ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE

1. Środowisko wychowawcze ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE całość procesów ekologicznych, ekonomicznych, politycznych, społecznych, kulturalno – oświatowych i instytucjonalnych w ich wzajemnych związkach i zależnościach. W tym rozumieniu środowisko jest przestrzenią, w której społeczeństwo realizuje różne formy działalności, tworząc w ten sposób warunki własnego życia oraz zaspokajania materialnych i duchowych potrzeb.

2. Środowisko wychowawcze to przede wszystkim środowisko rodzinne, szkolne, społeczne, lokalne i kulturowe. Każde z wymienionych środowisk ma wpływ na kształtowanie jednostki. • Środowisko terytorialne (lokalne) tzn. warunki życia w tym środowisku, stopień uprzemysłowienia, urbanizacji, poziom i sieć instytucji kulturalno-oświatowych to czynniki charakterystyczne dla danego środowiska, które oddziaływają na jednostkę. • Środowisko kulturowe wpływa poprzez ukazywanie wzorców kulturowych propagowanych w społeczeństwie, udział w oświacie i kulturze, kultywowanie tradycji zarówno środowiskowych jak i rodzinnych.

3. Środowisko kulturowe Środowisko kulturowe, dobra kultury materialnej (np. budowle, urządzenia komunikacyjne itp.) i duchowej (np. normy społeczne i zasady postępowania, wierzenia religijne, obyczaje i zwyczaje, urządzenia służące zaspokajaniu potrzeb kulturalnych itp.) Możemy wyodrębnić kilka typów kultur: * materialną, w skład której wchodzą wszystkie namacalne wytwory człowieka, takie jak meble, przybory powszechnego użytku, oraz wytwory natury, takie jak Giewont, czy Wisła), * duchową, obejmująca wszystkie wytwory człowieka, które jednak nie maja zastosowania w praktyce; należy do nich literatura, sztuka, religia i inne, * społeczna, w skład której wchodzą wszystkie przyjęte i uznane za obowiązujące, normy i zasady postępowania, a także pewne wzorce zachowań.

4. Wzór kulturalny • Wzór kulturalny określa sposób zachowania uznawany w danej grupie. Wzór określa zakres zachowań dopuszczalnych i skutecznych w tej sytuacji, jest czynnikiem ujednolicającym postępowanie ludzi, ułatwiającym porozumienie i zrozumienie cudzych zachowań.

5. Miłość kultury jest „ukochaniem w człowieku jego zdolności oderwania się od siebie samego, od celów utylitarnych, by zainteresować się pięknem – oczywiście także moralnym – które się kontempluje lub tworzy (...) entuzjazm zaś budzi to, że niektórzy potrafią zajść w tym aż tak daleko. A co podtrzymuje i krzepi, to że może się służyć tej sprawie; że jest się ogniwem w łańcuchu, łącznikiem, który przyjmuje sygnał i podaje go dalej. człowiek dzięki kulturze zaczyna żyć w świecie coraz bardziej podmiotowym; kultura to uczłowieczanie świata. Dzięki niej rzeczy stają się w coraz większym stopniu – symbolami treści wewnętrznych, nabierają znaczenia osobowego. Powinność tworzenia kultury nie jest nakazem zewnętrznym, heteronomicznym czy imperatywnym. Ma ona charakter indywidualny. Kultura poprzez swój wpływ na kształcenie się jej uczestników schematów i kategorii językowych wpływa na odzwierciedlanie przez nich świata, a pośrednio na ich zachowanie się.

6. Rodzina Rodzina jest pierwszą i podstawową grupą społeczną, z którą styka się jednostka. W niej uzyskuje warunki rozwojowe i poczucie bezpieczeństwa. Dzięki niej staje się zdolna do uczestnictwa w życiu społecznym. To rodzina kształtuje podstawowe potrzeby, a także możliwości ich zaspokajania, stwarza określone wymagania, wpływa na rozwój umiejętności i zdolności, jak również na poziom osiągnięć jednostki. Rodzina stwarza warunki sprzyjające rozwojowi lub hamujące go. Niezależnie od tego jak funkcjonuje, czy jest środowiskiem zdrowym, czy też przejawia cechy patologii, zawsze kształtuje osobowość i postawę jednostki, która obserwuje, dostrzega, ocenia i wyciąga wnioski z zachowań rodziców. Mogą one stać się dla dziecka wzorem do naśladowania, lub wzorcem negatywnym, ale zawsze mają wpływ zasadniczy. Ze względu na rolę inicjującą rodzina stanowi główny autorytet we wczesnym okresie życia dziecka. Wychowawczej działalności rodziny nie jest w stanie zastąpić żadne inne środowisko ze względu na więzy łączące rodzinę.

7. FUNKCJE RODZINY Prokreacyjna – polega ona na dostarczaniu nowych członków nie tylko dla własnej grupy, lecz także dla całego społeczeństwa. Równocześnie, zaspokajane są potrzeby seksualne męża i żony. Produkcyjna – polega ona dostarczaniu społeczeństwu pracowników i przyczyniając się do zwiększenia twórczych i wytwórczych sił. Usługowo – opiekuńcza – polega ona na zapewnieniu członkom wyżywienia, odzieży, mieszkania oraz opieki. Socjalizacyjna – polega ona na przekazywaniu wzorów zachowania obowiązujących w społeczeństwie, zwyczajów, wartości moralnych i wartości kulturowych. Psycho-higieniczna - polega ona na zapewnieniu członkom stabilizacji, bezpieczeństwa, wymiany emocjonalnej, stworzenia warunków dla rozwoju osobowości przyczynia się do dojrzałości emocjonalnej, równowagi psychicznej członków. Wypełniając tą funkcję rodzina przyczynia się do zapewnienia zdrowia psychicznego w społeczeństwie, jak również dzięki niej w rodzinie zaspokajane są potrzeby emocjonalne. .

8. ZADANIA RODZINY przygotowywanie dzieci do wejścia w życie społeczne, wychowanie i pielęgnowanie oraz zapewnienie im odpowiedniego startu życiowego prowadzenie gospodarstwa domowego zaspokajającego potrzeby członków rodziny sprawowanie pieczy nad życiem członków rodziny, ich zachowaniem, kulturą, zdrowiem i trudnościami życiowymi utrzymanie granic -psychologicznych jednostki, jak i całego systemu utrzymanie fizycznego otoczenia – wszystkie funkcje ekonomiczne budowanie, kierowanie klimatem emocjonalnym – rodzaj relacji, więzi, sposoby wyrażania emocji

9. Szkoła     Szkoła obok rodziny jest podstawową grupą społeczną przygotowującą i wprowadzającą młode pokolenie w życie społeczne.Szkoła dla dzieci staje się pomostem, wprowadzającym w życie społeczne i przygotowującym do pełnienia określonych grup społecznych.

10. Szkoła to przede wszystkim miejsce powstawania grup rówieśniczych. W całym procesie socjalizacji grupa rówieśnicza pełni niezwykle ważną rolę - zaspokaja ona te potrzeby jednostki, których nie mogą zaspokoić rodzice czy wychowawcy. Jednostka, która uczestniczy w grupie rówieśniczej ma możliwość podniesienia poczucia własnej wartości i przydatności. Dużo zależy od pełnionej tam roli - im wyższy poziom popularności w grupie, tym samoocena jednostki jest większa.

11. Funkcje wychowawcze grup rówieśniczych: • kształtowanie aktywności jednostek • kształtowanie więzi z innymi ludźmi ułatwianie kontaktów interpersonalnych • zaspokajanie potrzeby aprobaty i uznania • konstruktywne współzawodnictwo • pobudzanie do rozwijania zainteresowań • umożliwianie kontaktów towarzyskich • zaspokajanie określonych potrzeb emocjonalnych • zapełnianie wolnego czasu

12. FUNKCJE SZKOŁY Funkcje edukacyjne – przekazywanie określonej wiedzy, umiejętności i nawyków. Funkcje selekcyjne – szkoły decydujące o ilości i jakości przygotowanych kadr, ich doborze specjalizacji przy uwzględnieniu stopnia demokratyzacji , wyrównywania startu życiowego. Funkcje adaptacyjne i kulturowe, wyrażające się we wprowadzaniu do społeczności lokalnej i jej kultury. Funkcje ideologiczne – wskazują określone cele działania, filozofię edukacji, ideologia dotyczy postaw i opinii, przekonań i poglądów kształtowanych również przez szkoły. Funkcje integracyjne i dezintegracyjne. Szkoła nie tyko zbliża, ale i dzieli, wpływa pośrednio lub bezpośrednio na społeczność pozaszkolną. Funkcje opiekuńcze i wychowawcze szkoła spełnia w następujących formach: diagnozowanie sytuacji dziecka w rodzinie , w środowisku , profilaktyka , stymulowanie rozwoju , poradnictwo , integracja i koordynacja działalności opiekuńczo-wychowawczej.

13. ROLA WYCHOWAWCYOgromną rolę w procesie wychowania odgrywa człowiek specjalnie powołany do realizowania celów wychowawczych, to nauczyciel - wychowawca. Specyfika tego zawodu polega na tym, że nie da się określić konkretnych kompetencji wychowawczych czy zamkniętego systemu zasad, technik i metod działania. One istnieją i są potrzebne, ale aby wychowawca-nauczyciel mógł z nich korzystać musi dokonać ich samodzielnego zastosowania w określonej sytuacji.Zanim dziecko rozpoczyna naukę w szkole jest już w jakiś sposób kształtowany przez środowisko swego życia. Aby szkoła mogła osiągnąć zamierzone rezultaty powinna uwzględniać całokształt wpływów oddziaływujących na wychowanie. Nie można ograniczać się tylko do organizowania i realizowania procesów dydaktyczno- wychowawczych na terenie szkoły, trzeba kierować całym życiem dziecka, a więc również jego życiem w środowisku pozaszkolnym.

14. Środowisko lokalne ŚRODOWISKO LOKALNE to gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie izolowane terytorium, posiadających i ceniących wspólną tradycje wartości i symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności, odrębności i gotowości do wspólnego działania, żyjących w poczuciu przynależności i wewnętrznego bezpieczeństwa.

15. W środowisku lokalnym, oprócz powstających spontanicznie wspólnot, występują także organizacje i stowarzyszenia, które ukierunkowane są na osiągnięcie jakiegoś celu. Posiadają one formalne reguły, działają w sposób intencjonalny (jako środowisko intencjonalne), ale przynależność do nich jest oczywiście dobrowolna. Prawo do stowarzyszania się jest wpisane głęboko w ludzką naturę i dlatego jest prawem powszechnym, świadczącym o naszej, człowieczej wolności.

16. Więzi społeczne możemy podzielić na: naturalne (powstają od momentu urodzenia i zamieszkania w danej społeczności); - stanowione (ustanowione przez społeczeństwo); zrzeszeniowe (nieprzymuszone zrzeszanie się ludzi). W środowisku lokalnym więzi społeczne kształtują się poprzez bezpośrednią styczność przestrzenną jej członków, postrzeganie obecności drugiego człowieka, oraz łączność psychiczną, a więc gotowość do nawiązywania kontaktów, utożsamianie się z innymi członkami. Kryteria definiowania społeczności lokalnej w oparciu o więź społeczną, według Pilcha to: aprobująca świadomość uczestnictwa; intencjonalne współdziałanie; poczucie wzajemnej niezbędności.

17. Zadania środowiska lokalnego * przybliżenie humanistyczno uniwersalnych, chrześcijańskich, narodowych, regionalnych itd. * optymalne zaspokajanie potrzeb wyższych społeczno-kulturalnych * tworzenie sprzyjających warunków dzieciom, młodzi i dorosłym doprawiania i rozwijania aktywności intelektualnej, opiekuńczej * wspieranie i wzmacnianie rodziny jako środowiska społeczno-wych. * przekształcanie i modernizacja środowiska lokalnego Funkcje środowiska lokalnego • edukacyjno- intelektualna, • integracyjno regulującą, • pomocniczo opiekuńcza, • rekreacyjna

18. W środowisku lokalnym ogromną rolę odgrywa sąsiedztwo, więzi z sąsiadami. Jest ono przykładem środowiska wspólnotowego. Bliskość zamieszkania ułatwia powstawaniu bliskich, osobowych więzi nacechowanych wzajemną pomocą. Taki stosunek pomiędzy osobami wzajemnie zależnymi, powstały w miejscu zamieszkania nazywany stosunkiem sąsiedzkim.

19. Środowisko społeczne Środowisko społeczneto zestaw osób oraz grup oddziałujących na człowieka. Środowisko społeczne kształtuje każdą osobę podczas jej rozwoju częściowo determinując jej poglądy zachowania i możliwości. Podstawowe cechy środowiska społecznego wyróżnianie w socjologii to: • gęstość rozmieszczenia ludzi - czy to jest mała osada czy wielkie miasto, • poziom kultury reprezentowanej przez otoczenie - liczba ludzi wykształconych, bogactwo form rozrywki, dostęp do wiedzy, • zasobność materialna - jak wiele pracy trzeba włożyć w utrzymanie się i ile pozostaje potem wolnego czasu

20. Powstają różne grupy zorganizowane bez względu na to czy są oparte na stosunkach pośrednich czy bezpośrednich. Grupy wytwarzają pewne swoiste właściwości nie wynikające z psychiki człowieka izolowanego lecz z obcowania. W ten sposób dochodzi do powstania struktur nad indywidualnych, które w stosunku do jednostki występują jako niezależne, obiektywne, rzeczowe. Grupa może wytwarzać np. tradycję, przeszłość, idee, legendy, mity, pewną wspólną umysłowość. Stosunki społeczne mogą być bezpośrednie lub pośrednie. Bezpośrednie odgrywają duża rolę w stosunku człowieka do człowieka, miejsce które zajmuje jest zbliżone w przestrzeni i w czasie, o tyle że możliwe jest dostrzeganie zmysłowe, suma wiadomości dotycząca osób pod względem ich historii życiowej, przynależności grupowej itd. • Środowisko społeczne może być rozpatrywane porównawczo i samoistnie. Rozróżniamy wtedy społeczności regionalne o takiej lub innej kulturze czy subkulturze, większym lub mniejszym zagęszczeniu ludności, swoistej strukturze gospodarczej, produkcyjnej, usługowej. Na ich podłożu wydzielamy społeczności lokalne: wsie i miasta o różnym usytuowaniu ze względu na wykształcenie, zawód, dochody.

21. Społeczność lokalna jest podstawową zbiorowością ludzką zorganizowaną na zasadzie posiadania wspólnego zasobu wartości z dziedziny kultury, na określonym podłożu geograficznym. Mieści się w układzie innych zbiorowości czy grup terytorialnych, pozostających z nimi w stosunkach nadrzędności, równorzędności i podrzędności.. Środowisko lokalne zachowując i rozwijając dorobek własny rozwija także kulturę oraz wzbogaca kręgi środowiskowe - regionu, państwa czy narodu. Funkcjonowanie systemu wychowawczego aktualizuje się w trzech płaszczyznach: - ogólnokrajowym systemie oświaty - sieci instytucji określonej społeczności terytorialnej - konkretnej instytucji wychowawczej - szkoły.

22. Przywództwo – jest oddziaływaniem na zachowanie innych. Rodzaje przywództwa: • Strategiczne – polega na umiejętności radzenia sobie w sytuacjach trudnych do przewidzenia i w czasie ważnych zmian w otoczeniu. • Kierownicze – jego istotą jest określanie wytycznych do pracy, którą należy wykonać. Typy przywódców: • autokratyczny – wszelkie decyzje podejmuje samodzielnie, nie uzgadnia ich z innymi, nie przyjmuje sprzeciwów, często narzuca swe zdanie i wymusza podporządkowanie • demokratyczny – uzgadnia swe decyzje z grupą, liczy się z ich opinią, nie narzuca swego zdania, wysłuchuje rad podwładnych • przywódca pozostawiający całkowitą swobodę grupie – zadania rozdzielają między sobą członkowie, nie wydaje poleceń, przekazuje informacje, nie ocenia, nie krytykuje, niczego nie narzuca, a jedynie sugeruje

23. Podsumowanie Każdy z wymienionych elementów środowiska wychowawczego odgrywa dużą rolę w procesie kształtowania jednostki, ważne jednak jest to, aby wszystkie te elementy kształtowały pozytywne zachowania ogólnie przyjęte w środowisku i wzajemnie się uzupełniały.

24. Bibliografia • Łobocki M.: Wychowanie w klasie szkolnej. • Zaborowski Z.: Stosunki społeczne w klasie szkolnej. 3. Kowalski S.: Socjologia wychowania w zarysie. • Izdebska H.: Funkcjonowanie rodziny a zadania opieki nad dzieckiem. • Smarzyński H.: Szkoła jako środek wychowawczy • N.Goodman "Wstęp do socjologii" Wydawnictwo Zysk i S-ka Poznań 1997 Prezentację opracowały: Magdalena Dobrochowska, Natalia Springer, Paulina Pielucha, Patrycja Frąckowiak, Dorota Płócienniczak