DERS: T RK EDEBIYATI KONU: DIVAN EDEBIYATI AD: ZNUR SOYAD:BAKANGIL SINIF:10

1. DERS: T�RK EDEBIYATI KONU: DIVAN EDEBIYATI AD: �ZNUR SOYAD:BAKANGIL SINIF:10/E

2. DIVAN EDEBIYATININ TARIHSEL GELISIMI: Divan Edebiyati'nin ilk �rnekleri 13. y�zyilda ortaya �ikmistir. Bu Edebiyat'in ilk �r�nlerini veren Hoca Dehhani'dir. Horasan'dan gelip Konya'ya yerlesen Dehhani, �zellikle Iranli sair Firdevsi�nin etkisinde siirler kaleme almistir. 14. y�zyilda, Konya, Kirsehir, Nigde, Kastamonu, Sinop, Sivas, Iznik, Bursa gibi k�lt�r merkezlerinde sairler ve yazarlar Divan Edebiyati'nin �agdas �rneklerini vermislerdir. Bu d�nem eserlerin �ogunlugunu; kahramanlik hik�yeleri, �gretici, egitici ve dini yapitlar olusturmaktadir. Bu d�nemde, Iran Edebiyati'nda islenen konular, T�rk Edebiyati'na girmeye baslamistir. Mesud bin Ahmed ile yegeni Izzeddin'in 1350'de yazdigi "S�heyl � Nevbahar", Seyhoglu Mustafa'nin 1387'de yazdigi "Hursidname", S�leyman �elebi'nin (1351-1422) "Vesilet�'n-Nec�t" basligini tasimakla birlikte Mevlid adiyla bilinen �nl� yapiti, Iran Edebiyati'nin etkisiyle yazilmistir.Bu sebeple Iran ile iliski i�inde olmustur. Divan Edebiyati, �zellikle siir alaninda en parlak d�nemini 16. y�zyilda yasamistir. Bu d�nemde, B�k� ve Fuz�l�, Divan siirinin en iyi �rneklerini vermistir. 17. y�zyila girildiginde, Divan Edebiyati'nin ulastigi d�zey, Iran Edebiyatininkinden geri degildir. Divan sairleri, siirlerinde fahriye denen ve kendilerini �vd�kleri b�l�mlerde, siir ustaliginin doruguna �ikmislardir. �gretici siirleriyle taninan Nabi ve bir yergi ustasi olan Nef'i bu y�zyilin �nl� divan sairleridir. Divan Edebiyati, en �zg�n sairlerinden olan Nedim'in ve Seyh Galib'in ardindan, 18. y�zyilda bir duraklama d�nemine girmistir. Daha sonraki sairler, �zellikle bu iki sairi taklit etmis ve �zg�n yapitlar ortaya koyamamislardir[kaynak belirtilmeli]. 19. y�zyilda, Divan Edebiyati artik g�zden d�sm�s ve elestiri konusu olmustur. Bu t�r� ilk elestiren d�s�n�r, Namik Kemal'dir[kaynak belirtilmeli]. Tanzimat'la birlikte, T�rk Edebiyati'nda Bati etkisinde yeni bi�imler, konular denenmeye baslanmistir. B�ylece, Divan Edebiyati �nemini yitirmis; Tevfik Fikret, Mehmet �kif Ersoy ve Yahya Kemal Beyatli ve bazi diger sairlerin, T�rk Edebiyati'nda aruz �l��s�yle (vezniyle) yazilan son siirleri kaleme aldigi iddia edilse de zamanimizda da bu vezni kullanabilen s�irler vardir

3. DIVAN EDEBIYATI NEDIR? Divan Edebiyati, T�rklerin Islam dinini benimsemesinden sonra ortaya �ikan yazili edebiyattir. Arap ve Fars Edebiyatlarinin etkisi altinda gelismistir. Bu etki, Arap�a ve Fars�a s�zc�klerin �nce T�rk�e, sonra Osmanlica'ya girmesinin yani sira, bu dillerin anlatim bi�imlerinin benimsenmesiyle de kendini g�sterir. Bu akimin "Divan Edebiyati" olarak adlandirilmasinin nedeni, s�irlerin, siirlerini divan denen el yazmasi kitaplarda toplamis olmalaridir. Kur'an�in Arap�a olmasindan dolayi pek �ok toplumun (k�lt�r� ve) dili degisime ugramistir Iranlilar, 9. y�zyilda edebiyat �r�nlerini, "Yeni Fars�a" diye adlandirilan bir dille vermeye baslamislardir[kaynak belirtilmeli]. Fars Edebiyati'nin bu �r�nlerinden T�rk Edebiyati b�y�k �l��de etkilenmistir. �te yandan, Anadolu'da kurulan T�rk devletleri, resmi yazisma dili olarak Arap�a ve Fars�a�yi kullanmislardir[kaynak belirtilmeli]. Bu durum, edeb� dilin degismesine de yol a�mis; �zellikle Saray �evresindeki sairler ve yazarlar, yapitlarini Arap�a ve Fars�a yazmaya baslamislardir. Osmanli Devleti d�neminde Arap�a ve Fars�a'nin yogun etkisinde kalmis olan Osmanlica dili, Divan Edebiyati'nda kullanilan ana dildir. Divan Edebiyati, daha �ok siir t�r�nde �rnekler i�erir ve d�zyazi nesir eserler azdir.

4. DIVAN EDEBIYATINDA NAZIM: Nazim, s�zl�k anlamiyla "sira", "d�zen" demektir. Ama Divan Edebiyati'nda nazim dendiginde siir anlasilir. Divan siiri, kurallarini Arap ve Fars Edebiyati'ndan alan aruz �l��s�yle (vezniyle) yazilmistir. Bununla beraber, Nedim ve Seyh Galip gibi bazi sairlerin hece �l��s�yle yazilmis siirlerine rastlamak m�mk�nd�r[kaynak belirtilmeli]. Aruz �l��s�nde (vezninde) a�ik ve kapali heceler �esitli kaliplarda, kendilerine �zg� bir d�zen i�inde siralanir. Sairler eserlerini yazarken se�tikleri kaliba mutlaka uymak zorundadir[kaynak belirtilmeli]. Aruz, esas olarak hecelerin uzunlugu ve kisaligi temeline dayanan bir siir �l��s�d�r. T�rklerin Islamiyet�i kabul etmelerinden sonra medrese k�lt�r� ile yetisen sairlerin Fars�a�yi edebiyat dili olarak benimsemeleri, aruzun T�rk Edebiyatina da girmesini saglamistir. Aruz �l��s� nazim sekillerine g�re degisik kaliplarda kullanilir. �rnegin; Ruba� nazim sekli ahreb ve ahrem adi verilen belli aruz kaliplariyla yazilabilir. Rubai'de misralar; a+a+b+a seklinde kafiyelidir.

5. MISRA: Misra Divan siirinde aruz vezinli yazilmis bir satirlik nazim par�asidir. Divan siirinde en k���k nazim birimi misra olmakla beraber, esas olan beyittir ve bu Arap edebiyatindan gelmistir. Arap�a s�zl�k anlami ile beyt ev demektir; misra ise, �ift kanatli bir kapinin kanatlarindan her birine verilen addir ve beyitten ayridir. Fakat az olsa da, tek basina bir misra sekilnde bulunan bir nazim sekli de bulunmaktadir. Buna misara-i azade (azade misra) adi verilir. "Azade misralar" bir sair tarafindan hazirlanmis olan divanin en sonunda yer alirlar. Sair "azade misralari" tek bir misra halinde s�yler ve diger herhangi misra ile hi� baglanti kurmaz. �rnek: Lis�na gelmeyen burh�n-i vicdani muattaldir. (Leskof�ali Galip) G�zel s�ylenmis ve herkes�e begenilmis bir misra bazan tek basina olarak taninir. Bunlar "azade misra" olabildikleri gibi �ok kere bir beyit par�asi olabilirler. Bunlara misra-i berceste (berceste misra) adi verilir. �rnek: Eger maks�d eserse misra-i berceste kafidir. (Koca Ragip Pasa) Bu g�zel s�ylenmis misra bir beyit par�asidir ve "azade misra" degildir ama tek bir "misra-i berceste" olarak bilinmektedir.

6. BEYIT: Ni vezinle yazilmis iki misra'a beyit adi verilir. Beyit Divan siirinin en �nemli birimidir. Beyti meydana getiren iki misra anlamca da iliskili olmasi gerekir. Beyiti olusturan iki misra birbirlerine ya kafiyeli olabilirler ya da kafiyesiz olurlar. Beyitin ana �geleri anlam iliskisi ve ayni vezinde olmasidir ve bir beyitte iki misra kafiyeli veya kafiyesiz olabilirler. Divan siirinde beyit esas oldugu i�in anlamin bir beyit i�inde tamamlanmasi ana kuraldir. Ancak istisnalar da g�r�l�r. Anlam bir beyitte tamamlanamayip yardimci beyitlerle anlam tamamlanmaktaysa bu beyitlere "merhun" adi verilir. Beyitin iki misra-ini birbirlerine kafiyeli olarak hazirlamaya tasri' denir ve bu t�rl� yazilan beyite musarra denir. Bir divanda iki beyiti kafiyeli beyitler iki sekilde bulunabilirler. Birinci halde iki misra kafiyeli beyit tek basina altindaki beyit ve �st�ndeki beyit ile hi� baglantisi olmadan bulunur. Bu t�rl� altindaki ve �st�ndeki beyitlerle iliskisi olmayan birbirine kafiyeli iki misralik beyite "mufred" adini veren edebiyat�ilar bulunmaktadir. Halde ise bir�ok beyitlerden kurulu bir siirin en basinda biriyle kafiyeli iki misradan olusan beyitler bulunur. Bu t�r kafiyeli iki misradan olusan beyitin basta olmasi gazel ve kaside t�r�nde siirler i�in bir kuraldir ve bu t�rl� siirlerdeki bu t�rl� beyite 'matla adi verilir.

7. DIVAN EDEBIYATI NAZIM BI�IMLERI: �l��l� ve kafiyeli s�z ya da yaziya "manzum" ya da "manzume" denir. Siirde misra sayisi, beyit veya d�rtl�k sayisi, siralanis d�zeni, kafiye yapisi gibi dis �zelliklerin t�m�, nazim bi�imini olusturur. Divan siirinde pek �ok nazim bi�imi vardir. Miraciye,Hilye,Mevlid,Kirk hadis,Menkibname,Kiyafetname,S�rname,Hamamname,Sehrengiz,Hicviye,Hezliyat,Tarih d�s�rme,Muamma,Lugaz,Dariye,Rahsiye

8. DIVAN EDEBIYATI KONULARI: Ask temasi, divan siirinin merkezini olusturur. Divan siirinde Kur'an, hadisler, Muhammed ve kutsal kisilere iliskin rivayetler, tasavvufun ortaya attigi sorular da islenmistir. Divan siirinde, T�rk k�lt�r�ne iliskin �gelerden de yararlanilmistir. Divan Edebiyati eserlerinde ask, asik-masuk kalibi her zaman bulunur. Ask uzlasimsaldir; yani temel �zellikleri hi� degismez. Mesela b�t�n asklar tek yanlidir, asik hep sever, aci �eker, hi�bir karsilik g�rmez, her zaman sevdiginden ayri kalisini dile getirir, ayrica rakipleri de vardir. Bu y�zden, her zaman kiskan�lik i�inde kivranir durur. Sevilen ise hemen her zaman asigina ilgisiz davranir, onu tanimazliktan gelir. Sevilen hep bir sultan, efendi, sahip kimliginde g�sterilir. Sevilen sah, asik ise kuldur. Asik i�in en tehlikeli durum, sevilenin eziyet ve cefa �ektirmekten vazge�mesidir. Divan siirinde betimlenen sevilen tipi de tektir ve degismez. B�t�n divan sairleri farkli �agrisimlara yol a�abilecek mazmunlar kullansalar da, ger�ekte tek bir tip sevilen imaji �izerler. Bu geleneksel sevilen tipinin, "boyu servi gibi uzun, beli ince, sa�lari uzun ve siyah, yanaklari g�l kirmizisi, g�zleri siyah, bakislari kili� gibi keskin, ok gibi yaralayici"dir. Baska bir �zelligi de, sevilenin hep gen� olusudur. B�yle betimlenen sevgilinin asiginin (yani sairin) g�zyasi "Nil" ya da "Firat" irmaklari gibi akar. Hatirlatmak gerekir ise, Divan siirinde, b�t�n sairlerin kullandigi bu t�r benzetmelere �mazmun� denir Mazmunlari yerli yerinde ve basarili bir bi�imde kullananlar basarili sair sayilirdi. Divan siirinde ask iki t�rl� islenmistir: D�nyevi ask ve ilahi ask . Ask konusu sairin d�nya g�r�s�ne kosut olarak anlam kazanirdi.

9. DIVAN EDEBIYATINDA S�Z SANATLARI: Divan sairinin basarili olabilmesi i�in dilin inceliklerini bilmesi gerekirdi. Sairin s�z sanatlarindaki ustaligi siirinin degerini arttirirdi. Bu nedenle sairler, h�sn-i ta'lil ve tesbih sanatina sik�a basvurmuslardir. H�sn-i ta'lil, nedeni bilinen bir olayi, daha g�zel bi�imde a�iklama ve anlamlandirma sanatidir. Benzetme de denen tesbih ise, bir durumu, bir olusu, bir varligi daha g�zel bir duruma, bir olusa, bir varliga benzetmektir. Divan sairi i�in benzetilenler, daha dogrusu neyin neye benzetilecegi bellidir ve kaliplasmistir. Bu ama�la hazirlanmis listeler bile bulunmaktadir. Ancak, Divan Edebiyati'ndaki asil yenilik, h�sn-i ta'lil sanatiyla ortaya konulurdu. B�ylece sair, bir s�zc�ge ya da deyime, kullandigi dili iyi bilmesi oraninda artan anlamlar y�klenmis oluyordu (yukarida bkz. mazmun).

10. DIVAN EDEBIYATINDA NESIR: Divan edebiyatinda �� t�r d�zyazi bi�imi vardir. Yalin d�zyazi, s�sl� d�zyazi ve orta d�zyazi. Yalin d�zyazida halkin konustugu dil kullanilmis, halk kitaplari, halk �yk�leri, Kur�an tefsirleri, hadis a�iklamalari bu t�rde islenmistir. S�sl� d�zyazida, h�ner ve marifet g�stermek ama�lanmistir. Bu t�re, genellikle medrese �grenimi g�rm�s, Arap�a, Fars�a veya Osmanlica�yi iyi bilen yazarlar y�nelmistir. �ok uzun c�mlelerin, bol s�z ve anlam oyunlarinin g�ze �arptigi bu t�r�n en belirgin �rneklerini Veysi ve Nergisi vermistir. Bundan baska, s�sl� d�zyazida �ok �r�n verilmis bir diger eser t�r� de tezkire�dir[kaynak belirtilmeli]. Bu t�r�n ilk klasik �rnegini, 16. y�zyilda Asik �elebi yazmistir. Tezkire gelenegi 19. y�zyilda Fatih Efendi'ye degin s�rm�st�r. Orta d�zyazi ise, divan edebiyatinin hemen hemen b�t�n klasik yazarlarinin kullandigi bir t�rd�r. Belirgin �zelligi, s�z ve anlam oyunlarindan, h�ner ve marifet g�sterilerinden ka�inilmis ve i�erigin �n planda tutulmus olmasidir. �zellikle tarih, gezi, cografya kitaplari ve dini i�erikli kitaplar bu t�rde yazilmistir.

11. DIVAN EDEBIYATINDAKI BAZI �NEMLI SAIR VE YAZARLAR: HOCA DEHHANI: 13. y�zyilda yasamistir. Din disi konularda siir yazan ilk divan sairidir. Divani vardir. � � � MEVLANA: XIII.y�zyilda yasamistir. Birka� T�rk�e beyit disinda, t�m siirlerini Fars�a ile yazan �nl� tasavvuf sairidir. Oglu Sultan Veled de tasavvufi konulari isleyen bir sair olarak bilinir. Mesnevi, Divan-i Kebir, Mektubat, taninmis eserleridir. � � � ALI SIR NEV�I: �agatay leh�esinin en g�zel �rneklerini veren sair 15. y�zyilda yasamistir. Muhakemet��l-Lugateyn adli eserinde T�rk�e�nin Fars�a�dan daha �st�n bir dil oldugunu savunmustur. Hamsesi vardir. Anadolu disinda T�rk�e siir yazan ilk sairdir.

12. SEYHI: 15. y�zyilda yasamistir. �Harn�me� adli eseri edebiyatimizda ilk fabl t�r� eser olarak bilinmektedir. Mesnevi alaninda basarili olmustur. � S�LEYMAN �ELEBI: 15. y�zyilda yasamistir. Hz. Muhammed i�in yazdigi Vesilet-�n-Necat (mevlit) adli mesnevisiyle taninmis bir sairdir. (Islam edebiyatinda Hz. Muhammed�in hayatini anlatan eserlere SIYER denir). � FUZ�LI: Fuzuli 16. y�zyilin en g��l� sairlerindendir. Arapca, Fars�a, T�rk�e divani olan tek sairdir. Eserlerini Azeri leh�esiyle yazmistir. Divan edebiyatinin en lirik sairi olarak kabul edilmektedir. Ona g�re yasamin anlami aci �ekmekle �zdestir. Platonik bir ask arayisi vardir. Din disi konularda yazmakla birlikte tasavvuftan da etkilendigi bilinmektedir. Kendisine baglanan maasi almasinda g��l�k �ikaran memurlari sikayet etmek i�in yazdigi �Sikayetn�me� adli mektubu edebiyatimizdaki en �nl� yergilerden biridir. Divanlarindan baska bir naat olan �Su� kasidesi, Leyla v� Mecnun mesnevisi, Peygamber ailesini anlattigi Hadikat-�s-S�eda�si Sah Ismail ile II:Bayezid�i karsilastirdigi Beng � B�de�si ve tip bilgisini sergiledigi Sihhat ve Maraz�i en taninmis eserleridir.

13. B�KI: Baki,16. y�zyil sairlerindendir. D�neminde �sairler sultani� olarak taninmis ve saratin b�t�n olanaklarindan yararlanmistir. Iyi bir medrese egitimi g�rd�g� bilinmektedir. D�nya nimetlerinin hepsinden yararlanma anlayisindadir. Kanuni�nin �l�m� �zerine yazdigi mersiyesi �ok taninmistir. Divani vardir. N�BI: 17. y�zyil sairlerindendir. Divan edebiyatinda didaktik siirler yazmasiyla bir yenilik olarak kabul edilmektedir. Din, t�reler ve sosyal yasamla ilgili �g�tler verir. N�bi�nin Divan�indan baska Hayriye, Hayr�b�d adli iki didaktik eseri, gezi notlarini i�ine alan Tuhfet-�l Harameyn�i ve M�nseat adli eserleri vardir. � NEFI: Nefi , 17. y�zyil sairlerindendir. Edebiyatimizdaki en �nl� kaside sairi olarak bilinir. �vg�lerindeki ve yergilerindeki asiriliklariyla �nl�d�r. Yazdigi hicviyelerindeki asirilik bogdurulmasina neden olmustur. Hayal g�c� �ok zengin olan Nefi�nin somut benzetmelerden yararlanmasi da belirgin bir �zelligidir. T�rk�e ve Fars�a divani olan Nefi�nin ayrica hicviyelerini topladigi Sihami-i Kaza adli bir eseri de vardir.