Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu szkolnictwo.pl

1. Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

2. Sekret udanego życia według Jana Kochanowskiego (pieśni - ,,Serce roście” i ,,Nie porzucaj nadzieje”)

3. Sekret udanego życia. Któż go może znać, jeśli nie Jan Kochanowski, wybitny poeta, którego życiem i twórczością można by obdarzyć życiorysy kilku ludzi? • student znamienitych uniwersytetów (Akademia Krakowska, Królewiec, Padwa), • zdolny debiutant piszący w dwóch językach: polskim i łacinie, • podróżnik (Włochy, Francja, Niemcy), • stały bywalec magnackich i biskupich dworów, • sekretarz króla Zygmunta Augusta, • proboszcz (!) z niższymi święceniami kapłańskimi i zarządca dóbr kościelnych, których się później zrzekł, • szczęśliwy mąż i ojciec (sześć córek oraz syn), • gospodarny właściciel ziemski (Czarnolas), • i wreszcie… błyskotliwy, utalentowany poeta,

4. Wykształcony, wszechstronny, pasjonujący się wieloma dziedzinami życia, prawdziwie renesansowy ideał człowieka. Poeta sprawdzający się z wielu gatunkach literackich. Autor fraszek, pieśni, trenów, elegii, napisał pierwszą polską tragedię (,,Odprawa posłów greckich”) i przetłumaczył biblijne psalmy(,,Psałterz Dawidów”). • Pieśni tworzył praktycznie przez całe swoje życie, wzorując się na między innymi na antycznych dziełach Horacego(,,Carmina”). Tematyka tych utworów była różnorodna, obejmowała przemyślenia poety na temat: wiary i Boga (,,Czego chcesz od nas, Panie”), patriotyzmu (,,Pieśń o spustoszeniu Podola”), własnej twórczości (,,Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony”) ale i pochwały spokojnego, radosnego życia. I właśnie tym ostatnim typem pieśni zajmiemy się podczas tej lekcji.

5. ,,Serce roście” pieśń II z ksiąg pierwszych. Serce roście patrząc na te czasy!Mało przed tym gołe były lasy,Śnieg na ziemi wysszej łokcia leżał,A po rzekach wóz nacięższyzbieżał. Teraz drzewa liście na się wzięły,Polne łąki pięknie zakwitnęły;Lody zeszły, a po czystej wodzieIdą statki i ciosane łodzie. Teraz prawie świat się wszystek śmieje,Zboża wstały, wiatr zachodny wieje;Ptacy sobie gniazda omyślają,A przede dniem śpiewać poczynają.

6. Bakchus (1594), Caravaggio Ale to grunt wesela prawego, Kiedy człowiek sumnieniacałegoAni czuje w sercu żadnej wady,Przeczby się miał wstydać swojej rady. Temu wina nie trzeba przylewaćAni grać na lutni, ani śpiewać;Będzie wesół, byś chciał, i o wodzie,Bo się czuje prawie na swobodzie. Ale kogo gryzie mól zakryty, Nie idzie mu w smak obiad obfity;Żadna go pieśń, żadny głos nie ruszy,Wszystko idzie na wiatr mimo uszy. Dobra myśli, której nie przywabi,Choć kto ściany drogo ujedwabi,Nie gardź moim chłodnikiem chruścianym;A bądź ze mną, z trzeźwym i z pijanym! Słowniczek: prawego – prawdziwego sumnienia całego – czystego sumienia rady – radości mól zakryty – zmartwienie chłodnik - altana

7. Mam nadzieję, że zrozumienie tego wiersza (i odszyfrowanie mniej zrozumiałych słów) nie sprawiło Ci zbyt wiele trudu. Zacznijmy od budowy utworu. Na pewno zauważyłeś, że wiersz jest podzielony na strofy (czyli ma budowę stroficzną), jest ich siedem, a każda z nich składa się z czterech wersów. Jeśli zaczniesz głośno czytać tekst, usłyszysz wyraźny rytm wiersza. Skąd ten rytm? W każdym z wersów (poza jednym wyjątkiem) jest taka sama ilość sylab. Łatwo też zauważyć że każda ze strof zawiera podobne, żeńskie (czyli: z akcentem na przedostatnią sylabę) rymy: … czasy a … lasy a … leżał b … zbieżał b • Być może znasz już rodzaje rymów, jeśli nie – zapamiętaj. Taki układ rymów – aabb – nazywamy parzystym.

8. Stroficzność, regularna budowa, łatwo wyczuwalny rytm – oto cechy pieśni. • Pieśń – to gatunek literacki poezji lirycznej, jak sama nazwa wskazuje związany dawniej z muzyką (utwór przeznaczony do śpiewania). Utwór wyrażał całą gamę różnorodnych uczuć, w zależności od tego, w jakich okolicznościach powstawał. Omawiane przez nas dwie pieśni mają charakter filozoficzny, można je też po części nazwać ,,pieśniami biesiadnymi”. Muzycy (1595), Caravaggio

9. Czy można podzielić ten wiersz w jakiś inny sposób? Przyglądnijmy się jego tematyce. • W pierwszych trzech strofach poeta obrazowo opisuje zmiany pór roku, przejście zimy w wiosnę. Jest to sielankowy obraz przyrody, która jak co roku, budzi się do życia. Dla poety, wrażliwego na urodę świata, każde takie ,,odrodzenie” zasługuje na uwagę. ,,(…) Zboża wstały, wiatr zachodny wieje; Ptacy sobie gniazda omyślają, A przede dniem śpiewać poczynają.” • Opis ma ważne znaczenie w kontekście całości. Radość z nowego życia, ,,zmartwychwstanie” to naturalny element przyrody. Jeżeli ta potrafi się samoistnie odradzać, ,,wracać do życia” to podobnie powinno być z naturą ludzką.

10. W kolejnych zwrotkach podmiot liryczny wyjaśnia, kim według niego jest człowiek szczęśliwy. Prawdziwą, wewnętrzną radość czuje człowiek o czystym sumieniu. Ten, którego nie trapi żadna ukryta troska. Sumienie pozbawione jakiejkolwiek winy daje człowiekowi pełną wolność, niezależną od czynników zewnętrznych. ,, człowiek sumnienia całego (…) Będzie wesół, byś chciał, i o wodzie, Bo się czuje prawie na swobodzie.” • Z kolei ukryty problem (zmartwienie lub jakieś przewinienie) sprawia, że człowieka ,,gryzie mól zakryty”. Zamartwiającego się czymkolwiek, trudno rozweselić. Nie wzruszy go dobre słowo, pieśń, nie przyniesie mu szczęścia własne bogactwo.

11. Ostatnie dwa wersy to bezpośredni zwrot podmiotu lirycznego do czytelnika, krótki apel: ,,Nie gardź moim chłodnikiem chruścianym, A bądź ze mną, z trzeźwym i z pijanym” • Podmiot liryczny utworu jednoznacznie opowiada się po stronie ,,wesela prawego”, czyli prawdziwej radości, która ma wynikać z ,,poczciwego” i bogobojnego, ale radosnego życia, dzielonego z gronem przyjaciół. • Sens i przekaz pieśni można zamknąć w dwóch słowach: ,,Carpediem” - ,,chwytaj dzień” (cytat pochodzący z pieśni Horacego; jedno z głównych haseł renesansowej filozofii). Chwytaj dzień, czyli żyj chwilą obecną, odstaw troski na bok, bo nie wiadomo co przyniesie jutro. Ale co zrobić, gdy człowieka dopadnie prawdziwe nieszczęście? Kochanowski i na to ma radę.

12. ,,Nie porzucaj nadzieje” - pieśń IX z ksiąg wtórych Nie porzucaj nadzieje, Jakoć się kolwiek dzieje: Bo nie już słońce ostatnie zachodzi, A po złej chwili piękny dzień przychodzi. Patrzaj teraz na lasy, Jako prze zimne czasy Wszystkę swą krasę drzewa utraciły, A śniegi pola wysoko przykryły. Po chwili wiosna przyjdzie, Ten śnieg z nienagłazyjdzie, A ziemia, skoro słońce jej zagrzeje, W rozliczne barwy znowu się odzieje. Nic wiecznego na świecie: Radość się z troską plecie, A kiedy jedna weźmie moc nawiętszą, Wtenczas masz ujrzeć odmianę naprędszą.

13. Ale człowiek zhardzieje, Gdy mu się dobrze dzieje; Więc też, kiedy go Fortuna omyli, Wnet głowę zwiesi i powagę zmyli. Lecz na szczęście wszelakie Serce ma być jednakie; Bo z nas Fortuna w żywe oczy szydzi, To da, to weźmie, jako się jej widzi. Ty nie miej za stracone, Co może być wrócone: Siła Bóg może wywrócić w godzinie; A kto mu kolwiek ufa, nie zaginie. Fortuna (1541), Beham Sebald

14. W porównaniu z poprzednią pieśnią, tym razem poeta zwraca się już na wstępie bezpośrednio do czytającego tekst: ,,nie porzucaj”, ,,patrzaj” ,,ty nie miej” (domyślnie: ,,ty - czytelniku”) . Taki bezpośredni zwrot określamy mianem apostrofy. Apostrofa – bezpośredni, często uroczysty zwrot do osoby, przedmiotu, bóstwa, idei, mający wywrzeć określone wrażenie na czytelniku. Najbardziej znana apostrofa – ,,Litwo, Ojczyzno moja” – pochodzi z ,,Pana Tadeusza”. • ,,Nie porzucaj nadzieje” przynosi podobną wizję świata jak poprzedni utwór. Mamy w nim jednak mniej obrazów poetyckich (co prawda poeta znowu wykorzystał motyw budzącej ziemię wiosny) a więcej rad, sentencji, ,,złotych myśli”. Zbierzmy je razem.

15. ,,Nie porzucaj nadzieje, / Jakoć się kolwiek dzieje” • ,,Nic wiecznego na świecie: / Radość się z troską plecie” • ,,Lecz na szczęście wszelakie / Serce ma być jednakie” • ,,Ty nie miej za stracone, / Co może być wrócone” • ,,Siła Bóg może wywrócić w godzinie; / A kto mu kolwiek ufa, nie zaginie.”

16. Podmiot liryczny przekazuje swoje dobre rady w formie aforyzmów:zwięzłych, jednozdaniowych, ale błyskotliwych wypowiedzi, wyrażających jakąś głębszą myśl. • Możemy uznać twórcę tych sentencji za człowieka dojrzałego i doświadczonego. Człowieka, który akceptuje życie z wszystkimi jego niedoskonałościami. Poeta zauważa cykliczność etapów życia, w którym jest miejsce i na smutek i na radość. A to wszystko po to, by człowiek ,,nie zhardział”, nie utknął w samozadowoleniu. Nie wszystko zależy od naszego działania …

17. Autor pieśni przeciwstawia jednostce ślepy los, uosobiony przez Fortunę (rzymska bogini, kierująca losami ludzkimi), która lubi uderzać znienacka – raz obdarzyć bogactwem, raz pogrążyć. • Ponadto, w ostatnim wersie odwołuje się do boskiej opatrzności, jako najwyższej instancji, która może odmienić KAŻDY z ludzkich losów. Fortuna (1745), Tadeusz Kuntze - Konicz

18. Co należy więc robić, aby mieć udane życie? Według Kochanowskiego, wystarczy: • mieć czyste sumienie, • ,,chwytać dzień”, korzystać z jego uroków, • dostrzegać piękno przyrody, • nie pozwolić, aby ,,toczyły” nas troski, • biesiadować w otoczeniu najbliższych, • nigdy nie tracić nadziei, • zdawać sobie sprawę z przemijalności świata i tym bardziej doceniać doczesność, • przyjmować zarówno szczęście jak i porażki, • wierzyć, że los zawsze może się odwrócić.