EVALUATIEBIJEENKOMST WADDENWINNINGEN LEEUWARDEN 11 APRIL 2012

1. EVALUATIEBIJEENKOMST WADDENWINNINGEN LEEUWARDEN 11 APRIL 2012 George Wintermans Nederlandse Aardolie Maatschappij BV

2. TERUGBLIK MEET- en MONITORINGPROGRAMMA In eerste instantie ingevuld adhv effectketen (dicht bij primaire effect: bodemdaling) Bodemdaling Water- en sedimenthuishouding wad/kwelder/duin Droogvalduur Overstromingsfrequentie/diepte Areaal en fysische kwaliteit habitat/leefgebied Bodemdieren Kwelder/duinvegetatie Vogels ABIOTISCH SYSTEEM Areaal en hoogte wad/kwelder/duin BIOTISCH SYSTEEM

3. TERUGBLIK OP MONITORINGPROGRAMMA Uiteindelijk ingevuld adhv de resultaten van het Zeegse overleg: - Effect bodemdaling op ecologie Waddenzee volgen aan de hand van de (sturende) parameters bodemdalingsnelheid, zeespiegelstijgingsnelheid en sedimentatiesnelheid/capaciteit (meetprogramma tbv HadK-principe) - Zolang bodemdalingsnelheid ism andere ontwikkelingen de sedimentatiecapaciteit van een komberging niet overstijgt worden er geen effecten op de landschappelijke en biotische waarden verwacht - de Waddenzee is echter vooral bekend om zijn landschappelijke en biologische waarden en daarom moeten ook deze natuurwaarden in de monitoring worden meegenomen - de beste manier om dat te doen is via trends en referenties waarbij gelet wordt op afwijkende ontwikkelingen in signaleringsparameters van gebieden met bodemdaling

4. TERUGBLIK OP MONITORINGPROGRAMMA Alleen bij sturende parameters is sprake van integreren; niet bij de zogenaamde signaleringsparameters. Indertijd bewust voor gekozen omdat de sedimentatiecapaciteit niet overschreden mag worden en er dan ook geen effecten op de natuurwaarden worden verwacht. De Audit Cie hecht aan koppelen en integreren omdat de sedimentatie niet vlakdekkend kan worden gemonitoord en veranderingen in de hoogteligging niet nauwkeurig kunnen worden gemeten. Hierdoor mogelijk toch veranderingen in natuurwaarden als geen bodemdaling wordt gemeten.

5. KOPPELEN, CORRELEREN EN INTEGREREN koppelen = metingen op zelfde locatie en tijd correleren = verband zoeken tussen berekeningen integreren = meerdere metingen/berekeningen samen beschouwen In principe kunnen alle gegevens in samenhang worden bekeken maar de vraag is of en wanneer dat mogelijk en zinvol is.

6. KOPPELEN, CORRELEREN EN INTEGREREN Als er (nog) geen sprake is van bodemdaling in een bepaald gebied dan is integreren niet zinvol (WvdV). Als er wel bodemdaling optreedt maar deze is ecologisch niet relevante (binnen natuurlijke dynamiek) dan lijkt integreren niet zinvol (M&R). Als er bodemdaling optreedt die geen effecten op bepaalde natuurwaarden met zich meebrengt, lijkt integreren niet direct zinvol (Ameland). Als er wel bodemdaling optreedt maar deze kan niet nauwkeurig genoeg worden bepaald of is groter dan de natuurlijke dynamiek dan lijkt integreren zinvol.

7. KOPPELEN, CORRELEREN EN INTEGREREN De vraag is: Wat te doen en hoe dit aannemelijk te maken? Er worden veel zaken gemeten en berekend en welke resultaten kunnen zinvol worden gekoppeld, gecorreleerd en geïntegreerd (eventueel los van bodemdaling)? In sommige monitoringonderdelen zit al een zekere mate van integratie: overstromingsrisico, draagkracht maar zijn de meest recente of toegesneden gegevens nog niet meegenomen

8. KOPPELEN, CORRELEREN EN INTEGREREN In eerste instantie moet worden gekeken naar het begin van de effectketen ofwel het abiotische systeem. Als bodemdaling niet optreedt of kan worden gemeten en de meetnauwkeurigheid is toereikend dan zijn de mogelijkheden voor integratie, buiten de sturende parameters binnen het HadK-principe, beperkt. Na de lunch meer hierover

9. EVALUATIEBIJEENKOMST WADDENWINNINGEN LEEUWARDEN 11 APRIL 2012 George Wintermans Nederlandse Aardolie Maatschappij BV

10. EVALUATIEDOCUMENT Vragen en opmerkingen?

11. MOGELIJKHEDEN MBT INTEGREREN Abiotisch systeem Waddenzee Wat is beschikbaar?: 1) de diepe bodemdaling door gaswinning: lokale metingen (16 locaties); vlakdekkende berekeningen (NAM) 2) de wadhoogte en –oppervlakte: vlakdekkend metingen en berekeningen (lodingen en lidar; RWS, Deltares, NAM) 3) zeewaterstanden (incl. zeespiegelstijging): lokale metingen en vlakdekkende berekeningen (Ecocurves/Deltares/KNMI) 4) sedimentatie: lokale Spijker/SEBmetingen en vlakdekkend metingen en berekeningen (lodingen en lidar; RWS, Deltares, NAM) 5) sedimentsamenstelling: lokale metingen en vlakdekkende berekeningen (NIOZ)

12. MOGELIJKHEDEN MBT INTEGREREN Abiotisch systeem Waddenzee Koppelen: Metingen aan bodemdaling-, wadhoogte-, oppervlakte-, sedimentatie-, sedimentsamenstelling. Correleren: Berekeningen van bodemdaling-, wadhoogte-, oppervlakte-, zeewaterstanden-, sedimentatie-, sedimentsamenstelling. Integreren: Meerdere metingen en berekeningen samen. HadK: zeespiegelstijgingsnelheid, bodemdalingsnelheid en sedimentatiecapaciteit.

13. MOGELIJKHEDEN MBT INTEGREREN Abiotisch en biotisch systeem Waddenzee Wat is beschikbaar naast genoemde abiotische data?: 6) vegetatiemetingen; kwelders Peazemerlannen, West Groningen (Ameland) 7) benthosmetingen: gehele Waddenzee 8) wadvogelaantallen: gehele Waddenzee 9) broedvogelaantallen: binnen en buiten bodemdalinggebieden 10) broedvogelverspreiding: oostelijke Waddenzee 11) overstromingsrisico broedplaatsen: binnen en buiten bodemdalinggebieden 12) draagkracht wad voor scholeksters: Pinkegat en Zoutkamperlaag

14. MOGELIJKHEDEN MBT INTEGREREN Abiotisch en biotisch systeem Waddenzee Koppelen: Abiotische metingen met biotische metingen en metingen onderling. Correleren: Abiotische berekeningen en biotische berekeningen en berekeningen onderling Integreren: Meerdere abiotische en biotische metingen en berekeningen samen.

15. MOGELIJKHEDEN MBT INTEGREREN Zelfde aanpak voor Lauwersmeer te maken KORTOM : te veel mogelijkheden om op te noemen en uit te voeren DAAROM: beperken tot zinvolle en relevante onderdelen

16. MOGELIJKHEDEN/BEPERKINGEN MBT INTEGREREN AANPAK: -Opdelen in 2 groepen, 1 voor de Waddenzee en 1 voor het Lauwersmeer. -Buigen over de matrix met monitoringgegevens -Aangeven wat in jullie ogen zinvol gekoppeld. gecorreleerd en/of geïntegreerd kan en moet worden. -Terugkoppelen en samen bespreken LET OP BEPERKINGEN: -beschikbaarheid en geschiktheid gegevens -natuurlijke variatie monitoringparameters -(on)nauwkeurigheid van metingen -covariabelen -beheermaatregelen en -gegevens