DESTAN D NEMI T RK EDEBIYATI

1. DESTAN D�NEMI T�RK EDEBIYATI

2.  Destan Kahramanlarinin olagan�st� eylemlerini coskulu, t�rensel bir �slupla anlatan ve genellikle birka� b�l�mden olusan manzum yapitlardir. Bilinen en eski edebiyat t�rlerinden biridir. Yunanca "espos" s�zc�g�nden gelmektedir. Mitoloji, efsane, folklor ve tarihi �geler i�erir. Destanlar ve destansi �yk�ler ilk�aglardan beri d�nyanin her yerinde gelenekleri sonraki kusaklara aktarmak i�in kollektif olarak yaratilmis edebi bi�imlerdir. 

3. Destanlarin ortak �zellikleri:  Hepsinde yari tanrisal nitelikler tasiyan bir ya da bir�ok kahramandan s�z edilir. Destan bu kahramanin eylemleri �zerine kurulmustur. Olaylar �ok genis bir kozmik cografya �zerinde ge�er. Bir destanin d�nyasi ortaya �iktigi zaman i�inde d�s�nebilecek her seyi barindiran b�t�nsel, �ok y�nl� bir d�nyadir. Hemen b�t�n destanlarda uzun yolculuklar anlatilir. �ogu destanda olaylara doga�st� yaratiklar da katilir. Kisiler, olaylar, dogal varliklar hep ger�ek yasamdaki boyutlarindan daha b�y�k, daha zengindir. �zellikle s�zl� destanlarda uzun anlati, betimleme (tanimlama) ve konusma b�l�mleri bulunur. �yk� i�inde �yk�ye yer verilir.T�rensel s�yleyisler ve kamusal duyarlilik hakimdir. 

4. Destanlar temel olarak iki gruba ayrilir.  S�zl� destanlar  Yazinin hen�z bulunmadigi ve yayginlasmadigi bir k�lt�rde dogan ve kusaktan kusaga s�zl� olarak aktarildiktan sonra yaziya ge�irilen destanlardir. Ozan ve sarkicilarin degisik zamanlarda s�yledigi sarki ve siirlerin b�t�nlesmesi ve islenmesiyle olusturulurlar. �rnekler:  Gilgames: M� 3000 yillarinda Mezopotamya�da ortaya �ikmistir. Bilinen en eski destandir. Babil ve Akad toplumlarinca da benimsenmistir. Ama bug�ne kalan en eksiksiz bi�imi S�mer toplumunda ortaya �ikmistir. Zalim Uruk krali Gilgames�in �l�ms�zl�k arayisini anlatir. Gilgames ve arkadasi Enkidu ile birlikte uzun arayislardan sonra �l�ms�zl�k otunu bulur, ama bir yilana kaptirir.  Ilyada ve Odysseia: M� 11-12�nci y�zyillarda ge�tigi sanilmaktadir. Homeros destanlari olarak bilinirler. Yunan Yarimadasi�ndaki Akhalar�in, Anadolu�daki Ion kralliklarina saldirisi ve Akha kral ve prenslerinin daha sonraki ser�venleri anlatilir. �zellikle Odysseia, Yunan Tragedyasi ve Bati edebiyatinin �nemli bir kaynagidir.  Digerleri: Eski Ingilizce halk destani Beowulf, Eski Almanca Heldenlieder (kahramanlik t�rk�leri), Almanca Nibelungenlied , Kudrunlied, Fransa'da Chanson de Geste (kahramanlik sarkisi), Chanson de Roland (Frank krali Charlemagne�in savaslarini anlatir), Ispanya�da El Cantar de Mio Cid, Hindistan'da Mahabharata, Ramayana, Japonya�da Heike Monogatari. 

5. Edebi destanlar  Belirli bir yazar tarafindan eski �rneklere uygun olarak ve okunmak �zere kaleme alinmis destanlardir. �rnekler:  Vergilius�un Aeneis�i: M� 29-19�uncu y�zyillari kapsar. Troyali Aeneias�in uzun ve zorlu bir yolculuktan sonra Latin �lkesine gelerek Lavinium kentini kurmasi anlatilir. Lavinium sonradan Alba Langa ve Roma kentlerinin yerine kurulan ilk kenttir.  Milton�un Paradise Lost�u: Insanin cennetten kovulusu ve tanrinin seytanla m�cadelesini anlatir.  Dante�nin La Divina Commedia�si (Ilahi Komedya) MS 1310-1321, Ariosto�nun Orlando Furioso�su (�ilgin Orlando) 1532, Camoes�in Os Lusidas�i 1572. 

6. T�RK adi, T�RKIYE adi � T�rk adi: "T�rk" s�z�, T�rk soyundan olan toplumlarin genel adi olarak kullanilmadan �nce, T�rk dilinde bug�nk� anlamindan baska, "g��-kuvvet" anlamina da geliyordu. Eski Uygur metinlerinde "T�rk" s�z� bazen "Erkler-T�rkler" seklinde kullaniliyor ve bu s�z cins isim olarak "g��-kuvvet", sifat halinde ise "g��l�-kuvvetli" anlamlarini tasiyordu.Belgeler, "T�rk" s�z�n�n Uygurlar ve G�k-T�rk'lerden �ok �nce de var oldugunu g�steriyor. V. y�zyila ait Pers yazilarinda Turanlilardan, yani T�rklerden, "T�rk" diye s�z edilir. VI. y�zyila ait bir Bizans kaydinda ise Hun T�rklerine Hunlarin dilinden alinmis sifatla 'T�rk Hun' (kuvvetli Hun) denilmistir. VI. y�zyila ait �in kaynaklarinda "T�rk" s�z�, T�rk milletinin adi olarak ge�mektedir.Hunlarin devrinde "T�rk" s�z�n�n bug�nk� anlamini karsilayan kelime "Hun", (daha dogrusu Kun) idi. B�y�k Hun Imparatorlugu'nun egemenligi altinda bulunan T�rk boylari da bu adi, yani Kun adini almislardi. Onlara da bir s�re T�rk Kun (kuvvetli Hun) denmistir. T�rk' s�z� bazen "olgun, bilgili" anlamlarinda da kullanilmistir. Oguz Destaninin uygurca anlatiminda Oguz Han'in danismanindan "Ulug T�rk" diye� s�z edilir. "T�rk" kelimesi T�rk milletinin ve T�rk devletinin resm� adi olarak ilk defa G�k-T�rk Imparatorlugu tarafindan kullanilmistir. Daha sonra bu imparatorluga bagli ama kendi kabile adlari ile anilan diger T�rklerin ortak adi olmustur."T�rk" kelimesi en eski zamanlarda "T�r�k" seklinde s�yleniyordu. Zamanla "T�r�k", en sonunda "T�rk" seklini almistir. G�k-T�rk anitlarinda hem "T�r�k", hem de "T�rk" seklinde yazilmistir.

8. Ergenekon destani, G�kt�rkler'in t�reyisini anlatan bir T�rk destanidir. Genel olarak, d�sman tarafindan hile ile yenilgiye ugratilan T�rklerin, Ergenekon Ovasi'nda yeniden t�reyip tekrar eski yurtlarina d�nerek d�smanlariyla �arpismalarini anlatir.

9. Insan bal�iktan yaratilmisti Altay efsanelerinde, b�y�k bir okyanusun ve suyun esas olmasina ragmen, onlara g�re insanoglu, sudan yaratilmamisti: Insanoglu asli yine toprakti Iran mitolojisinde de ilk insan, kil dedigimiz yapiskan topraktan yapilmisti. Onun i�in Iran'lilar ilk insana Kil Sah adini veriyorlardi. T�rkler ise daha �ok, bal�ik �zerinde durmuslardi. Yine g�nlerden bir g�n, Tanri �lgen denize, Bakarak duruyordu, sasirdi birdenbire. Bir toprak par�acigi, sularda y�z�yordu, Topragin �zerinde, bir kil g�r�n�yordu Toprak �zerinde, bir kil g�r�n�yordu. Insanoglu bu olsun, insana olsun baba". G�r�nmeye basladi, insan gibi bir sekil, Birden insan olmustu, toprak �st�ndeki kil. Insanoglu bu olsun, insana olsun baba. Bu iki insanin ise, adi olmustu Erlik.

10. S�zl� Edebiyat ��� Her toplumda oldugu gibi T�rklerde de kendine �zg� s�zl� edebiyat �r�nleri vardir. Bu �r�nler eski T�rk topluluklarinin sigir,s�len ve yug adini verdikleri t�renlerden dogan �r�nlerdir. Sigir: Av t�renlerine denir. S�len: Kurban t�renlerine denir. Yug: Yas,�l�m t�renlerine denir. � ���� Bu t�renler saman,kam,baksi ve ozan adini alan kisiler tarafindan y�netilir.Bunlar sazlariyla bu t�renlerde bazi destan par�alarini veya kosuk,sagu adi verilen siirleri s�ylerlerdi. Islamiyet �ncesi T�rk Siirinin �zellikleri: *Hece �l��s�yle s�ylenmistir.(7�li,8�li,12�li) *Yarim kafiye kullanilmistir. *Nazim birimi d�rtl�kt�r. *Dildeki kelime sayisi sinirli kalmistir.,yabanci dillerin etkisi yoktur *Tabiatla i� i�e olduklari i�in sanat�ilar benzetmelerde tabiattan yararlanmislardir. *Siirlerde islenen konular:kahramanlik,yigitlik,�l�m,savas ve asktir.

11. S�ZL� �R�NLER KOSUK *D�rtl�klerle s�ylenilir. *Hece vezni kullanilmistir.Yigitlik,ask,tabiat gibi konular islenir. *Halk edebiyatindaki karsiligi ��kosma��,Divan edebiyatindaki karsiligi ��gazel��dir. *Kafiye d�zeni aaab,cccb,dddb seklindedir.

12. SAGU *Devlet b�y�klerinin �l�m� �zerine duyulan aciyi dile getirmek i�in s�ylenen siirlerdir. *Kafiye d�zeni kosuktaki gibidir. *Halk edebiyatindaki karsiligi "agit", Divan edebiyatindaki karsiligi "mersiye"dir.

13. SAV ���� Kisa ve �zl� s�zlerdir.Atas�z�n�n yerine kullanilmistir.

14. �RNEKLER Erdi asin taturganYavlak yagig ka�urganOgrak s�sin kaytargan basti �l�m ahtaru

15. Arpasiz at kosamaz/ Arkasiz kahraman �eriyi bozamazAlplarla vurusma/Beylerle durusma.

16. Kus, kurt hepsi canlandiDisi, erkek hep toplandiB�l�k olup dagildilarArtik ine girecek degiller