WCZESNOSZKOLNE NAUCZANIE JĘZYKÓW OBCYCH – ZARYS PROBLEMATYKI

1. WCZESNOSZKOLNE NAUCZANIE JĘZYKÓW OBCYCH – ZARYS PROBLEMATYKI Oprac. dr Anna Jaroszewska Instytut Germanistyki Uniwersytetu Warszawskiego

2. PLAN WYKŁADU:

3. Cele nauczania języków obcych według zaleceń Rady Europy • Wczesnoszkolne nauczanie języków obcych w Polsce – podstawy prawne • Planowanie i organizacja nauczania języka obcego dzieci w młodszym wieku szkolnym • Koncepcja imersji/CLIL • Specyfika nauczania języka obcego w systemie kształcenia zintegrowanego • Ocenianie we wczesnoszkolnym nauczaniu języka obcego

4. Cele nauczania języków obcych według zaleceń Rady Europy • Ważniejsze dokumenty Komisji Europejskiej z zakresu polityki językowej UE • Lista celów/działań • Najważniejsze problemy dotyczące wczesnoszkolnego nauczania języków obcych • Główne postulaty dotyczące wczesnoszkolnego nauczania języków obcych

5. (1a) Ważniejsze dokumenty Komisji Europejskiej z zakresu polityki językowej UE:

7. (1b) Lista celów/działań:

8. pogłębianie wzajemnego zrozumienia między obywatelami Europy, • poszanowanie różnorodności kultur i sposobów życia, • ochrona różnorodności językowej i kulturowej, • rozwój wielojęzyczności jako efektu uczenia się trwającego całe życie, • zachęcanie do nauki języków obcych i promowania różnorodności językowej w społeczeństwie; • nauczanie co najmniej dwóch języków obcych począwszy od bardzo młodego wieku, • akcentowanie potrzeby indywidualnego rozwoju osoby uczącej się języków obcych, • propagowanie rozwoju umiejętności samodzielnego uczenia się języków obcych,

9. dążenie do stworzenia przejrzystych i spójnych programów nauczania języków obcych, • poprawa systemu kształcenia nauczycieli, • wspieranie koncepcji zintegrowanego nauczania przedmiotowo-językowego (CLIL), • jasne określenie kompetencji i kwalifikacji językowych w celu zapewnienia mobilności społeczeństwa, • promowanie wielojęzycznej gospodarki, • publikowanie badań nad najlepszymi praktykami w zakresie wczesnej edukacji językowej, • zapewnienie dostępu obywatelom do prawodawstwa, procedur oraz informacji dotyczących Unii Europejskiej w ich własnym języku.

10. (1c) Najważniejsze problemy dotyczące wczesnoszkolnego nauczania języków obcych:

11. ograniczanie się do nauczania lingua franca, • brak spójności programowej pomiędzy poszczególnymi etapami kształcenia, • nieuwzględnianie wiedzy uczniów, • niedobór właściwie wykształconych nauczycieli, • ekonomiczna recesja.

12. (1d) Główne postulaty dotyczące wczesnoszkolnego nauczania języków obcych:

13. przygotowanie instrumentów pomiarowych służących ocenianiu wiedzy/umiejętności, z którą uczniowie rozpoczynają szkolną edukację, • opracowanie i wdrożenie linearnej koncepcji nauczania języków obcych obejmującej okres od wczesnego dzieciństwa do zakończenia obowiązku szkolnego, • opracowanie materiałów dydaktycznych, • uwzględnianie kontekstu międzynarodowego oraz międzykulturowego, • wspieranie działań edukacyjnych multimediami, • realistyczne oczekiwania.

14. Wczesnoszkolne nauczanie języków obcych w Polsce – podstawy prawne • Wprowadzenie obowiązkowego nauczania języka obcego nowożytnego od klasy I • Nowa podstawa programowa

15. (2a) Wprowadzenie obowiązkowego nauczania języka obcego nowożytnego od klasy I:

16. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 sierpnia 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół.

17. główne założenia znowelizowanej podstawy programowej pozostają niezmienne: • Działalność edukacyjna szkoły nadal jest określona przez szkolny zestaw programów nauczania, program wychowawczy szkoły oraz program profilaktyki, które powinny tworzyć spójną całość. Ich przygotowanie i realizacja są zadaniem tak szkoły jako instytucji, jak i każdego nauczyciela. • Kształcenie w klasach I-III szkoły podstawowej ma być łagodnym przejściem od wychowania przedszkolnego do edukacji w systemie szkolnym. Zachowuje ono charakter zintegrowany. Zajęcia edukacyjne prowadzi nauczyciel bądź nauczyciele według ustalonego przez siebie planu, dostosowując czas zajęć i przerw do aktywności uczniów. Zajęcia powinny uwzględniać ciągłość nauczania i doskonalenia podstawowych umiejętności.

18. novum w znowelizowanej podstawie programowej jest przeniesienie obowiązku nauczania języka obcego w szkole podstawowej z klasy IV do I od roku szkolnego 2008/2009, • w kształceniu zintegrowanym wskazane jest takie zorganizowanie procesu dydaktyczno - wychowawczego, aby w każdym tygodniu wystąpiły zajęcia z języka obcego nowożytnego, których łączny tygodniowy wymiar powinien wynosić 2 godziny, • nauka języka obcego powinna rozpoczynać się od stopniowego rozwijania umiejętności rozumienia ze słuchu i reagowania na język gestem lub słowem. W dalszej kolejności powinny być rozwijane sprawność mówienia przez powtarzanie pojedynczych zdań i zwrotów. Elementy czytania, a następnie pisania, wprowadzane winny być jako ostatni etap na poziomie wyrazu i zdania, • zajęcia z języka obcego powinny zawierać treści nauczania obejmujące podstawowe słownictwo odnoszące się do zakresów tematycznych realizowanych w kształceniu zintegrowanym.

19. (2b) Nowa podstawa programowa:

20. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół.

21. konsekwencje prawne: • zgodnie z § 4. 1. nową podstawę programową w klasach I szkoły podstawowej stosuje się od roku szkolnego 2009/2010, • zgodnie z § 4. 2. w pozostałych klasach szkoły podstawowej, do zakończenia cyklu kształcenia stosuje się dotychczas obowiązującą podstawę programową, • zgodnie z § 4. 3. dopuszcza się, aby w latach 2009/2010 – 2013/2014 za zgodą dyrektora szkoły i po uzyskaniu pozytywnej opinii rady pedagogicznej, także w klasach IV-VI szkoły podstawowej stosować nową podstawę programową dla takich przedmiotów, jak: język obcy nowożytny, wychowanie fizyczne i etyka, • wraz z uprawomocnieniem się nowej podstawy programowej traci moc Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. Nr 51, poz. 458, z późn. zm.).

22. główne założenia nowej podstawy programowej: • kształcenie ogólne w szkole podstawowej uznano za fundament wykształcenia. Zasadniczym zadaniem szkoły jest łagodne wprowadzenie uczniów w świat wiedzy, przy jednoczesnym zachowaniu dbałości o ich harmonijny rozwój intelektualny, etyczny, emocjonalny, społeczny oraz fizyczny, • zdefiniowanie zakresu wiadomości i umiejętności, które uczeń będzie zdobywał w szkole podstawowej w oparciu o Zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie ustanowienia europejskich ram kwalifikacji dla uczenia się przez całe życie (2008/C111/01) służyć ma zachowaniu przejrzystości i jednocześnie spójności podstawy programowej w zakresie poszczególnych etapów nauczania.

23. edukacja wczesnoszkolna: • określa ją zestaw celów kształcenia i powiązanych z nimi ogólnych zadań szkoły oraz wykaz wiadomości i umiejętności odpowiednio dla ucznia kończącego klasę I i ucznia kończącego klasę III, • wyodrębnienie klasy I ma ułatwić zachowanie ciągłości procesu edukacji zapoczątkowanego już w przedszkolu, • rozdzielenie zakresu wiadomości i umiejętności pozwala ponadto na uwzględnienie możliwości rozwojowych ucznia klasy I, które różnią się od tych posiadanych przez uczniów z klas starszych, • ów rozdział sprzyja tym samym właściwemu rozmieszczeniu treści nauczania w ramach I etapu edukacyjnego, • edukacja wczesnoszkolna obejmuje trzyletni okres nauczania tzn., że wiadomości i umiejętności zdobywane przez ucznia w klasie I będą powtarzane, pogłębiane i rozszerzane w klasie II i III, • zakres wiadomości i umiejętności dla całego cyklu nauczania uwzględnia pracę z uczniami o przeciętnych możliwościach, • warunkowo dopuszcza się rozszerzenie materiału nauczania, • wiadomości i umiejętności zdobyte w klasach I-III stanowią fundament dla nauki w klasach IV-VI szkoły podstawowej.

24. podstawowe zadania szkoły: • realizowanie programu nauczania skoncentrowanego na dziecku, • zachowanie trójpodmiotowości oddziaływań wychowawczych i kształcących: uczeń-szkoła-dom rodzinny, • rozwijanie predyspozycji i zdolności poznawczych dziecka, • kształtowanie u dziecka pozytywnego stosunku do nauki i wzbudzanie ciekawości w poznawaniu otaczającego świata, • poszanowanie godności dziecka, • zapewnienie przyjaznych i bezpiecznych warunków do nauki i zabawy, do działań indywidualnych i kooperacji, do rozwijania autonomii i odpowiedzialności, do ekspresji plastycznej, muzycznej i ruchowej, aktywności badawczej, a także działalności twórczej, • wyposażenie dziecka w umiejętności potrzebne w różnych sytuacjach szkolnych i w życiu pozaszkolnym, • zagwarantowanie dziecku dostępu do różnych źródeł informacji i możliwości korzystania z nich, • sprzyjanie rozwojowi cech osobowości dziecka koniecznych do aktywnego i etycznego uczestnictwa w życiu społecznym.

25. język obcy w klasie I szkoły podstawowej: W zakresie języka obcego uczeń kończący klasę I powinien: • rozumieć proste polecenia i właściwie na nie reagować, • nazywać obiekty w najbliższym otoczeniu, • recytować wierszyki i rymowanki, śpiewać piosenki z repertuaru dziecięcego, • rozumieć sens opowiedzianych historyjek, gdy są wspierane obrazkami, gestami, rekwizytami.

26. język obcy w klasie III szkoły podstawowej: W zakresie języka obcego uczeń kończący klasę III powinien: • być świadomym wielojęzyczności i wielokulturowości, • reagować werbalnie i niewerbalnie na proste polecenia nauczyciela, • rozumieć wypowiedzi ze słuchu tzn. rozróżniać znaczenie wyrazów o podobnym brzmieniu, rozpoznawać i posługiwać się zwrotami stosowanymi na co dzień, rozumieć ogólny sens krótkich opowiadań i baśni przedstawianych także za pomocą obrazów i gestów, rozumieć sens prostych dialogów w historyjkach obrazkowych (audio/video), • czytać ze zrozumieniem wyrazy i proste zdania, • zadawać pytania i udzielać odpowiedzi w ramach wyuczonych zwrotów, • recytować wiersze, rymowanki i śpiewać piosenki, • nazywać obiekty z otoczenia i opisywać je, • brać udział w mini przedstawieniach teatralnych, • przepisywać wyrazy i zdania, • korzystać ze słowników obrazkowych, książeczek, multimediów, • współpracować z rówieśnikami w trakcie nauki.

27. inne przedmioty w klasach I-III szkoły podstawowej: W nowej podstawie programowej następuje wyraźna gradacja przekazywanych treści nauczania oraz kształtowanych umiejętności w kolejnych latach nauki. Wzrost kompetencji małego ucznia w zakresie innych przedmiotów ściśle powiązany jest ze wzrostem kompetencji w zakresie języka obcego. Rozwój intelektualny oraz fizyczny, zwiększający się zasób wiedzy i doświadczeń życiowych czy w końcu przyrost kompetencji społecznych oraz technicznych pozwalają na stopniową reorganizację procesu nauczania języka obcego.

28. Wypis zaleceń :

29. zalecenie nr 1: Dla zapewnienia ciągłości wychowania i kształcenia, nauczyciele uczący w klasie I szkoły podstawowej powinni znać podstawę programową wychowania przedszkolnego.

30. zalecenie nr 2: Należy zadbać o adaptację dzieci do warunków szkolnych, w tym o ich poczucie bezpieczeństwa. Czas trwania okresu adaptacyjnego określa nauczyciel, biorąc pod uwagę potrzeby dzieci.

31. zalecenie nr 3: Sale lekcyjne powinny składać się z dwóch części: edukacyjnej (wyposażonej w tablicę, stoliki itp.) i rekreacyjnej (odpowiednio do tego przystosowanej). Zalecane jest wyposażenie sal w pomoce dydaktyczne i przedmioty potrzebne do zajęć (np. liczmany), sprzęt audiowizualny, komputery z dostępem do Internetu, gry i zabawki dydaktyczne, kąciki tematyczne (np. przyrody), biblioteczkę itp. Uczeń powinien mieć możliwość pozostawienia w szkole części swoich podręczników i przyborów szkolnych.

32. zalecenie nr 4: Wskazane jest, aby edukacja w klasach I-III szkoły podstawowej odbywała się w zespołach rówieśniczych liczących nie więcej niż 26 osób.

33. zalecenie nr 5: Edukacja w klasach I-III szkoły podstawowej realizowana jest w formie kształcenia zintegrowanego. Ze względu na prawidłowości rozwoju umysłowego dzieci, treści nauczania powinny narastać i rozszerzać się w układzie spiralnym, tzn., że w każdym następnym roku edukacji wiadomości i umiejętności nabyte przez ucznia mają być powtarzane i pogłębiane, a potem rozszerzane.

34. zalecenie nr 6: W klasach I-III szkoły podstawowej edukację dzieci powierza się jednemu nauczycielowi. Prowadzenie zajęć z zakresu edukacji muzycznej, plastycznej, wychowania fizycznego, zajęć komputerowych i języka obcego nowożytnego można powierzyć nauczycielom posiadającym odpowiednie kwalifikacje. Zajęcia z zakresu edukacji zdrowotnej mogą być realizowane z udziałem specjalisty z zakresu zdrowia publicznego lub dietetyki, pielęgniarki lub higienistki szkolnej.

35. zalecenie nr 11: Zajęcia komputerowe należy rozumieć dosłownie jako zajęcia z komputerami, prowadzone w korelacji z pozostałymi obszarami edukacji. Należy zadbać o to, aby w Sali lekcyjnej było kilka kompletnych zestawów komputerowych z oprogramowaniem odpowiednim do wieku, możliwości i potrzeb uczniów. Komputery w klasach I-III szkoły podstawowej są wykorzystywane jako urządzenia, które wzbogacają proces nauczania i uczenia się o teksty, rysunki i animacje tworzone przez uczniów, kształtują ich aktywność (gry i zabawy), utrwalają umiejętności (programy edukacyjne na płytach i w sieci), rozwijają zainteresowania itp. Uczniom klas I-III należy umożliwić korzystanie ze szkolnej pracowni komputerowej. Zaleca się, aby podczas zajęć uczeń miał do swojej dyspozycji osobny komputer z dostępem do Internetu.

36. zalecenie nr 12: Zalecane jest organizowanie dzieciom również pozalekcyjnych form nauki języka obcego nowożytnego, np. zajęć w szkolnym klubie, spotkań czytelniczych w bibliotece, seansów filmowych w świetlicy szkolnej itp.

37. zalecenie nr 17: Każde dziecko jest uzdolnione. Nauczyciel ma odkryć te uzdolnienia i je rozwijać. W trosce o to, aby dzieci odczuwały satysfakcję z działalności twórczej, trzeba stwarzać im warunki do prezentowania swych osiągnięć, np. muzycznych, wokalnych, recytatorskich, tanecznych, sportowych, konstrukcyjnych.

38. zalecenie nr 18: Odpowiednio do istniejących potrzeb szkoła organizuje: • zajęcia opiekuńcze zapewniające dzieciom interesujące spędzanie czasu, przyjazną atmosferę i bezpieczeństwo, • zajęcia zwiększające szanse edukacyjne uczniów zdolnych oraz uczniów mających trudności w nauce.

39. Planowanie i organizacja nauczania języka obcego dzieci w młodszym wieku szkolnym • Kompetencje nauczycieli • Zaplecze organizacyjno-dydaktyczne • Współpraca z rodzicami

40. (3a) Kompetencje nauczycieli

41. Podstawy prawne: • Ustawa z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty (z późn. zm.), • Ustawa z dnia 26 stycznia 1982r. Karta Nauczyciela (z późn. zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 września 2004r. w sprawie standardów kształcenia nauczycieli (z późn. zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 czerwca 2006r. w sprawie standardów kształcenia nauczycieli w kolegiach nauczycielskich i nauczycielskich kolegiach języków obcych (z późn. zm.), • Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 10 września 2002r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli (z późn. zm.), • Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 30 sierpnia 2006r. w sprawie wykonywania pracy przez cudzoziemców bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę (z późn. zm.).

42. Do nauczania j. o. na pierwszym etapie edukacyjnym uprawnia co najmniej ukończenie: 1) studiów magisterskich na kierunku pedagogika w zakresie nadającym kwalifikacje do pracy w przedszkolach lub klasach I-III szkół podstawowych, lub 2) studiów wyższych zawodowych: • na kierunku pedagogika w zakresie nadającym kwalifikacje do pracy w przedszkolach lub klasach I-III szkół podstawowych, lub b) w specjalności nadającej kwalifikacje do pracy w przedszkolach lub klasach I-III szkół podstawowych, albo 3) zakładu kształcenia nauczycieli w specjalności nadającej kwalifikacje do pracy w przedszkolach lub klasach I-III szkół podstawowych. W każdym przypadku wymagane jest świadectwo znajomości danego języka obcego w zakresie minimum podstawowym oraz ukończone studia podyplomowe lub kurs kwalifikacyjny z zakresu wczesnoszkolnego nauczania danego języka obcego.

43. Do nauczania j. o. na pierwszym etapie edukacyjnym uprawnia także ukończenie: 1) studiów magisterskich na kierunku filologia w specjalności danego języka obcego lub lingwistyka stosowana w zakresie danego języka obcego, lub 2) studiów wyższych zawodowych: • na kierunku filologia w zakresie danego języka obcego, lub • w specjalności danego języka obcego lub lingwistyki stosowanej w zakresie danego języka obcego, lub 3) nauczycielskiego kolegium języków obcych w specjalności odpowiadającej danemu językowi obcemu, albo 4) studiów magisterskich lub wyższych zawodowych na dowolnym kierunku (specjalności) i świadectwo państwowego nauczycielskiego egzaminu z danego języka obcego stopnia II lub świadectwo znajomości danego języka obcego w zakresie zaawansowanym lub biegłym, lub

44. 5) zakładu kształcenia nauczycieli w dowolnej specjalności oraz: a)  świadectwo państwowego nauczycielskiego egzaminu z danego języka obcego stopnia I lub II, lub b)  świadectwo znajomości danego języka obcego w zakresie co najmniej zaawansowanym, lub • świadectwo dojrzałości i świadectwo państwowego nauczycielskiego egzaminu z danego języka obcego stopnia I lub II. W każdym z ww. przypadków wymagane jest przygotowanie pedagogiczne lub kwalifikacje w zakresie prowadzenia zajęć z dziećmi w młodszym wieku szkolnym. Świadczy o nim dyplom lub inny dokument wydany przez szkołę wyższą czy zakład kształcenia nauczycieli, lub świadectwo ukończenia pedagogicznego kursu kwalifikacyjnego.

45. Cechy osobowościowe nauczyciela: • pozytywne nastawienie do dzieci i swojej pracy, • wysoka kultura osobista, • umiejętność radzenia sobie ze stresem, • cierpliwość, • wyrozumiałość • zdolność empatii, • opiekuńczość, • pogodne usposobienie, • poczucie humoru, • postawa twórcza, • postawa energiczna.

46. Kompetencje nauczyciela: • merytoryczne, • dydaktyczno - metodyczne, • psychologiczno - pedagogiczne, • komunikacyjne, • w zakresie planowania i projektowania, • diagnostyczne, • w zakresie kontroli i oceny osiągnięć uczniów, • medialne i techniczne, • krajo- i kulturoznawcze (kompetencja międzykulturowa), • moralne i wychowawcze, • autoedukacyjne, • innowacyjno-kreatywne.

47. Kompetencje – wybór

48. Kompetencje merytoryczne: • dobre przygotowanie językowe mające zastosowanie w typowych sytuacjach dnia codziennego oraz w rytuałach klasowych, • bardzo dobra fonetyka, • zorientowanie w aktualnych publikacjach dotyczących wczesnoszkolnego nauczania języków obcych, • gruntowna wiedza na temat predyspozycji dzieci do nauki języków obcych i dziecięcych stylów uczenia się.

49. Kompetencje dydaktyczno-metodyczne: Nauczyciel posiada wiedzę o metodach i zasadach realizacji procesu kształcenia mających zastosowanie we wczesnoszkolnym nauczaniu języków obcych. Potrafi: • planować, • organizować, • definiować cele edukacyjne i wychowawcze, • dobierać odpowiednio materiały, techniki i metody, • dokonywać oceny, adaptacji i ewaluacji materiałów, • motywować uczniów.

50. Kompetencje dydaktyczno-metodyczne: • Nauczyciel posiada ponadto: • znajomość różnorodnych tekstów: bajek, historyjek, wierszyków, piosenek, rymowanek itp., • i umiejętność ich dydaktyzacji, • umiejętność opowiadania historyjek i bajek z zastosowaniem prostego słownictwa, odpowiedniej intonacji, mimiki, gestów.