Liegen uit liefde: kan dat?

1. Liegen uit liefde: kan dat? Dementiecafé Tielt– 04.06.2013 Linus Vanlaere

2. Inleiding • Liegen tegenover mensen met dementie: what’s in a name? • Waarom mag liegen (niet)? • Hoe ‘zorgzaam te liegen’ en toch de waar(dig)heid te dienen?

3. Inleiding • Fragmenten uit ‘Mariëtte’ • Eerste kennismaking • Kapster • Poppenspel • Lunch met echtgenoot

4. Liegen tegenover mensen met dementie: what’s in a name? • Algemeen geldt: liegen = • Onwaarheid vertellen • Waarheid niet helemaal vertellen (= waarheid verbloemen) • Waarheid helemaal niet vertellen (= waarheid verzwijgen)

5. Liegen tegenover mensen met dementie: what’s in a name? • Algemeen geldt: liegen is een vorm van misleiding Nl.: we laten anderen iets geloven wat we zelf niet geloven en we doen dat met een bepaalde intentie Vb.: leugentje om ‘bestwil’ (= meestal om zelf beter voor de dag te komen)

6. Liegen tegenover mensen met dementie: what’s in a name? • Algemeen geldt: liegen is een vorm van (brede) hypocrisie of schijnheiligheid Nl.: we doen (een beetje) alsof, we houden de (schone) schijn op Vb.: om ‘sociale’ redenen (om geen bruggen met anderen op te blazen, om zichzelf te beschermen tegen schaamte of afwijzing,…)

7. Fragment uit ‘De oude koning in zijn rijk’ (A. Geiger) “De dagelijkse omgang met hem leek nu steeds vaker op fictie. We stelden ons in alle gaten in zijn herinnering, op waanvoorstellingen en hulpconstructies waarmee zijn verstand zich wapende tegen het onbegrijpelijke en tegen zijn hallucinaties. De enige overgebleven plek voor een samenzijn dat de moeite waard was, was de wereld zoals mijn vader die waarnam.

8. Fragment uit ‘De oude koning in zijn rijk’ (A. Geiger) “We zeiden zo vaak mogelijk dingen die zijn visies bevestigden en hem gelukkig maakten. We leerden dat de schijnheiligheid van de waarheid soms het allerergste is. Ze hielp ons niet verder en was voor iedereen slecht.

9. Fragment uit ‘De oude koning in zijn rijk’ (A. Geiger) “Een persoon met dementie een antwoord geven dat volgens aloude regels zakelijker correct is maar geen rekening houdt met waar hij zich bevindt, betekent proberen hem een wereld op te dringen die niet de zijne is.”

10. Liegen tegenover mensen met dementie: what’s in a name? • Wat algemeen geldt – nl. liegen is een vorm van (brede) hypocrisie of schijnheiligheid – gaat niet helemaal op tgo. mensen met dementie Nl.: Geiger draait het om: tgo. zijn vader met dementie voelt de ‘objectieve waarheid’ aan als schijnheilig! Vb.: de objectieve waarheid is hem een wereld opdringen die niet de zijne is

11. Liegen tegenover mensen met dementie: what’s in a name? • Wat algemeen geldt – nl. liegen is een vorm van misleiding – gaat niet helemaal op tegenover mensen met dementie Zo zegt Geiger: het is precies een vorm van misleiding om vader een wereld op te dringen die niet de zijne is Belangrijk: de intentie van de zgn. ‘misleiding’ is om vader in ‘zijn wereld’ te laten en te respecteren

12. Liegen tegenover mensen met dementie: what’s in a name? • Wat algemeen geldt – nl. liegen is onwaarheid vertellen – geldt dus niet altijd tegenover mensen met dementie Want: in het liegen tgo. een persoon met dementie vertellen we geen onwaarheid – we vertellen alleen niet de ‘objectieve waarheid’, maar we laten iemand in ‘zijn’ waarheid en wel om ‘schadewaarheid’ te vermijden

13. Fragment uit ‘De oude koning in zijn rijk’ (A. Geiger) “We sloegen daarom een weg in die afleidde van de nuchtere werkelijkheid en via omwegen naar de werkelijkheid terugkeerde. Als vader naar huis wilde, zei ik: ik zal zien wat ik voor je kan doen, ik denk dat ik je wel kan helpen. En als hij iets over zijn moeder vroeg, deed ik alsof ik ook geloofde dat ze nog leefde, en ik verzekerde hem dat ze van alles op de hoogte was en op hem paste.

14. Fragment uit ‘De oude koning in zijn rijk’ (A. Geiger) “Daar was hij blij mee. Hij straalde en knikte. Het knikken en stralen waren de terugkeer naar de werkelijkheid. De objectieve waarheid kwam er vaak bekaaid van af, het kon me niet schelen, want de objectieve waarheid was waardeloos. (…) Er was maar één maatstaf: hoe geruststellender voor vader, hoe beter."

15. Waarom mag liegen (niet)? • Toch hebben mensen vaak een schuldgevoel wanneer ze liegen, ook tegenover iemand met dementie. Dat komt omdat algemeen geldt dat er vier waarden door liegen worden ‘geschonden’ • Autonomie of de zelfbeschikking van een persoon Nl. door de waarheid achter te houden of te manipuleren kan iemand geen eigen keuzes meer maken

16. Waarom mag liegen (niet)? • Algemeen geldt: vier waarden worden door liegen ‘geschonden’ • Waardigheid van een persoon Nl. door de waarheid achter te houden of te manipuleren behandelen we iemand niet ten volle als persoon

17. Waarom mag liegen (niet)? • Algemeen geldt: vier waarden worden door liegen ‘geschonden’ • Waardigheid van een persoon Nl. door de waarheid achter te houden of te manipuleren kan de persoon die liegt zichzelf op de duur niet meer als persoon ‘in de ogen kijken’

18. Waarom mag liegen (niet)? • Algemeen geldt: vier waarden worden door liegen ‘geschonden’ • Vertrouwen tussen mensen in een (liefdes-)relatie Nl. door de waarheid achter te houden of te manipuleren weten personen in een relatie niet meer wat ze aan elkaar hebben – het cement in de relatie verbrokkelt (cf. ‘vertrouwen komt te voet en gaat te paard’)

19. Waarom mag liegen (niet)? • Tegenover een persoon met dementie geldt dat deze vier waarden soms precies worden ‘erkend’ door te liegen • Autonomie Nl. fundamenteel heeft autonomie te maken met: het jezelf terugvinden in je situatie; een eigen wereld kunnen opbouwen

20. Waarom mag liegen (niet)? Zoals Geiger aantoont is het soms nodig om te liegen tegenover iemand met dementie om net die vorm van autonomie te ondersteunen!

21. Fragment uit ‘De oude koning in zijn rijk’ (A. Geiger) “Een persoon met dementie een antwoord geven dat volgens aloude regels zakelijker correct is maar geen rekening houdt met waar hij zich bevindt, betekent proberen hem een wereld op te dringen die niet de zijne is.”

22. Waarom mag liegen (niet)? • Tegenover een persoon met dementie geldt dat deze vier waarden soms precies worden ‘erkend’ door te liegen • Waardigheid van de persoon Nl. de waardigheid van een persoon met dementie wordt soms precies gediend door respect en erkenning op te brengen voor de wereld waarin die persoon zich bevindt

23. Fragment uit ‘De oude koning in zijn rijk’ (A. Geiger) “We zeiden zo vaak mogelijk dingen die zijn visies bevestigden en hem gelukkig maakten. We leerden dat de schijnheiligheid van de waarheid soms het allerergste is. Ze hielp ons niet verder en was voor iedereen slecht.

24. Waarom mag liegen (niet)? • Tegenover een persoon met dementie geldt dat deze vier waarden soms precies worden ‘gewaardeerd’ door te liegen • Waardigheid van de persoon Nl. ook de waardigheid van de persoon die liegt wordt gediend; die persoon heeft het gevoel het welzijn van de persoon met dementie te dienen

25. Fragment uit ‘De oude koning in zijn rijk’ (A. Geiger) “Daar was hij blij mee. Hij straalde en knikte. Het knikken en stralen waren de terugkeer naar de werkelijkheid. De objectieve waarheid kwam er vaak bekaaid van af, het kon me niet schelen, want de objectieve waarheid was waardeloos. (…) Er was maar één maatstaf: hoe geruststellender voor vader, hoe beter."

26. Waarom mag liegen (niet)? • Tegenover een persoon met dementie geldt dat deze vier waarden soms precies worden ‘erkend’ door te liegen • Vertrouwen tussen personen (in een relatie) Nl. soms is er veel minder wantrouwen in de relatie met een persoon met dementie precies omdat er respect (en aandacht) is voor de eigen leefwereld

27. Waarom mag liegen (niet)? • Besluit: bij personen met dementie kan ‘liegen’ wel – moet het zelfs soms – als… • Het een vorm is van aandacht en respect voor de wijze waarop de persoon met dementie een eigen wereld maakt • De intentie van het liegen goed is (vb. rust brengen) • Als het liegen een respect voor de waardigheid van de ander is • Verwarring (en agressie) effectief wordt vermeden • Het belang van de persoon met dementie voorop staat

28. Waarom mag liegen (niet)? • Er is echt heel veel fijngevoeligheid en aandachtigheid nodig om te ‘weten’ wanneer je best (niet) liegt • Zeker in een vroeger stadium van dementie kan het wantrouwen in anderen zo groot zijn dat liegen schade toebrengt • Personen met dementie voelen vaak sterker dan anderen de context, lichaamstaal en onuitgesproken gevoelens van mensen aan

29. Hoe ‘zorgzaam’ te liegen’ en toch de waar(dig)heid te dienen? • Zoek eerst naar alternatieve strategieën • Probeer te zoeken naar de behoefte van de persoon en hoe je deze kan ‘vervullen’ • Probeer te zoeken naar de behoefte achter de behoefte • Probeer af te leiden • Probeer zorgzaam te ‘misleiden’

30. Hoe ‘zorgzaam’ te liegen’ en toch de waar(dig)heid te dienen? • Wanneer je liegt… • Probeer er dan voor te zorgen dat je consequent blijft • Maak een soort ‘kosten-batenanalyse’ op (als dat lukt) • Probeer voor jezelf goed de reden ‘helder voor ogen’ te hebben wanneer je liegt • Durf te accepteren dat de ander een andere realiteit beleeft (cf. Geiger, p. 56)

31. Tot slot Dank voor uw aandacht…