Plan wykładu

1. Plan wykładu • I. Od neuronauki do filozofii i z powrotem • Bennett & Hacker – koncepcja Błędu Mereologicznego • czyli o tym dlaczego nie należy bać się Błędu Mereologicznego • idea antyfundacjonizmu • II. Konstrukcja teorii neurokognitywnych • abdukcja • wnioskowanie do najlepszego wyjaśnienia • idea logiki zapętleń

2. Od neuronauki do filozofii i z powrotem • Dwie koncepcje filozoficznej refleksji nad cognitive neuroscience • podejście aprioryczne, fundacjonistyczne • podejście antyfundacjonistyczne („filozofia w nauce”)

3. Bennett & Hacker: Burza w szklance wody…

4. Błęd Mereologiczny (Mereological Fallacy) • Zagadnienie pojęciowe i empiryczne: • „Pytania dotyczące pojęć poprzedzają kwestie prawdy i fałszu. Są to kwestie dotyczące naszych form reprezentacji, nie zaś prawdy czy fałszu empirycznych twierdzeń. Formy te są presupozycjami dla prawdziwych (i fałszywych) twierdzeń empirycznych i poprawnych (i niepoprawnych) teorii naukowych. Nie determinują one tego, co jest empirycznie prawdziwe lub fałszywe, ale raczej co jest, i co nie jest sensowne. Dlatego też kwestie pojęciowe nie są podatne na badania naukowe, eksperymentowanie czy też naukowe teoretyzowanie” Bennett & Hacker

5. Błęd Mereologiczny (MereologicalFallacy) • Przykłady: • „lewa półkula interpretuje, czyli nadaje sens rzeczywistości”, • „mózg myśli”, • „neurony lustrzane odgadują stany mentalne innych osób” • „neurony wzrokowe widzą” • „mózg rozwiązuje dylematy moralne” • Błąd mereologiczny powstaje gdy: • Przenoszenie znaczenia z CAŁOŚCI na CZĘŚĆ

6. Błęd Mereologiczny (MereologicalFallacy) • Arystoteles, O duszy: „To jednak twierdzić, że dusza unosi się gniewem, jest równym fałszem, jak utrzymywać, że dusza przędzie lub buduje [dom]. Stanowczo lepiej nie mówić, że dusza odczuwa litość, uczy się, wyciąga wnioski, lecz że człowiek [to czyni] dzięki swej duszy”. • Wittgenstein, Dociekania filozoficzne, paragraf 281: „Wiemy, co znaczy, że istoty ludzkie doświadczają czegoś, wiedzą lub wierzą w coś, podejmują decyzje, interpretują dwuznaczne dane, odgadują czy formułują hipotezy. Ale czy wiemy, co znaczy, że mózg widzi lub słyszy, że mózg ma doświadczenia, wie lub wierzy w coś? Czy mamy jakieś pojęcie, czym miałoby być dla mózgu podejmowanie decyzji? Nie ma sensu przypisywać predykatów psychologicznych (lub ich negacji) do mózgu, z wyjątkiem przypadku metafor czy metonimii. Powstała [w ten sposób – przyp. tłum] kombinacja słów nie mówi czegoś, co jest fałszem; raczej nie mówi niczego, ponieważ nie ma sensu. Predykaty psychologiczne należą do tych, które w sposób istotny odnoszą się do całej istoty żywej, nie do jej części. To nie oko (nie wspominając o mózgu) widzi, lecz my widzimy przy pomocy naszych oczu (nie jest tak, że widzimy przy pomocy naszych mózgów, jednakże nie widzielibyśmy bez mózgu sprawnego pod względem systemu wzrokowego)”.

7. Błęd Mereologiczny (MereologicalFallacy) • Bennett i Hacker: „Wiemy, co znaczy, że istoty ludzkie doświadczają czegoś, wiedzą lub wierzą w coś, podejmują decyzje, interpretują dwuznaczne dane, odgadują czy formułują hipotezy. Ale czy wiemy, co znaczy, że mózg widzi lub słyszy, że mózg ma doświadczenia, wie lub wierzy w coś? Czy mamy jakieś pojęcie, czym miałoby być dla mózgu podejmowanie decyzji? Nie ma sensu przypisywać predykatów psychologicznych (lub ich negacji) do mózgu, z wyjątkiem przypadku metafor czy metonimii. Powstała [w ten sposób – przyp. tłum] kombinacja słów nie mówi czegoś, co jest fałszem; raczej nie mówi niczego, ponieważ nie ma sensu. Predykaty psychologiczne należą do tych, które w sposób istotny odnoszą się do całej istoty żywej, nie do jej części. To nie oko (nie wspominając o mózgu) widzi, lecz my widzimy przy pomocy naszych oczu (nie jest tak, że widzimy przy pomocy naszych mózgów, jednakże nie widzielibyśmy bez mózgu sprawnego pod względem systemu wzrokowego)”

8. Przeciw Bennettowi i Hackerowi • Zarzuty: • Mechanizmy językowe • Nie odrobili lekcji z językoznawstwa kognitywnego odnośnie transferu znaczeń • Aprioryzm • „To, że Hacker upiera się, że filozofia jest dyscypliną a priori, która nie ma punktów stycznych z nauką empiryczną, jest głównym źródłem problemów rujnujących ten projekt”, Daniel Dennett • Fundacjonizm • Dążenie do osadzenia neuronauki na niepodważalnych fundamentach

9. Przeciw Bennettowi i Hackerowi: Daniel Dennett • „Nie dość, że nie jest błędem przypisywanie hemi-semi-demi-proto- quasi- pseudo- intencjonalności mereologicznym częściom osoby, to jeszcze jest to właśnie to posunięcie, które pozwala nam zobaczyć, jak faktycznie uzyskać całe wspaniałe osoby z bezdusznych, mechanicznych części. Piekielnie trudno sobie to wyobrazić, a licentia poetica nadana przez podejście intencjonalne istotnie ułatwia to zadanie” • „To, co zrobił [Hacker – M.L.H.], nie jest dobrą filozofią, ale złą antropologią. Zajął się kognitywistyką by „zbadać użycie słów” a nie potrafi spostrzec, że wniósł swój język potoczny na obce terytorium, na którym jego intuicje niekoniecznie mają zastosowanie. Nazywając ich użycie „nieprawidłowym”, popełnił błąd nowicjusza”

10. Przeciw Bennettowi i Hackerowi: Daniel Dennett • „Wszystko, czego dokonałem, to zastąpienie jednej rodziny metafor i obrazów poprzez drugą: teatr, świadka, Centralnego Dawcę Znaczenia i fantazję zmieniłem na software, na Wielość Szkiców, chaos homunkulusów. Jest to zatem jedynie wojna metafor – powiecie, ale metafory nie są <<tylko>> metaforami, metafory są narzędziami myślenia” Daniel Dennett, ConsciousnessExplained

11. Przeciw Bennettowi i Hackerowi: John Searle • Pojęcie „Błąd Mereologiczny” jest chybione • lepiej mówić już o „Pomyłce Kategorialnej” (Gilbert Ryle) • Pomieszanie języka z ontologią • „Błędem jest stwierdzenie, że warunki pomyślnego zastosowania [pojęcia] w grze językowej są warunkami istnienia zjawiska”

12. Przeciw Bennettowi i Hackerowi: metaforyzacja • komputer → osoba • program → umysł • symbole formalne → pojęcia • język komputerowy →system pojęciowy • sekwencje symboli → myśli • manipulacje symbolami → myślenie • przetwarzanie algorytmiczne → myślenie krok po kroku • baza danych → pamięć • treść bazy danych → wiedza • zakończenie obliczeń → rozumienie

13. Konstrukcja teorii neurokognitywnych • Wnioskowanie do najlepszego wyjaśnienia (IBE): • Etap 1: formułowanie wyjaśnień (zaskakujących zjawisk) • Etap II: wybór najlepszych wyjaśnień • Pytania: • Co to jest „wyjaśnienie” • Co to jest „najlepsze wyjaśnienie” • O jakie wnioskowanie chodzi?

14. Wnioskowanie do najlepszego wyjaśnienia a abdukcja • „Umysł jest wielką maszyną abdukcyjną”, JerryHobbs • „istota abdukcji polega na konstruowaniu i ocenie hipotez, które nadają sens zjawiskom zaskakującym”, Paul Thagard, C.P. Shelley

15. (niezbyt)krótka historia abdukcji • Arystoteles, Analityki pierwsze • Wyróżnił rozumowania w których: „wprowadzenie przesłanki uznanej hipotetycznie, z mniejszym lub większym stopniem stanowczości, służy uprawdopodobnieniu wniosku, uprzednio nieuznawanego w ogóle bądź uznawanego z mniejszą stanowczością” (M. Urbański, Rozumowania abdukcyjne, s. 60). • Charles Sanders Peirce • Abdukcja: rozumowanie uprawdopadabniające • Dwie teorie abdukcji • Sylogistyczna (wcześniejsza) • Inferencyjna (późniejsza) • Gilberta Harmana i Peter Lipton • Wnioskowanie do najlepszego wyjaśnienia (IBE)

16. Peirce: indukcja a abdukcja • „Zasadnicza różnica między indukcją a wnioskowaniem hipotetycznym [abdukcją] polega na tym, że w tej pierwszej wnioskujemy o istnieniu zjawisk obserwowanych już uprzednio w podobnych przypadkach, podczas gdy wnioskowanie hipotetyczne postuluje istnienie czegoś odmiennego od dotychczas bezpośrednio obserwowanego, i to często czegoś, czego nie można by zaobserwować bezpośrednio” C.S. Peirce, Collected works

17. Peirce: sylogistyczna teoria abdukcji • Dedukcja: Wszystkie neurony z tego mózgu mają aksony. Te neurony są z tego mózgu. --------------------------------------------------------- Te neurony mają aksony. • Indukcja: Te neurony są z tego mózgu. Te neurony mają aksony. --------------------------------------------------------- Wszystkie neurony z tego mózgu mają aksony.

18. Peirce: sylogistyczna teoria abdukcji • Wyobraźmy sobie sytuację kiedy wchodzimy do laboratorium i znajdujemy kilka nowych preparatów zawierających komórki różnego rodzaju. W laboratoryjnej lodówce znajdujemy spory fragment tkanki mózgowej, który poddajemy drobiazgowym badaniom. Okazuje się, że wszystkie komórki mają aksony. Następnie podczas oglądania pod mikroskopem, kolejnych preparatów okazuje się, że jeden z nich zawiera tylko komórki nerwowe, zaś wszystkie z nich mają aksony. Inne preparaty zawierają hepatocyty, komórki roślinne itd. Jeśli uznamy, że komórki nerwowe znajdujące się w preparacie mikroskopowym, zostały pobrane z mózgu znalezionego w lodówce, będzie to rozumowanie o abdukcyjne. • Schemat abudkcji: Wszystkie neurony z tego mózgu mają aksony Te neurony mają aksony. --------------------------------------------------------- Te neurony są z tego mózgu.

19. Peirce: inferencyjna teoria abdukcji • Etapy działalności naukowej: • Pierwszymetapem jest abdukcja, drugim dedukcja, która dostarcza predykcji, trzecim zaś indukcja, za pomocą której testowane są predykcje. • Schemat abudkcji Obserwujemy zaskakujące zjawisko C. Gdyby A było prawdziwe, zachowanie Cbyłobyoczywiste. ----------------------------------------------------------------------- Mamy zatem podstawy, by sądzić, że A jest prawdziwe • Model wnioskowania z uznanego następnika: C, A → C ------------- A

20. Peirce: inferencyjna teoria abdukcji • Teza o inferencyjnym charakterze abdukcji głosi, że abdukcja jest rozumowaniem. • Teza o celu abdukcyjnym, mówi że za pomocą abdukcji rozważa się różne hipotezy, wybiera najbardziej zadowalające a następnie poddaje się je dalszym badaniom. Teza ta nie zobowiązuje do uznawania rozumowań abdukcyjnych, a jedynie mówi o przyjęciu ich jako hipotez roboczych, które poddawane są różnym testom i selekcjonowane ze względu na inne kryteria. • Teza o wszechstronności, mówi, że abdukcja jest wszechobecna w nauce – jest podstawową metodą tworzenia nowych hipotez i teorii. • Teza o autonomii abdukcji głosi, że rozumowania abdukcyjne są czymś innym niż rozumowania indukcyjne i dedukcyjne

21. Abdukcja - pytania • Co właściwie jest „spustem” wyzwalającym rozumowanie abdukcyjne? • Czy jest to stan emocjonalny badacza czy raczej coś, czego nie można wyjaśnić na gruncie dostępnej wiedzy? • Jaki jest właściwie cel rozumowania abdukcyjnego? • Czym sam proces abdukcyjny różni się od jego produktu? W jaki sposób przebiega ten proces? • Czy można sformalizować ten proces otrzymując abudcyjną logikę odkrycia naukowego? • Jakich należy użyć narzędzi formalnych?

22. Modele abdukcji • Mają formalizować pojęcie „abdukcji” i odpowiadać na pytania (poprzedni slajd) • Trzy zasadnicze modele to: • model eksplanacyjno-dedukcyjny, • model eksplanacyjno-koherencyjny • model apagogiczny

23. Abdukcja: model eksplanacyjno-dedukcyjny

24. Abdukcja: model eksplanacyjno-koherencyjny Zalety niewątpliwe: • W modelu tym zamiast „zbyt sztywnego”, dedukcyjnego związku między hipotezą a wyjaśnianym zjawiskiem, mamy do czynienia ze spójnościąmiędzy nimi • Jest również spójny z IBE • Otwartość na róże strategie wyjaśniania Zalety dyskusyjne (*): • Rozumowania nie muszą być prowadzone na zdaniach – np. architektury poznawcze, reprezentacje (Thagard) (*) • Modelować można stany emocjonalne(zaskoczenie), które wyzwalają abdukcję (Thagard)(*)

25. Wnioskowanie do najlepszego wyjaśnienia (IBE) [Harman, Lipton] Schemat IBE: D domaga się wyjaśnienia (D może być zbiorem danych, zjawisk, faktów itd.). Gdyby hipoteza H byłaby prawdziwa, wyjaśniałaby dane D. Nie ma żadnej hipotezy, która lepiej wyjaśniałaby D niż hipoteza H. ---------------------------------------------------------------------------Hipoteza H jestjest najlepszym wyjaśnieniem D i jest przypuszczalnie prawdziwa.

26. I etap konstrukcji teorii – wyjaśnianie • Wyjaśnienie powinno być adekwatne empirycznie i bogate w treść empiryczną • „Nawet naukę jako całość można uważać za ogromny program badawczy, z naczelną regułą heurystyczną Poppera: „wymyślaj przypuszczenia, które mają bogatszą treść empiryczną od przypuszczeń wcześniejszych” (Imre Lakatos). • Problem: teza o niedookreśleniu teorii przez dane empiryczne (underdeterminationthesis) [W.V.O. Quine] • (1) Mamy teorię T, załóżmy, że znaną, zaś wszystkie dostępne świadectwa są spójne z T. • (2) Istnieje inna teoria T#, która jest również spójna ze wszystkimi dostępnymi świadectwami za T (T i T# są słabo empirycznie ekwiwalentne, w tym sensie że obydwie są kompatybilne ze świadectwami, które zostały dotychczas zgromadzone). • (3) Jeśli wszystkie dostępne świadectwa za T są spójne z inną hipotezą T#, wówczas nie ma powodu by wierzyć, że T jest prawdziwa, a T# nie (James Ladyman)

27. II etap konstrukcji teorii – selekcja najlepszyzch wyjaśnień • Patricia Churchland i Terrence Sejnowski: • „Obecnie wśród naukowców wzrasta przekonanie, że nastał obecnie czas konwergencji badań, prowadzonych w dotychczas izolowanych dyscyplinach. Strategia rozwijana w neuronauce poznawczej nie polega wyłącznie na badaniach ‘od góry do dołu’ (top-down) ani ‘od dołu do góry’ (bottom-up). Jest to raczej strategia koewolucji, charakteryzująca interakcje pomiędzy dziedzinami badawczymi, gdzie badania na jednym poziomie dostarczają ograniczeń, poprawek oraz inspiracji dla badań na innych poziomach”

28. II etap konstrukcji teorii – selekcja najlepszych wyjaśnień • Konwergencjapolega na tym, że dane pochodzące z różnych źródeł, bądź też hipotezy lub teorie niższego poziomu, jednocześnie wspierają określoną hipotezę lub teorię. Każdy z pojedynczych eksperymentów (lub pojedyncza hipoteza) wspiera bardzo słabo teorię T, jednak wszystkie wzięte razem dostarczają wiarygodnego motywu by zaakceptować (choćby tymczasowo) teorię T. • Casus: teoria podwójnego widzenia Milnera i Goodale • Informacje wzrokowe przetwarzane są w dwóch szlakach grzbietowym oraz brzusznym • w jednym wypadku ta sama informacji może być spowodować wytworzenie reprezentacji ułatwiającej działanie (strumień grzbietowy), w innym zaś do wytworzenia reprezentacji percepcyjnej (świadomej) (strumień brzuszny) • Teoria ta dostarcza najlepszego wyjaśnienia zjawiska ślepowidzenia

29. II etap konstrukcji teorii – selekcja najlepszych wyjaśnień • Koherencja(spójność) – nie działa na zasadzie „wszystko albo nic”, ale jest stopniowalna. Spójność dwóch (lub więcej) teorii bądź hipotez jest tym większa, im większy jest stopień spełniania przez nie trzech logicznych warunków spójności. Warunkami tymi są: (i) niesprzeczność nie występują zdania sprzeczne (p i nie-p) (ii) istnienierelacji inferencyjnych zdania wchodzące ze sobą w relacje generują nowe, nietrywialne konsekwencje (mogą one pełnić rolę przesłanek rozumowań) (iii) unifikacja zbioru tego nie można w łatwy sposób podzielić na dwa podzbiory nie tracąc przy tym istotnych informacji