1 / 112

Lyfhrifafræði 203

Lyfhrifafræði 203. LHF 203 Lyfjatæknabraut. LYFHRIFAFRÆÐI 203. I. Lyf með áhrif kynhormóna (G02, G03, H01) II. Sýklalyf (J01) III. Sykursýkislyf (A10) IV. Skjaldkirtilslyf (H03). I. Lyf með áhrif kynhormóna. 1. Kynhormón 2. Kvensjúkdómalyf (önnur en sýklalyf)

darrius
Download Presentation

Lyfhrifafræði 203

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript


  1. Lyfhrifafræði 203 LHF 203 Lyfjatæknabraut © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  2. LYFHRIFAFRÆÐI 203 • I. Lyf með áhrif kynhormóna (G02, G03, H01) • II. Sýklalyf (J01) • III. Sykursýkislyf (A10) • IV. Skjaldkirtilslyf (H03) © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  3. I. Lyf með áhrif kynhormóna • 1.Kynhormón • 2.Kvensjúkdómalyf (önnur en sýklalyf) • 3.Kynhormónar og lyf, sem hafa mótandi áhrif á kynfæri • 4.Hormónar heiladinguls og undirstúku og skyld lyf © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  4. II. Sýklalyf • 1.Örverur • 2.Flokkar og verkun sýklalyfja • 3. Sýklalyf © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  5. III. Sykursýkislyf • 1.Insúlín • 2. Sykursýki • 3. Insúlínlyf • 4. Sykursýkislyf til inntöku © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  6. IV. Skjaldkirtilslyf • 1.  Skjaldkirtilssjúkdómar • 2.  Skjaldkirtilslyf © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  7. I.Lyf með áhrif kynhormóna 1.  Kynhormón • Eru hormón sem hafa áhrif á kynfæri • Þau skiptast í: • Östrógen • Andrógen (testósterón) • Gestagen (prógesterón) © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  8. 1. Kynhormón a) Undirstúkuhormón • GnRH b) Heiladingulshormón • stjórnam.a.kynkirtlum, t.d. follikúltrópín (FSH) og lúteótrópín (LH) c) Eggjastokkahormón • eruöstrógen og prógesterón d) Fyrirtíðaspenna © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  9. a) Undirstúkuhormón • Undirstúka er stjórnstöð sem stýrir m.a. tíðni og lengd tíðahrings • Stýrihormón hennar nefnist GnRH (gónadótrópín leysihormón) eða gónadórelín • GnRH hefur áhrif á heiladingul og þar með kynfæri • GnRH stjórnar m.a. leysingu heiladinguls-hormónanna FSH og LH, sem stundum eru kölluð gónadótrópín © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  10. Undirstúkuhormón • Til eru lyf sem hafa áhrif á heiladingul og líkja þannig eftir áhrifum sem undirstúka hefur á heiladingul • Einnig eru til afbrigði af GnRH (gónadórelíni) sem eru notuð í meðferð á ófrjósemi: • Í konum hvetja lyfin egglos • Í körlum hvetja lyfin myndun sæðisfrumna (sjá síðar í þessum glærum) © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  11. b) Heiladingulshormón • Heiladingullinn viðheldur réttri stjórnun á nær öllum líffærum í líkamanum • Hormónalosun er stjórnað með svo kallaðri neikvæðri afturvirkni (negative feedback) - Sjá mynd 102 í bók • Í afturhluta heiladinguls eru framleidd hormónin vasó-pressín og oxýtócín • Í framhluta heiladinguls myndast a.m.k. 6 hormón • Meðal þeirra eru sómatrópín, prólaktín, FSH og LH © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  12. Heiladingulshormón (FSH og LH) • FSH hvetur vöxt eggbús í eggjastokkum • Framleiðsla LH nær hámarki í miðjum tíðahring • LH hefur þau áhrif að eggbú breytist yfir í gulbú • Ef sæði nær að frjóvga egg og það myndar fóstur og fylgju, gefur hún frá sér hormónið hCG (kóríó-gónadótrópín) • hCG viðheldur vexti gulbús og kemur í veg fyrir fósturlát • hCG skilst út í þvagi – þungunarpróf © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  13. c) Eggjastokkahormón • Í eggjastokk myndast helstu kynhormón kvenna, östrógen og prógesterón (prógestín) • Myndun þeirra er stjórnað af heiladingulshormón-unum FSH og LH • Eggjastokkahormónin hafa aftur hamlandi áhrif á myndun FSH og LH (neg. feedback) • Þetta samspil er mjög flókið, en magn hormóna í blóði sveiflast mikið yfir einn tíðahring © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  14. Östrógen • er framleitt af eggbúi á fyrrihluta tíðahrings og síðan af gulbúi á seinnihluta tíðahrings • er einnig framleitt af nýrnahettuberki og fylgju • í líkamanum getur verið á formi östradíóls, östróns eða östríóls, en nafnið östrógen er notað yfir öll þessi efni © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  15. Áhrif östrógens • Vefaukandi áhrif á leg, eggjaleiðara, leggöng og brjóst • Hárvöxtur við sköp og kvenleg einkenni • Vefaukandi áhrif á bein og vöðva • Örvar myndun slímhúðar í legi, leghálsi og leggöngum • Eykur myndun slíms (sem sæðið getur synt í…) • Veldur þykkari legslímhúð og hún verður blóðrík • Ýmis efnaskiptaáhrif; m.a. safnar vatni og salti í líkamann • Jákvæð áhrif á kólesterólhlutfall • Eykur myndun storkuefna í lifur © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  16. Notkun lyfja sem innihalda östrógenefni • Til getnaðarvarna • Til að minnka tíðaverki (dysmenorrhea) • Ef bilun verður á starfsemi eggjastokka eða þeir brottnumdir (til að viðhalda kvenkynseinkennum) • Við tíðahvarfaeinkennum • Gegn gelgjubólum (acne) • Gegn krabbameini í blöðruhálskirtli karla © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  17. Aukaverkanir östrógenlyfja • Algengasta aukaverkun östrógenlyfja er ógleði eða klígja (oftast væg og hverfur við áframhaldandi notkun lyfjanna) • Einnig; • brjóstaspenna • bjúgur • höfuðverkur • svimi © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  18. Prógesterón • Myndast í eggbúi fyrir egglos og síðan tekur gulbú við framleiðslu þess • Ef egg frjóvgast myndast hCG sem tekur við stjórnun á gulbúinu • Fylgjan tekur síðan við að framleiða östrógen og prógesterón • Verði engin frjóvgun fellur magn prógesteróns í blóði og við það dettur legslímhúð af og tíðir hefjast • Heldur reglu á blæðingum © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  19. Áhrif prógesteróns • Prógesterón er stundum kallað meðgönguhormón • Nauðsynlegt til að þykkja og þroska slímhúð legs frekar og búa legið undir að taka við frjóvguðu eggi. • Bælir niður efnaferli sem annars myndu hafna fóstrinu • Myndar límkennt slím í leggöngum og leghálsi og myndar tappa í legopi (sæði getur ekki synt í því!) • Áhrif á þroska brjósta • Engin vefaukandi áhrif (eins og östrógen og testósterón) © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  20. Gestagen • Prógesterón er ekki hægt að taka inn á virku formi • Til eru nokkur lyf sem hafa prógesterón áhrif og líkjast prógesteróni að mörgu leyti • Á markaði eru m.a. lyfin norestísterón, levónorgestrel, desógestrel, gestódenum og lýnestrenól • Lyf sem hafa svipuð áhrif og prógesterón eru nefnd gestagen © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  21. Notkun gestagena (prógesteróns) • Til getnaðarvarna (aðallega, ásamt östrógenum) • Við tíðaverkjum (dysmenorrhea) • Við endómetríósis (legslímuvilla, flökkuslímhúð) • Við ýmsum vandamálum vegna legslímhúðar, t.d. við upphaf frjósemisaldurs eða við tíðahvörf • Við millitíðablæðingum • Til að minnka blæðingar (lykkja) • Eftir tíðahvörf • Litlar aukaverkanir: Breyting á geðslagi... © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  22. d) Fyrirtíðaspenna (PMS) • PMS = Pre-Menstrual-Syndrome • Einkenni sem sumar konur finna fyrir nokkrum dögum fyrir tíðir; • höfuðverkur • eymsli í brjóstum • aukin þyngd • geðvonska • þunglyndi • Orsökin eru ekki þekkt, en tengsl eru talin milli þeirra og hormónabreytinga © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  23. 2. Kvensjúkdómalyf a) Oxýtócíka (Lyf sem valda samdrætti í leginu) i) Ergotalkalóíðar ii) Prostaglandín – ekki lengur á skrá! b) Staðvirk getnaðarvarnalyf i) Hlutir í leg (lykkjur) til getnaðarvarna ii) Getnaðarvarnalyf með staðbundna verkun c) Önnur kvensjúkdómalyf i) Lyf sem draga úr mjólkurmyndun (Prolactine inhibitors) ii) Önnur kvensjúkdómalyf © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  24. a) Oxýtócíka i) Ergotalkalóíðar • Metýlergómetrín (Methergin stungulyf, töflur) Methergin • Ergotalkalóíðar draga saman leg • Metýlergómetrín er afleiða af ergómetríni; • hefur sérhæfða verkun á leg og eykur samdrátt þess • flýtir fyrir losun fylgju og minnkar blóðtap við fæðingu © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  25. Methergin • Ábendingar: • Til að flýta fyrir losun fylgju • Til að minnka blóðtap eftir fæðingu • Við lélegum samdráttum í legi • Við blæðingum frá legi eftir keisaraskurð og fósturlát • Aukaverkanir: • Kviðverkir (samdráttarverkir) • Háþrýstingur • Höfuðverkur, svimi… • Ógleði og uppköst (sjaldgæft) © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  26. b) Staðvirk getnaðarvarnalyf i) Hlutirí leg (lykkjur) tilgetnaðarvarna • Plast lyfjalykkja með prógestógeni (Mirena) - leginnlegg • Mirenainniheldurlevónorgestrel (gestagen) • Hormónalykkjasemendistí 5 ár ii) Getnaðarvarnalyfmeðstaðbundnaverkun • Skeiðarinnlegg með prógestógeni og östrógeni (NuvaRing) • NuvaRinger skeiðarinnlegg (skeiðarhringur) • Mánaðar getnaðarvörn © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  27. c) Önnur kvensjúkdómalyf i) Lyfsemdragaúrmjólkurmyndun • Kabergólín (Dostinextöflur) ii) Önnurkvensjúkdómalyf • Atosíban (Tractocilestungulyf, innrennslisþykkni) © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  28. Lyf sem draga úr mjólkurmyndun • Þetta eru prólaktín letjarar (prolactine inhibitors) • Prólaktín er mjólkurmyndunarvaki; það örvar mjólkurmyndun • Prólaktín myndast í framhluta heiladinguls © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  29. Dostinex(kabergólín) • Kabergólínerhálfsamtengdurkorndrjólaalkalóíði, langvirkur, meðsérhæfðaprólaktínhemjandiverkun • Áhriflyfsinshaldast í 1-3 vikur • Skammtastærðir: • ½ tafla 2svar á dag í 2 daga (tilaðstöðva mjólkurmyndun) © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  30. Dostinex(kabergólín) • Ábendingar: • Mjólkurflæðimeðeðaántíðateppu; tilaðdragaúreðastöðvamjólkurmynduneftirfæðingu • Heiladingulsæxli, vegnaofframleiðsluprólaktína • Ófrjósemi, samfarahækkunprólaktíns í blóði © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  31. Dostinex(kabergólín) • Aukaverkanir: • Kviðverkir, ógleði, hægðatregða, uppköst • Höfuðverkur • Stöðubundinnlágþrýstingur (orthostatismi) • Þunglyndi • Svimi, þreyta, syfja…. • Milliverkanir: • Erýthrómýcíneykuraðgengikabergólínsverulega… © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  32. Tractocile(atosíban) • Flokkast sem önnur kvensjúkdómalyf • Er stungulyf og innrennslisþykkni • Er Z-lyf • Lyfið er samkeppnisblokki oxýtócíns í mönnum og hefur þau áhrif að lækka samdráttartíðni og vöðva-spennu í legi og draga þannig úr legsamdrætti • Ábendingar: • Lyfið er notað til þess að seinka yfirvofandi fyrirburafæðingu hjá þunguðum konum © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  33. 3. Kynhormónar og lyf, sem hafa mótandi áhrif á kynfæri a) Hormónar, notaðir til getnaðarvarna b) Östrógen c) Prógestógen d) Prógestógen og östrógen í blöndum e) Gónadótrópín og önnur lyf sem hafa örvandi áhrif á egglos f) Andandrógen lyf g) Aðrir kynhormónar og lyf með mótandi áhrif á kynfæri © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  34. Hormónar, notaðir til getnaðarvarna • Ýmsir valmöguleikar eru hvað varðar getnaðarvarnir; • pillur, lykkjur, hettur, forðasprautur, ígræðsla í vef o.fl. • Fyrsta pillan kom á markað í byrjun sjöunda áratugs síðustu aldar • Getnaðarvarnapillur í dag innihalda minna hormónamagn en forverar þeirra... • Um 90% ísl. kvenna fæddar eftir 1944, hafa einhvern tíma notað pilluna og um 20% kvenna á barnseignaraldri nota pilluna á hverjum tíma • P-pillur eru nefndar eftir Bandaríkjamanninum Pincus sem var einn af þeim fyrstu til að rannsaka pilluna © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  35. Getnaðarvarnalyf • Skipta má tegundum getnaðarvarna í þrjá flokka: • i. Samsetta pillan (p-pillan) • ii. Pilla sem inniheldur eingöngu gestagen (míni-pillan) • iii. Önnur lyf notuð til getnaðar- varna © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  36. i. Samsetta pillan (p-pillan) • Á markaði í dag eru ca. 13 pillutegundir sem innihalda blöndu af gestageni og östrógeni • Östrógenið er eins, en gestagenið er mismunandi • Styrkur hormónanna er mismunandi eftir tegundum • Einfasa pillur (sami litur, sami hormónaskammtur) • Tveggja- eða þriggja fasa (mismunandi litur, kaflaskiptar, mis-munandi hormónaskammtar) • Östrógen eitt og sér dugar sem getnaðarvörn, en gestagen er haft með til að halda reglu á tíðahringnum © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  37. i. Samsettar pillur (p-pillur) ♀ innihalda östrógen (yfirleitt etinýlestradíól) ♀ innihalda gestagen (noretísterón, desógestrel…) ♀ eru teknar samfellt í 21 dag og svo hlé í 7 daga (flestar) ♀ östrógenið í þeim kemur í veg fyrir egglos ♀ gestagenið í þeim gerir slímið í leghálsinum þykkara… ♀ östrógen og gestagen hafa þau áhrif á legslímhúð að egg nær ekki að festast þar ♀ eru mjög öruggar, séu þær teknar rétt inn © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  38. P-pillan • Yfirleitt er byrjað að taka pilluna á 1.degi tíðahrings • Pillan verður í flestum tilfellum örugg strax frá fyrsta degi • Ef gleymist að taka töflu að kvöldi, er í lagi að taka hana næsta morgun (mega líða mest 36 klst.) © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  39. ii. Pilla sem inniheldur eingöngu gestagen (míni-pillan) • inniheldur desógestrel (gestagen) • er tekin samfellt – engir „hvíldardagar‟ • hefur fyrst og fremst áhrif á slímið í leghálsinum, en hefur einnig áhrif á legslímhúð => minnkar líkur á bólfestu eggs • kemur einnig í veg fyrir egglos • er ekki alveg jafn áreiðanleg og samsetta pillan • hefur ekki áhrif á mjólkurframleiðslu konunnar • er betri kostur fyrir konur sem ekki geta tekið p-pilluna • veldur ekki aukinni hættu á blóðtappamyndun… • Lyf: Cerazetteog Gestrina © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  40. iii. Önnur lyf notuð til getnaðarvarna i) „Daginn eftir‟ pillan – Neyðargetnaðarvörn! • Nafn: Postinor, NorLevo (levónorgestrel) • Eru tekin inn minna en 72 klst. eftir óvarðar samfarir (1 tafla 1 sinni, eða 2 töflur 1 sinni) • Geta valdið ógleði og uppköstum ii) RU486 eða „franska pillan‟ • Einn skammtur mífepristón (antiprógestógen) • Framkallar fósturlát => „öruggt‟ ef gefið innan 49 daga frá seinustu blæðingum - Ekki skráð hérlendis © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  41. iii. Önnur lyf notuð til getnaðarvarna iii) Medroxýprógesterón (Depo-Provera) • Gefið i.m. sem getnaðarvörn (á þriggja mán. fresti) iv) Levónorgestrel (Mirena) • Hormónalykkja, endist í 5 ár. v) Etónógestrel • Vefjalyf, endist í 3 ár – Implanon NXT • Skeiðarinnlegg (skeiðarhringur) – mán. getnaðarvörn NuvaRing © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  42. Val á p-pillum • Læknar ávísa yfirleitt pillu með sem minnstu hormónainnihaldi; • T.d. Mercilon, (Benidette) og Harmonet • Henta oftast ungum stúlkum • Ef bera fer á milliblæðingum eða óreglulegum blæðingum => prófa pillur með meiri hormónaskammt s.s. Microgyn og Marvelon © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  43. Konur „mega ekki“ taka inn p-pilluna, ef... • þær þjást af lifrarsjúkdómum • grunur leikur á þungun • þær eru með blæðingatruflanir eða önnur vandamál… • þær eru með segamyndun eða sögu um slíkt • þær eru með krabbamein næm fyrir hormónum • þær reykja og eru eldri en 35 ára • þær eru með háan blóðþrýsting (>140/90 mmHg) • þær eru með mígreni (stundum…) © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  44. Helstu kostir p-pillunnar • Pillan veitir örugga getnaðarvörn sé hún tekin rétt • Minni tíðaverkir • Minni blæðingar (blóðleysi er sjaldgæfara) • Góð áhrif á legslímuvillu (endómetríósis) • Getur fyrirbyggt blöðrur á eggjastokkum • Getur haft góð áhrif á bólótta húð (sumar teg.) • Minni líkur á ákveðnum tegundum krabbameins, s.s. krabbameini í legbotni, eggjastokkum eða legslímu (?) • Minni líkur á móðurlífsbólgum © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  45. Helstu ókostir p-pillunnar (aukaverkanir) • Milliblæðingar, sérstaklega í upphafi (fyrstu 3 mán.) • Þyngdarbreyting (1-2 kg) • Ógleði • Spenna í brjóstum • Vandamál í húð; fita og bólur • Skapsveiflur • Minnkuð kynhvöt • Augnþurrkur • Aukin tíðni brjóstakrabbameins (Umdeilt…) • Lítillega aukin hætta á að fá blóðtappa (segamyndun) • Hækkaður blóðsykur og minnkað glúkósaþol (?) © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  46. Milliverkanir p-pillunnar við lyf • Lyfjakol geta minnkað frásog pillunnar • Sum lyf auka niðurbrot p-pillunar => minni verkun • Dæmi um lyf: • Sýklalyf (rífampisín, tetracýklín og ampicillín) • Flogaveikilyf (barbítúröt, fenýtóín) © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  47. Hvað getur haft áhrif á öryggi p-pillunnar? • Pillurnar teknar óreglulega og stakar pillur gleymast • Uppköst og niðurgangur innan þriggja stunda frá pillutöku • Ýmis lyf geta haft áhrif á öryggi pillunnar… • Konur sem eru á skammvinnri meðferð með breið-virkum sýklalyfjum ættu að nota aðrar getnaðar-varnir samtímis töku pillunnar meðan á meðferð stendur og í 7 daga eftir að henni lýkur © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  48. a) Hormónar til getnaðarvarna - Lyf i) Blöndurafprógestógeni og östrógeni • Levónorgestrel og östrógen (Microgyno.fl.) • Desógestrel og östrógen (Benidette, Marvelon, Mercilon) • Gestóden og östrógen (Harmonet) • Dróspírenón og östrógen (Yasmin, Yasmin 28, Yasminelle, YAZ) • Norelgestrómín og östrógen (Evra) © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  49. i) Blöndur af prógestógeni og östrógeni • Yasmin • Pilla sem kom á markað fyrir nokkru • Er ekki talin valda þyngdarbreytingum og talin hafa góð áhrif á húðina • Er nokkuð dýr • Microgyn, Benidette, Marvelon, Mercilon, Harmonet • Öruggar frá fyrsta degi • Evra er getnaðarvarnaplástur © Bryndís Þóra Þórsdóttir

  50. a) Hormónar til getnaðarvarna - Lyf ii) Kaflaskipt lyf, prógestógen og östrógen • Levónorgestrel og östrógen (Triquilar) • Noretísterón og östrógen(Trinovum, Trinovum 28) • Desógestrel og östrógen (Gracial) • Dienogest og östrógen (Qlaira) © Bryndís Þóra Þórsdóttir

More Related