Zafer Zengin Özel Yamanlar Fen Lisesi Biyoloji Öğretmeni zaferzengin70@hotmail

1. Sindirim Sistemi Zafer Zengin Özel Yamanlar Fen LisesiBiyoloji Öğretmeni zaferzengin70@hotmail.com zaferzengin70@gmail.com zaferzengin70@yahoo.com

2. Sindirim Sistemi  Büyük ve karmaşık moleküllü besinlerin, kendilerini meydana getiren daha küçük moleküllere parçalanarak, hücre zarından geçmesi veya emilmesi olayına sindirim denir. Hücre İçi Sindirim  Fagositoz ya da pinositozla hücre içerisine alınan besinlerin, sitoplazmada lizozom yardımı ile yapı taşlarına parçalanması olayıdır. Bitkiler, bir hücreliler, sünger ve sölenterlerde görülür.

3. Hücre Dışı Sindirim  Dış ortamdaki büyük moleküllü besinlerin hücreden dışarı salınan enzimler yardımı ile parçalanması ve sindirilmiş besinlerin hücre içine alınması olayıdır. Omurgalılar, saprofitler ve böcekçil bitkilerde görülür. A- TEK HÜCRELİLERDE SİNDİRİM  Hücreler, küçük moleküllü besinleri difüzyonla, sıvı ya da katı haldeki büyük molekülü besinleri ise “pinositoz” ya da “fagositoz” ile alır. Hücre içinde, kofulla alınmış besinlerin etrafı lizozomla kuşatılır ve besinler sindirilir. Atık maddeler ekzositozla dışarı atılır.

4. B- BİTKİLERDE SİNDİRİM SİSTEMİ Bitkilerde özelleşmiş sindirim sistemi yoktur. Besinlerini fotosentezle yaparlar. Böcekçil bitkiler hem hücre içi hem de hücre dışı sindirim yaparlar. C- OMURGASIZLARDA SİNDİRİM SİSTEMİ Süngerlerde, yan taraflarında bulunan çok sayıdaki küçük deliklerden giren su, ortamdaki boşluğa geçip tek büyük açıklık olan oskulumdan dışarıya çıkar. Bu su sirkülasyonuyla sünger, solunum gazlarının değişimini, boşaltım maddelerinin atılımını ve besin maddelerinin alınmasını sağlar.

5.  Hidra ve diğer Sölenterler ile Planarya’da iki hücre tabakasından oluşmuştur. Sindirim bu boşlukta hücre dışı sindirimi şeklinde başlar. Olay, hücre içinde hücre içi sindirimiyle tamamlanır. Hidranın ortasındaki boşlukta sindirilmeden kalan besinler, tek açıklıktan dış ortama verilir. Hidrada sindirim boşluğunun tek Açıklığı, hem ağız hem de anüs olarak görev yapar.

6.  Halkalı solucanlardan başlayarak diğer tüm hayvanlarda, iki açıklıklı ve değişik kısımları özelleşmiş boru şeklinde sindirim kanalı bulunur. Bu canlılarda yutak kuvvetli kaslarla çevrilmiştir. Bu bölüm besinleri sindirim borusuna gönderir ve arkaya doğru iter.

7.  Böceklerde de tam sindirim sistemi görülür. Sindirim, ağız ve anüs arasındaki özelleşmiş organlarca gerçekleştirilir. Besini tutmaya, parçalamaya, öğütmeye yarayacak ağızdaki yapılar böceklerde oldukça fazla çeşitlilik gösterir.

8. D- OMURGALILARDA SİNDİRİM SİSTEMİ  Omurgalı canlıların tamamında, ağızla başlayıp anüsle tamamlanan tam sindirim sistemi bulunur.

9. 1- Mekanik Sindirim  Enzimlerin ön etkinlik yüzeyini artırmak için yapılan ön parçalama faaliyetidir. Besinleri pişirmek, öğütmek, ıslatmak, yağların safra sıvısı ile etkileşimi hep birer mekanik sindirim olayıdır. Hayvanların çoğunda ve insanda mekanik sindirim ağız, dişler, gaga, taşlık ve midede yapılır. 2- Kimyasal Sindirim  Enzimler yardımıyla; Karbonhidratların monosakkaritlere, Yağların yağ asidi ve gliserole, Proteinlerin ise amino asitlere dönüştürülmesine kimyasal sindirim denir. Sindirim Son Ürünlerinin Ortak Özellikleri • Hücre zarından difüzyonla geçebilecek moleküllerdir. • Hücrenin kendi yapısını onarabileceği moleküllerdir. • Hücrenin enerji elde edebileceği moleküllerdir. • Tekrar hidroliz edilemeyecek kadar küçük moleküllerdir.

10. Omurgalılar; beslenme şekilleri ve sahip oldukları sindirim sistemlerine göre üç gruba ayrılırlar. 1- Otçullar (Herbivorlar = Otoburlar)  Yalnız otla beslenirler. Ağızlarında kesici ve öğütücü dişler vardır. Geviş getirenlerde mide dört gözlü ve ince bağırsak uzundur.

11. 2- Etçiller (Karnivorlar = Etoburlar)  Yalnız etle beslenirler. Ağızlarında parçalayıcı dişler vardır. Mide tek gözlü ve ince bağırsak kısadır.

12. 3- Etçil - Otçullar (Omnivorlar = Hepçiller)  Et ve otla beslenirler. Ağızlarında Kesici, parçalayıcı ve öğütücü dişler vardır. Mide tek gözlü ve ince bağırsak normaldir.

13. E- İNSANDA SİNDİRİM SİSTEMİ  İnsanda sindirim sistemi; bazı yerleri geniş ve bazı kısımları dar olan bir sindirim kanalı ile, bu kanala açılan yardımcı salgı bezlerinden meydana gelir. Bu yapılar yardımıyla besinlerin mekanik sindirimi, kimyasal sindirimi ve emilimi yapılır.  İnsanda sindirim sistemi; ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince bağırsak, karaciğer, Pankreas ve kalın bağırsaktan meydana gelir.  Bunlardan tükürük bezleri, pankreas, ince bağırsak ve karaciğer salgılarıyla sindirime yardımcı olur

14. 1- İnsanda Sindirim Sisteminin Bölümleri a- Ağız  İnsanda sindirim ağızda başlar. Ağızda sindirime yardımcı olan dil, dişler ve ağza açılan tükürük bezleri bulunur. Ağızda dışardan alınan besin maddeleri dişler yardımıyla mekanik olarak, tükürük içinde bulunan enzimle (amilaz) kimyasal olarak sindirime uğratılır. Ağız pH‘ı hafif baziktir.

15.  Dil; çizgili kaslardan yapılmış olup, tat alma, besinleri karıştırma, yutma ve konuşmada görev yapar.  Dişler dıştan içe doğru üç bölümden meydana gelmiştir. Mine, dentin ve öz tabakası. a. Mine tabakası: Sert ve parlaktır. Dişin taç kısmını örter b. Dentin tabakası: Mine tabakasının altında bulunur, dişin kemik kısmıdır c. Öz bölgesi: Mine tabakasının altında bulunur, sinirler ve kan damarları bulunur

16. b- Tükrük Bezleri  Kulak altı, dil altı ve çene altı olmak üzere, ağızda üç çift tükrük bezi bulunur. Tükrük içerisinde amilaz, mukus, Na+ ve Ca+ iyonları bulunur. Tükrükte bulunan amilaz, pişmiş nişastayı kimyasal olarak parçalayabilir. Ayrıca besinlerinin ıslatılması ve yumuşatılmasını sağlayarak mekanik sindirime yardımcı olur. Yutmayı kolaylaştırır. Tükrük olmasaydı konuşma gerçekleştirilemezdi. Tükrüğün pH'sı 6,2 ile 7,4 arasında değişir; pH 6,8'de en iyi etkiyi gösterir.

17. c- Yutak ve Yemek Borusu  Dil, besinleri yutağa doğru iter. Bu sırada soluk borusu gırtlak kapağı ile kapatılır. Yutak ile mide arasında 25 cm uzunluğunda yemek borusu bulunur. Yapısında dıştan içe doğru; bağ dokusu, düz kas ve örtü epiteli bulunur. Yutulan besinler yemek borusuna geldiğinde yemek borusu, peristaltik hareketlerle kasılarak besinin ilerlemesini sağlar

18. d- Mide  Mide; besinleri depo eden, mekanik olarak parçalayan ve proteinleri sindirmek için enzim salgılayan bir organdır.  Çalışması vagus sinirleriyle denetlenir.  Mide dıştan içe doğru; bağ dokusundan yapılmış bir örtü (periton), kas tabakası, mukoza ve alt mukoza olmak üzere dört tabakalı bir yapıya sahiptir.  Mide bezleri tarafından mide özsuyu salgılanır. Mide özsuyunun salgılanması, gastrin hormonunun mideyi uyarmasıyla gerçekleştirilir.  Mide özsuyu içerisinde HCl, pepsinojen ve süt çocuklarında lap enzimi bulunur.  Mide ortamı asitikdir (pH 2 -3). Goblet hücrelerinin salgıladığı mukus, mide yüzeyini HCl etkisinden korur.

19. e- İnce Bağırsak  Kimyasal sindirim ince bağırsakta tamamlanır. Sindirimi tamamlanmış besin maddelerinin emilimi en fazla buradan olur.  İnce bağırsağın mideden sonra ilk 22 cm’lik bölümüne onikiparmak bağırsağı (duedonum), bundan sonra gelen kısma boş bağırsak (Jejunum) ve en son bölgeye kıvrım bağırsak (ileum) denir.  İnce bağırsakta bağırsak mukozasından salınan ve pankreas tarafından onikiparmak bağırsağına boşaltılan enzimlerle, karaciğer tarafından meydana getirilip aynı ortama bırakılan safra tuzları bulunur  İnce bağırsağın iç yüzeyinde emilme yüzeyini arttırıcı villus adı verilen çıkıntılar yer alır.  İnce bağırsakta besinlerin hareketini kolaylaştıran, mukus salgılayan goblet hücreleri bulunur.  İncebağırsakta besinler peristaltik hareketlerle ilerler.

20. İnce bağırsağa salgısını bırakan iki tane organ vardır. Karaciğer  Karaciğer, vücudun en büyük organıdır. Koyu vişne renginde ve üzeri bağ dokusundan yapılmış Glisson kapsülü ile örtülüdür.  Karaciğer sağ ve sol lop olmak üzere iki bölümden meydana gelir. Lopların ortasındaki boşluktan karaciğer atardamarı ile bağırsaktan gelen kapı toplardamarı girer.  Karaciğere iki kaynaktan kan gelir. Birincisi dalak ve sindirim kanalıdır. Buradan alınan kan, bir toplardamar ile karaciğere götürülür. İkincisi aorttur. Aorttan gelen kan karaciğer atardamar yoluyla karaciğere ulaşır.

21. KARACİĞERİN GÖREVLERİ 1- Vücut ısısını düzenler. 2- Antitoksik fonksiyonu ile zehirli (toksik) cisimlerin etkisini yok eder. 3- Pıhtılaşmada rol oynayan protrombin ve fibrinojeni üretir. 4- Yaşlı alyuvar hücrelerini parçalar, yenilerini yapar. 5- Kanda bulunan fazla glikozu glikojen halinde depo eder. 6- Safra üretir ve salgılar. 7- Pıhtılaşmayı engelleyen heparin üretir. 8- D, B, A ve K vitamini ile demir, kalsiyum, bakır, protein ve yağları depo eder. 9- β - Karotenden A vitamini sentezler. 10- Zehirli amonyağı daha az zehirli üre ve ürik asit haline dönüştürür. 11- Lenf yapımında görev alır ve antikor üretir.

22. Pankreas  Pankreas, dış salgı olarak üç farklı sindirim enzimi içeren pankreas özsuyunu salgılar. Bunlar; amilaz, lipaz ve tripsinojendir. Pankreas özsuyu safra kanalıyla water kabarcığına oradan da oniki parmak bağırsağına dökülür.  Pankreas özsuyu proteinlerin, karbonhidratların ve yağların sindirilmesine katkısı olan ve pH yaklaşık 8.5 olan bir sıvıdır.  Pankreas özsuyunun salgılanması sekretin hormonu tarafından düzenlenir.

23. f- Kalın Bağırsak  Sindirilen besin maddelerinin içerisinde bulunan suyun tamamı kalın bağırsakta emilir.  Kalın bağırsakta bakteri faaliyetleriyle B, K vitamini sentezlenir.  Artık maddelerin atılması kalın bağırsağın peristaltik hareketleriyle olur.  Dışkıda epitel hücre döküntüleri, yağ, protein, ölü bakteriler, inorganik maddeler ve sindirilemeyen selüloz vardır.  Normal bir insanda sindirilen karbonhidratların hepsi, yağların % 95'i ve proteinlerin % 90'ı ince bağırsaktan geçerken emilir. Bu emilim olaylarında difüzyon, osmoz ve aktif taşıma görev yapar.

24. F- BESİNLERİN SİNDİRİMİ  Besinlerin sindirimi ağız, mide, onikiparmak bağırsağı ve ince bağırsakta yapılır.  Sindirim enzimlerinin görevleri bitince geri emilir. Besinler Ağız Mide İnce Bağırsak Karbonhidratlar + - + Yağlar - - + - + + Proteinler

25. Karbonhidratların Sindirimi

26. Proteinlerin Sindirimi

27. Yağların Sindirimi

28. G- BESİNLERİN EMİLİMİ - 1 - Glikoz, galaktoz, fruktoz, aminoasit, mineraller, su ve vitaminler incebağırsak hücrelerinden difüzyon ve aktif taşımayla kılcal kan damarlarına geçer. Besin maddeleri  İncebağırsak Kan kılcalı  Karaciğer kapı toplardamarı  Karaciğer (kan şekerini ayarlar)  Karaciğer üstü toplardamarı  Alt ana toplardamarı  Kalbin sağ kulakçığı

29. G- BESİNLERİN EMİLİMİ - 2 - Sindirim sonucu oluşan gliserol, yağ asitleri ve A, D, E ve K vitaminleri incebağırsak epitel hücreleri tarafından emilir ve yeniden trigliseritlere dönüşür. Yeni sentezlenen lipit albüminle kaplanır ve şilomikron denilen küçük damlacıklar halinde lenf damarlarına verilir. Besin maddeleri  İncebağırsak lenf kılcalı  Peke sarnıcı (lenf düğümü)  Göğüs kanalı (lenf topları)  Sol köprücük altı toplardamarı  Üst ana toplardamarı  Kalbin sağ kulakçığı