WYBRANE CHOROBY KOŚCI I STAWÓW

1. WYBRANE CHOROBY KOŚCI I STAWÓW

2. Choroby narządu ruchu • Są najczęstszą przyczyną ograniczenia sprawności i stanowią w USA połowę wszystkich przewlekłych schorzeń u osób powyżej 65 roku życia. • Obecnie cierpi na nie kilkaset milionów ludzi na całym świecie, a przyjmuje się, że wkrótce liczba ta wzrośnie w wyniku podwojenia liczby osób powyżej 50 roku życia do roku 2020. • W Polsce w 1996 1.5 mln nie mogło się poruszać lub miało z tym kłopoty, 350 tys. z nich poruszało się wyłącznie po mieszkaniu (GUS). GUS prognozuje, że ludzi starszych będzie w 2010 r. w Polsce 7,1 mln, a dziesięć lat później 9 mln.

3. Choroby narządu ruchu • Dolegliwości bólowe kręgosłupa są drugą co do częstości przyczyną absencji chorobowej w populacji osób w wieku produkcyjnym. • Zmiany zwyrodnieniowe stawów są na świecie czwartą najczęstszą przyczyną problemów zdrowotnych u kobiet i ósmą wśród mężczyzn. • Choroby narządu ruchu są związane z najwyższymi kosztami leczenia, i stanowią 1/4 całości kosztów ponoszonych z tytułu leczenia chorób (dane-Szwecja).

4. Choroby kości • SKOLIOZA [gr.], wada kręgosłupa polegająca na jego bocznym skrzywieniu w różnych odcinkach;• ROZSZCZEPIENIE KRĘGOSŁUPA, rozszczep kręgosłupa, tarń dwudzielna, wada wrodzona powstała w życiu płodowym wskutek niezrośnięcia tylnej ściany kanału rdzen• DYSKOPATIE [gr.], ogólne określenie procesów patologicznych toczących się w obrębie krążka (dysku) międzykręgowego; powodowane są zmianami zwyrodnieniowymi, urazami lub stanami zapalnymiiowego• ŁAMLIWOŚĆ KOŚCI, układowa choroba tkanki łącznej, zaburzenia mineralizacji kości, zmiany struktury istoty korowej trzonów i/lub kształtu przynasad;

5. Choroby kości • ROZMIĘKANIE KOŚCI, osteomalacja, przewlekłe schorzenie występujące gł. u kobiet w okresie ciąży, laktacji i przekwitania, polegające na zaburzeniu gospodarki wapniowej w następstwie awitaminozy D i zaburzeń hormonalnych;• GRUŹLICA KOSTNO-STAWOWA, schorzenie kości i stawów wywołane przez prątki gruźlicy; umiejscawia się w istocie gąbczastej kości — nasady kości długich, trzony kręgów, a także w błonie maziowej stawów;• REUMATYCZNE CHOROBY, grupa chorób, zw. dawniej gośćcowymi, o różnej etiologii, których wspólną cechą są bóle przemijające lub trwałe a także zmiany zapalne lub zwyrodnieniowo-wytwórcze, gł. w obrębie narządów ruchu;• LORDOZA [gr.] . wygięcie kręgosłupa ku przodowi; fizjol. — w odcinku szyjnym i lędźwiowym, patologiczne — nadmierne, może powstawać wskutek zmian krzywiczych, gruźliczych, nowotworowych lub porażeń mięśni, zwichnięcia stawów biodrowych;

6. Osteoporoza (zanik kostny) • Osteoporoza (zanik kostny) jest najczęstszym i nieswoistym objawem chorób kości. Występuje jako zmiana miejscowa lub uogólniona. • Osteoporoza miejscowa występuje np. w reumatoidalnym zapaleniu stawów, w zapaleniu kości, po urazach z następowym unieruchomieniem (zespół Sudecka). • Osteoporoza uogólniona ma miejsce w wielu chorobach jak łamliwość kości, zespole Cushinga, nadczynności gruczołów przytarczycznych, w szpiczaku, cukrzycy, charłactwie i wielu innych chorobach układowych i metabolicznych. • Zdjęcie rentgenowskie ujawnia osteoporozę dopiero gdy masa kostna zmniejszy się o 30% lub więcej np. w chorobach kręgosłupa, gdy stwierdza się tzw. „kręgi rybie”. • Wczesne wykrycie osteoporozy uogólnionej np. związanej z zaburzeniami hormonalnymi czy wiekiem wymaga badania densytometrycznego. Opracowanie komputerowe i densytometryczne a nie subiektywna ocena badania, pozwala pewnie ocenić stopień ew. zaniku kostnego w stosunku do normy wiekowej i płci badanego osobnika. Chodzi tu zwłaszcza o diagnostykę osteoporozy nazywanej różnie: idiopatyczną, pierwotną lub mniej słusznie – starczą (osteoporosissenilis vel postclimacterica).

7. Osteoporoza • Jedna z 3 kobiet i jeden z 12 mężczyzn po 50 roku życia będzie chorował na osteoporozę. Nie leczona osteoporoza prowadzi do złamań i kalectwa. • Szacuje się, że w Polsce na osteoporozę choruje ok. 3.3 mln osób. • • Ryzyko złamania u 50-letniej kobiety wynosi 39%. Po złamaniu szyjki kości udowej umiera w ciągu roku 20% osób. W świecie w 1990 było 1.6 mln złamań szyjki kości udowej a w roku 2050 będzie ich 2.5 mln. Liczba złamań w osteoporozie podwoiła się w ostatnim dziesięcioleciu. Dane szacunkowe wskazują, że jedna trzecia kobiet powyżej 50 roku życia dozna złamania w wyniku osteoporozy. • Większość kobiet chorujących na osteoporozę w Polsce nie leczy się z powodu zbyt wysokich kosztów • obrażenia kręgosłupa mogą być następstwem bezpośredniego lub pośredniego działania siły zewnętrznej. Najczęstszą przyczyną obrażeń są urazy komunikacyjne oraz skoki "na główkę" do wody oraz upadki z wysokości. Wiele obrażeń następuje wskutek pośredniego działania siły (zgniecenie, zgięcie lub nadmierne zgięcie, rzadziej wyprost lub nadmierny przeprost) często towarzyszą im obrażenia rdzenia kręgowego. Następstwem uszkodzenia rdzenia kręgowego jest zaburzenie jego czynności od kilkudniowej dysfunkcji do śmierci.

8. Osteoliza • Osteoliza (zniszczenie kości) to stan w którym w obrębie kości stwierdzamy brak utkania kostnego tak w obrazie radiologicznym jak i mikroskopowym. • Osteolizę mogą spowodować różne choroby, głównie zapalenia i guzy. Zniszczenia mogą być brzeżne lub wewnątrzkostne. • Aby zmiana była widoczna na przeglądowym zdjęciu radiologicznym, musi osiągnąć pewne rozmiary np. w trzonie kręgu co najmniej 10mm. • Zniszczenie kości o regularnych kształtach i wyraźnych konturach (granicy) są przeważnie wywołane procesami łagodnymi (np. torbiel kostna, włókniak) (ryc. 1). • Zniszczenie bezładne, naciekające o nieregularnych kształtach i zatartych konturach, kościotworzenie w częściach miękkich spotykamy najczęściej w złośliwych chorobach nowotworowych, tak pierwotnych jak i przerzutowych, ale również w szybko szerzących się stanach zapalnych kości.

9. Osteosklerosis • Osteosklerosis (zagęszczenie struktury kostnej) w obrazie radiologicznym może dawać zgrubienie, znikształcenie, zwiększenie liczby beleczek istoty gąbczastej oraz zaburzenia ich prawidłowego układu. • Warstwa korowa w osteosklerosie bywa znacznie pogrubiała. Niekiedy klasyczny obraz struktury kostnej znika i stwierdza się bezpostaciowe, silnie wysycone wapniem masy (ryc. 11-1, 11-2, 11-4 i 11-5). Kości w chorobach układowych przebiegających z osteosklerozą są pogrubiałe, mają zmienioną strukturę, wykazują wyraźnie zmniejszoną odporność mechaniczną i mogą być kruche. • Osteoskleroza miejscowa występuje w krwiopochodnym zapaleniu kości, w zmianach zwyrodnieniowych (ryc. 6, 7 i 8), w pierwotnych i przerzutowych guzach złośliwych. Występujące zespoły przebiegające z uogólnioną osteosklerozą są znacznie rzadsze.

10. Odczyny okostnowe • Okostna na zdjęciu radiologicznym nie jest widoczna, ale jeśli się wysyci solami wapnia możemy ją ocenić, i z tego obrazu wyciągnąć wnioski rozpoznawcze. Odczyny okostnowe występują w różnym kształcie w urazach, w zapaleniu kości (ryc. 9 i 10) i guzach złośliwych (ryc. 4 i 5). • Charakterystyczny wygląd odczynu okostowego przesądza często o rozpoznaniu guza złośliwego. W stanach zapalnych, gdy okostna zostaje odwarstwiona przez ropę, wytwarza na swej powierzchni cieniutką warstwę kości tzw. odczyn okostnowy. W zapaleniach przewlekłych lub złamaniach te „odczyny” występują linijnie lub jako girlandowate pasma, równoległe do osi długiej kości. • W guzach złośliwych np. mięsakach odczyny często są słabo wysycone wapniem, cieńsze, cebulowate (guz Ewinga),  igiełkowate lub występuje tzw. ostroga (kąt) Codmana (ryc. 2, 3, 4).

11. Zwapnienia i skostnienia w tkankach miękkich • Niektóre z tych postaci mają znamienny wygląd i umiejscowienie. Pozwalają rozstrzygnąć o rozpoznaniu procesu łagodnego od złośliwego. Nowotwory i nowotworowo podobne zmiany w układzie kostnym dzielimy na łagodne i złośliwe. Nowotwory te wytwarzają tkankę kostną. • Do łagodnych należą • kostniak (osteoma), • kostniak kostnawy (osteoma osteoides), • do złośliwych • chrzęstniako-mięsak (chondrosarcoma). • Nowotwory z tkanki łącznej to • łagodne • tłuszczak (lipoma), • włókniak (fibroma) • i złośliwe • tłuszczakomięsak (liposarcoma), • włókniakomięsak (fibrosarcoma

12. Zwapnienia i skostnienia w tkankach miękkich • Inne nowotwory to np. szkliwiak (adamantinoma), osłoniak (schwannoma). • Dużą grupę tworzą zmiany nowotworowopodobne kości. Są to min. torbiel tętniakowata (cystisaneurysmaticum) czy włókniak niekostniejący (fibroma non ossificans). • Osobne zgadnienie to problematyka przerzutów nowotworów złośliwych do układu kostnego. Występowanie tej patologii zdarza się częściej, niż obecność w układzie kostnym nowotworów pierwotnych. Najczęściej ma to miejsce w raku sutka, gruczołu krokowego, płuc i nerek. Zazwyczaj przerzuty występują w miejscach obecności największej ilości szpiku czerwonego a to: w kręgach, miednicy, żebrach i przynasadach dużych kości długich. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że ogniska przerzutu z punktu widzenia diagnostyki radiologicznej mogą mieć cechy osteolityczne, osteosklerotyczne lub mieszane.

13. Nieswoiste zapalenie kości • Do nieswoistego zapalenia kości dochodzi drogą krwiopochodną. Zapalenie obejmuje wszystkie składowe kości, a więc również szpik. Szansą na skuteczne leczenie jest wczesne rozpoznanie. • Rozpoznanie radiologiczne nie należy do wczesnych, dlatego decydują objawy kliniczne. • Pierwsze zmiany radiologiczne daje się zauważyć dopiero pod koniec drugiego tygodnia choroby. Objawy te to odwarstwienie okostnej, ogniska przejaśnienia w strukturze kostnej umiejscowione centralnie. Dopiero później występuje zanik kości w sąsiedztwie. W przebiegu choroby mogą wytworzyć się martwaki, czyli elementy mocno wysycone, otoczone przejaśnieniem

14. Zmiany kostne na tle niedokrwienia • Stany niedokrwienia kości mogą być przyczyną jałowej martwicy. • U młodzieży dotyczy to najczęściej • głowy kości udowej (choroba Pertesa), • kręgosłupa piersiowego (choroba Scheuermanna), • guzowatości piszczeli (choroba Osgooda-Schlattera). • Podobne zmiany mogą wystąpić w różnych innych miejscach układu kostnego (guz kości piętowej, kości łodkowatejstępu, guzy II i III kości śródstopia). Zmiany radiologiczne w zależności od miejsca martwicy kości mają różny charakter: przeważają zmiany niszczenia i fragmentacji z późniejszą odbudową struktury kostnej, nierzadko objawami miejscowego rozrzedzenia i sklerotyzacji. • Osobne zaganienie, to martwica oddzielająca, która zajmuje kość w obrębie stawu, w warstwie podchrzęstnej, co radiologicznie manifestuje się silnym wysyceniem martwiaka otoczonego „lożą” przejaśnienia (osteochondritisdissecans).

15. Urazy kości i stawów: • skręcenia (ból, obrzęk, trudności w poruszani stawem) unieruchomienie stawu, konsultacja lekarska, zimne okłady • zwichnięcie-(ból, obrzęk, uniemożliwienie poruszania stawem, zniekształcenie stawu) unieruchomienie, zapewnienie pomocy lekarskiej • złamania(silny ból, obrzęk, ruchomość w miejscu złamania, zniekształcenie) unieruchomienie, natychmiastowa pomoc lekarska, w przypadku złamania otwartego, przed unieruchomieniem założyć na ranę opatrunek jałowy.

16. Urazy kręgosłupa • Najczęstszym urazem kręgosłupa jest tzw. kompresyjne złamanie trzonu. Najczęściej dochodzi do złamania jednego trzonu. Niewielkie złamanie to obraz wgniecenia powierzchni trzonu, a rozleglejsze daje obraz obniżenia wysokości trzonu, co na zdjęciu bocznym daje obraz trójkątnego fragmentu kostnego (obraz klina).

17. Złamania • Złamanie kości długich prowadzi zwykle do przerwania ciągłości wszystkich elementów, a to istoty korowej jak i gąbczastej z typową dla określonych mechanizmów złamań linią przełomu (może dojść do przemieszczenia się odłamów (ryc. 10, 12, 13, 14 i 15). • Świeże złamania nie zawsze uwidaczniają się na zdjęciach i dopiero często po upływie 7 – 9 dni po resorbcji brzegów odłamów uwidacznia się szczelina złamania. • Złamanie śródstawowe poznajemy zwykle po przemieszczeniu odłamów (np. obniżeniu odłamów kłykcia, obecności schodkowego uskoku) o ile nie widać szczeliny przełomu (ryc. 16). • Podokostnowe złamanie obserwujemy u małych dzieci i obraz ten porównuje się do złamanej „zielonej gałązki” (ryc. 10). Taki stan w obrazie radiologicznym manifestuje się w miejscu złamania uwypukleniem okostnej, co jest następstwem obecności miejscowego krwiaka. Natomiast rzadko widoczna jest szczelina złamania lub nieregularne zagęszczenie struktury kostnej.

18. Złamanie i jego rodzaje Definicja złamań określa je jako częściowe lub całkowite przerwanie ciągłości kości (fracturaossis). • Złamania zwłaszcza kości długich są zawsze bardzo niebezpieczne. Można je podzielić na: • złamania zupełne – jeśli kość została przerwana w całym obwodzie, • na złamania częściowe (tzw. złamanie zielonej gałązki) • złamania wieloodłamowe – jeśli nastąpiło przerwanie kości dzielące ją na więcej niż dwa fragmenty.

19. Złamanie i jego rodzaje • Inne rodzaje złamań wyróżnia się na podstawie uszkodzenia skóry. • Jeśli jej struktura nie została naruszona, mówimy o złamaniu zamkniętym; • kiedy złamana kość przerywa skórę – to złamanie jest otwarte. • Jeśli fragmenty kości po złamaniu są wgniecione w siebie, mówimy o złamaniu zaklinowanym. • Złamania zmęczeniowe powstaje w wyniku powtarzających się przeciążeń kończyny; złamanie powiązane z chorobą (zapaleniem, nowotworem) określa się jako patologiczne. • Czasem może dojść do tzw. złamania awulsyjnego, kiedy kość nie tylko ulega całkowitemu przerwaniu, ale też następuje oderwanie jej fragmentu. Tego rodzaju złamania spowodowane są uszkodzeniem występów kostnych. Dochodzi do nich, jeśli mięśnie stają się silniejsze i bardziej wytrzymałe niż ich kostne przyczepy. Złamań awulsyjnych doznają głównie sportowcy.

20. Objawy złamania • ból i obrzęk w miejscu złamania, • niemożność poruszenia ręką, • sinienie, • szybko powstająca opuchlizna, • odczuwanie mrowienia, • drętwienie w kończynie, • zanik tętna poniżej złamania, • nienaturalny kształt kończyny-długość (skrócenie) lub widoczne wybrzuszenie.

21. Powikłania i skutki złamań • Niebezpieczeństwo złamań przejawia się w różnego rodzaju powikłaniach. • Najczęstszym występującym skutkiem ubocznym jest wstrząs pourazowy, do którego dochodzi w wyniku utraty dużej ilości krwi. W przypadku złamania kości udowej można jej stracić nawet kilka litrów. • Innym następstwem złamania jest uszkodzenie znajdujących się w pobliżu kości naczyń krwionośnych, nerwów, a nawet mięśni. Występują w związku z tym zaburzenia czucia. • Niejednokrotnie w wyniku złamania dochodzi też do zakażeń, szczególnie podczas złamań otwartych, kiedy głęboka rana umożliwia przenikanie w głąb tkanek bakterii z zewnątrz. • Groźnym skutkiem złamania są zatory tłuszczowe, które zaburzają ukrwienie narządów; kuleczki tłuszczu za złamanej kości poprzez krew mogą wędrować do płuc i mózgu, w rezultacie powodując zawał. • Poważnym powikłaniem w trakcie leczenia jest brak zrastania się kończyny, określany jako tzw. staw rzekomy. Po zdjęciu gipsu natomiast najczęściej dochodzi do osłabienia mięśni. Nie należy wtedy forsować ręki, a w przypadku złamań nóg – biegać lub wykonywać podskoków.

22. Zasady unieruchomiania: • uszkodzenie stawu-unieruchomienie zakładamy na staw i na kości do niego przylegające. • uszkodzenie kości- unieruchomić kość i przylegające do niej stawy. • złamanie żeber- ograniczamy ruchy klatki piersiowej obwiązując uprzednio bandażem (każdy kolejny zwój nakładamy w czasie wydechu) reanimacja w przypadku zatrzymania funkcji życiowych obowiązkowa • urazy kręgosłupa- w przypadku podejrzenia urazu kręgosłupa poszkodowanego nie ruszamy z miejsca (o ile nie zachodzi konieczność) jeśli zajdzie konieczność przeniesienia poszkodowanego: -jedna osoba-ciągnie poszkodowanego po ziemi najlepiej na jakimś materiale (płaszcz, płachta itp.) -trzy osoby- po przeniesieniu kładą go na twardym podłożu. • złamanie miednicy- tak jak w przypadku urazu kręgosłupa

23. Złamania czaszki • W zmianach pourazowych głowy najważniejsze jest uszkodzenie mózgu, opon i innych tkanek miękkich. Często bywają ciężkie urazy mózgu, bez zmian w kościach czaszki. Jednak należy wykonać zdjęcia układu kostnego głowy. Zdjęcie przedno – tylne nie wykazuje wszystkich złamań. Jako minimum należy wykonać zdjęcia: • tylno – przednie czaszki, • twarzoczaszki, • prawo – boczne, • lewo – boczne, • celowane na potylicę. Takie zdjęcia mogą wykazać do 80% zmian urazowych Złamania kości czaszki występują jako pęknięcia (fissura), złamanie z przemieszczeniem. Szczeliny mają zazwyczaj przebieg lini geometrycznych i ten obraz róznicujemy z rowkami naczyniowymi, które różnią się wyglądem radiologicznym. Rowki przypominają koryto rzeki z dopływami, a brzegi ich są sklerotyczne. Szczególnym złamaniem jest wgniecenie (impressio) odłamu, od którego promieniście rozchodzą się szczeliny przełomu.

24. Zwichnięcia i powikłania po złamaniach • Do wykrycia zwichnięcia wystarczą zazwyczaj dwa zdjęcia: • przednio – tylne • boczne lub osiowe. • Wszystkie rodzaje zwichnięć i podwichnięć powinny być dokładnie udokumentowane i skorygowane, ponieważ pozostawione nie leczone prowadzą do dużych zaburzeń funkcji. • Powikłania po złamaniach • Bardzo poważnym powikłaniem pourazowym jest tzw. zespół Sudecka, którego przyczyną jest uszkodzenie naczyń i nerwów. Obraz radiologiczny manifestuje się plamistym zanikiem kostnym. Zazwyczaj leczy się samoistnie ale w razie niekorzystnego przebiegu występuje obrzęk, kończyna staje się chłodna i sina. Innym powikłaniem jest wytworzenie się stawu rzekomego, gdy odłamy nie ulegną zrośnięciu.

25. Złamania patologiczne • Złamanie patologiczne dotyczy kości chorobowo zmienionej. Następuje zwykle pod wpływem niewspółmiernie małego urazu i często nie daje dolegliwości. Złamania te występują w różnych chorobach wrodzonych i nabytych np. w zapaleniach, torbielach (ryc. 17), nowotworach łagodnych i złośliwych (także w przerzutach). Złamania patologiczne dotyczą często kręgosłupa w przypadku przerzutów i zespołach przebiegających z uogólnionym zanikiem kostnym. • Badanie radiologiczne w kościach długich, żebrach, nie nastręcza trudności, ponieważ uwidacznia się – oprócz złamania – kość chorobowo zmieniona. • Duże trudności rozpoznawcze nastręczają kompresyjne złamania chorobowo zmienionych trzonów kręgosłupa, ponieważ trudno je odróżnić od urazowego. Często wymaga taki stan – oprócz zdjęć standardowych kręgosłupa – badania z użyciem tomografii komputerowej, celem uściślenia rozpoznania przyczyny (osteoporoza, zmiany nowotworowe, często przerzuty).

26. Choroba zwyrodnieniowa kości i stawów • Choroba zwyrodnieniowa pierwotna i wtórna (osteoarthrosisdeformans) jest przewlekłym procesem zwyrodnieniowym, obejmującym wszystkie elementy stawu, a więc: chrząstkę stawową, błonę maziową, torebkę stawową i podchrzęstną warstwę kości. • W chorobie zwyrodnieniowej stan ogólny chorych jest przeważnie dobry, a badania pracowniane prawidłowe. Niektóre zmiany, zwłaszcza kręgosłupa, stawu biodrowego i kolanowego dają najczęściej duże dolegliwości, ograniczają sprawność i prowadzą do inwalidztwa. Za przyczynę wystąpienia choroby zwyrodnieniowej uważa się postępujące zużycie chrząstki. Objawy tej choroby są dobrze znane i znamienne. • Forma pierwotna występuje po 50 roku życia, a wtórna jest następstwem np. przebytej choroby stawu, zmian pourazowych, zmian wrodzonych i nieprawidłowych sił działających na staw. Wtórne zmiany mogą przybierać różne obrazy radiologiczne. • W pierwotnej chorobie zyrodnieniowejnajwcześniejsze objawy radiologiczne mają charakter sklerotyzacji utkania podchrzęstnej warstwy kości (osteosclerosissubchondralis). Wkrótce dołącza się zwężenie szpary stawowej, często asymetryczne. Zniszczenie chrząstki stawowej prowadzi do przebudowy struktury kostnej w kierunku osteosklerotycznym (ryc. 6, 7 i 8). • Mogą pojawić się torbielki kostne, ale odczyny zapalne w chorobie zwyrodnieniowej występują rzadko i są niewielkie i jeśli są, to najczęściej w zmieniono chorobowym stawie biodrowym. Wytwórcze zmiany osteosklerotyczne manifestują się wałami kostnymi o typie wyrośli kostnych zewnątrz i wewnątrzstawowych (osteofitów). • W końcowym obrazie choroby uderza obraz ogromnych zniszczeń. Są to często grzybowate zniekształcenia, spłaszczenie nasad, ustawienie koślawe lub szpotawe, a nawet nadwichnięcia i zwichnięcia.

27. Kręgosłup • Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa są zwykle wielomiejscowe (spondylosis, spondyloarthrosis). Pękanie pirścienia ścięgnistego powoduje patologiczną, nadmierną ruchomość kręgów. W miejscach pociągania przyczepów wytwarzają się wałowate zgrubienia, które na zdjęciach radiologicznych mają wygląd wyrośli dziobiastych (osteofitów) (ryc. 8). • Wyrośla występują najczęściej na przednich i bocznych krawędziach trzonów i te – niezależnie od wielkości – nie muszą prowadzić do wyraźniejszych dolegliwości bólowych. • Rzadziej wyrośla kostne powstawjąna tylnych krawędziach trzonów, ale te są szczególnie groźne, bo mogą prowadzić również do równoczesnego tylnego przemieszczenia się krążka międzykręgowego (dyskopatii) i wystąpienia groźnych objawów ciasnoty kanałowej. Zmiany zwyrodnieniowe mogą dotyczyć również stawów międzykręgowych a powstające wyrośla kostne mogą prowadzić do zwężeń otworów międzykręgowych.

28. Staw biodrowy • Pierwotne zmiany zwyrodnieniowe (coxarthrosis) występują około 60 roku życia i manifestują się bólami i ograniczeniem ruchomości stawu. • Obraz radiologiczny uzależniony jest od stopnia zaawansowania choroby. • Na początkuosteofity różnej wielkości pojawiają się na bocznej i dolnej krawędzi panewki, a następnie na obwodzie chrząstki głowy kości udowej. Szpara stawowa, szczególnie w górnej części, w miejscu największego nacisku ulega zwężeniu. • W dalszym okresie choroby dochodzi do rozległych zmian w stawie biodrowym (ryc 6), ze zniszczeniem stropu panewki i objawem wgłobienia (coxa protrusa)

29. Staw kolanowy, stawy barkowe, stawy krzyżowo-biodrowe • Pierwszym i często jedynym objawem zmian zwyrodnieniowych stawu kolanowego (gonarthrosis) może być zwężenie szpary stawowej, które może dotyczyć przyśrodkowej lub bocznej jej części. Zwężeniu ulega też szczelina stawu rzepkowo-udowego. Osteofity mogą pojawić się na krawędziach bocznych kłykci i powierzchni stawowej rzepki (ryc 7). • Zmiany zwyrodnieniowe mogą również dotyczyć stawów krzyżowo-biodrowych, co manifestuje się zwężeniem szpary stawowej, sklerotyzacją brzegów (warstwy podchrzęstnej) oraz drobnymi osteofitami. W obrębie kończyny górnej zmiany dotyczą często stawów dłoni (paliczków) oraz stawu barkowego i obojczykowo-barkowego. • W stawie barkowym stwierdza się nierówności powierzchni stawowych i niejednolitą, zróżnicowaną sklerotyzację, jako wyraz zmian w warstwie podchrzęstnej. Mogą w okolicy stawu pojawić się bezpostaciowe zwapnienia (periarthritishumero-scapulariscalcarea). Artropatie neurogenne w początkowym okresie dają obraz zmian zwyrodnieniowych, a dopiero w późniejszej fazie choroby typowe zmiany kostno-stawowe. Występują one w wiądzie rdzenia kręgowego lub jamistości rdzenia i często w przebiegu cukrzycy (osteoarthropathiadiabetica).

30. Zmiany zniekształcające stawy • Zmiany zniekształcające samoistne stawów są następstwem fizjologicznym zużycia się stawów, przy czym czas wystąpienia i rozległość zależą od właściwości indywidualnych. Najczęściej zmiany te dotyczą stawów kończyn dolnych z racji dźwigania ciężaru ciała.Zmiany zniekształcające wtórne - ich przyczyną są procesy chorobowe toczące się w sąsiedztwie stawów lub gdziekolwiek w organizmie. Procesy te bezpośrednio wpływają na statykę stawu lub doprowadzają do zmian w obrębie tkanek tworzących staw: urazy, zapalenie stawu, choroby końców stawowych kości, wrodzone braki i ubytki stawowe, zmiany nowotworowe i inne.

31. Reumatoidalne zapalenie stawów • Reumatoidalne zapalenie stawów zaczyna się przeważnie w stawach rąk i stóp. • W początkowym okresie choroby, może nie być zmian radiologicznych a następnie pojawiają się ogniska osteoporozy okołostawowej. Zaczyna dochodzić do zwężenia szpar stawowych, a w dalszym etapie pojawiają się śródkostne przejaśnienia (geody), wypełnione ziarniną niszczącą kość. • W zaawansowanych stanach dochodzi do podwichnięcia i zwichnięć w małych stawach rąk. Nasilają się objawy osteoporozy. Zaminy zapalne występują dość często również w obrębie kręgosłupa szyjnego, zajmując stawy międzywyrostkowe. • W podejrzeniu reumatoidalnego zapalenia stawów należy standardowo wykonać: • zdjęcie dłoni i stóp, • zdjęcie boczne kręgosłupa szyjnego, jako program minimum. • Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa występuje najczęściej u mężczyzn między 20 a 40 rokiem życia. Pierwsze objawy to przemijające bóle kręgosłupa, zwłaszcza w porze nocnej. Dla tej choroby, charakterystyczne jest zapalenie stawów krzyżowo-biodrowych. • Radiologicznie stwierdza się – w początkowym okresie choroby – poszerzenie szpar stawowych w ich dolnych odcinkach, a następnie zatarcie ich obrysów, nadżerki a końcowe zmiany zapalenia to obraz zarośnięcia szpar stawów krzyżowo-biodrowych. W kręgosłupie piersiowym widoczne jest zwiększenie kyfozy. • W dalszym etapie trzony kręgów przyjmują kształt kasetonowy, a w odcinku szyjnym i lędźwiowym pojawiają się zwapnienia, spowodowane kostnieniem pierścieni włóknistych krążka międzykręgowego, wiązadeł, dając radiologiczny obraz „bambusowego kija”.