznej Wyzwania demograficzne stanowią drugi filar czynników implikujących nowoczesne podejście. Starzenie się społeczeństwa będzie generować, w perspektywie roku 2020, wyzwania związane z dynamicznie rosnącą liczbą osób w podeszłym wieku. Sytuacja ta powinna być traktowana nie jako zagrożenie dla wielu sfer życia gospodarczego i społecznego, ale jako konieczność rozwoju niosąca ze sobą potencjał rozwojowy np. rozwój nowych sektorów usług czy aktywność osób starszych. Oznacza to konieczność z jednej strony zbudowania systemu wspierającego osoby starsze w decyzji o pozostaniu aktywnym społecznie i zawodowo, a z drugiej rozwoju różnego rodzaju usług przeznaczonych dla osób starszych z ograniczoną samodzielnością i niesamodzielnych min. usług opieki długoterminowej;

… W celu poprawy jakości i poziomu życia osób starszych dla godnego starzenia się należy podejmować działania umożliwiające zagospodarowanie potencjału społeczno-zawodowego osób starszych, dla pełnienia przez nich ról społecznych w życiu publicznym. (rozwój zróżnicowanych form aktywności społecznej, upowszechnianie wolontariatu, partycypacji w procesach decyzyjnych, zwiększenie dostępności do usług społecznych).

Kontynuacja działań • Wspieranie osób w ich integracji społecznej i aktywności; • Dostarczanie narzędzi dla integracji; • Indywidualne podejście / Oferta dostosowana do specyficznych potrzeb; upowszechnianie kontraktów socjalnych; przerywanie „dziedziczenia” biedy i bierności; • Zwiększanie kooperacji pomoc społecznej z rynkiem pracy.

Pomoc społeczna • Zmiany wewnątrz pomocy społecznej • nowe podejście do klienta pomocy społecznej, • Prace nad nowym modelem pomocy społecznej • Zmiany w otoczeniu pomocy społecznej • Prace nad modyfikowaniem podejścia do osób pozostających bez pracy (zmiany po stronie instrumentów rynku pracy • Wyodrębnienie polityki senioralnej

Ostatnie zmiany... Wzmocnienie przepisów dotyczących współdziałania • Brak współdziałania z pracownikiem socjalnym w rozwiązywaniu trudnej sytuacji życiowej, odmowa zawarcia kontraktu socjalnego, niedotrzymanie jego postanowień, nieuzasadniona odmowa podjęcia zatrudnienia przez osobę bezrobotną, odmowa podjęcia leczenia odwykowego może stanowić podstawę do nieudzielenia pomocy;

... • Ocena zasobów pomocy społecznej w oparciu o analizę lokalnej sytuacji społecznej i demograficznej dokonywana przez samorządy; • Sporządzanie przez oceny województwa, uwzględniającej kwestie i problemy społeczne wynikające z przyjętej strategii

Zuzanna Grabusińska Białystok grudzień 2012 r.