Rozbicie dzielnicowe 1138 – 1320

Rozbicie dzielnicowe 1138 – 1320 Autorzy: Paulina Nazarczuk Marlena Kucharska

Książę Bolesław Krzywousty w 1138 roku miał czterech synów. Już po jego śmierci narodził się piąty. Książę dobrze pamiętał o krwawej wojnie, jaką musiał stoczyć ze swym przyrodnim bratem Zbigniewem, aby uzyskać pełnię władzy w Polsce. Chciał:· utrzymać całość kraju, · uchronić swych synów przed bratobójczymi walkami o władzę· i jednocześnie każdemu z nich wyznaczyć ziemię.Te zamiary stanowiły podstawę jego decyzji o podziale państwa pomiędzy synów i ustaleniu zasady sukcesji (następstwa) sprawowania władzy po swojej śmierci. Brzmiały one następująco. Każdy z synów otrzyma w dziedziczne władanie dzielnicę. Nie oznaczało to jednak, że państwo polskie zostało podzielone na cztery równe części.Najważniejsze ziemie wraz ze stołecznym Krakowem zostały wydzielone i utworzono z nich szczególną dzielnicę. Ziem do niej należących - krakowskiej, sieradzkiej, łęczyckiej, wschodniej Wielkopolski i części Kujaw nie wolno było rozdzielać ani rozdrabniać, nie były one dziedziczne. Taki typ ziemi nazywany był dzielnicą senioralną, ponieważ rządy sprawować w niej miał zawsze najstarszy (senior) w rodzie piastowskim. Oznacza to, że po śmierci Władysława panowanie w niej przypadnie nie jego potomkowi, ale najstarszemu z żyjących braci, czyli Bolesławowi Kędzierzawemu. Zarządzającego dzielnicą senioralną nazywano princepsem (łac. pierwszym). On miał najważniejszy głos w rządzeniu państwem. Decydował o wojnie i pokoju, przymierzach politycznych, nominacjach dostojników świeckich i duchownych. Mógł obsadzać swoimi wojskami najważniejsze grody w państwie, nawet te znajdujące się na ziemiach należących do braci.

Bolesław Krzywousty, Bolesław Kędzierzawy, Mieszko Stary i Władysław Wygnaniec

Gdyby wszystko potoczyło się zgodnie z wolą Bolesława Krzywoustego, po jego śmierci stanowisko princepsa wraz z dzielnicą senioralną powinno przypadać kolejno braciom:· Władysławowi Wygnańcowi - dziedzicznie władającemu Śląskiem,· Bolesławowi Kędzierzawemu - dziedzicznie władającemu Mazowszem,· Mieszkowi Staremu - dziedzicznie władającemu częścią Wielkopolski. Tymczasem nie zostały wyznaczone ziemie dla najmłodszego z braci Henryka Sandomierskiego i dla piątego (pogrobowca) Kazimierza Sprawiedliwego.Nadano za to znaczne dobra Salomei, ich matce i żonie Bolesława Krzywoustego. Otrzymała ona ziemię łęczycko-sieradzką. Co więcej, Władysław - pierwszy z synów Bolesława Krzywoustego - nie był dzieckiem Salomei, tylko pierwszej żony Bolesława. Szybko powtórzyła się historia walki Krzywoustego z przyrodnim bratem. Bowiem synowie Salomei w 1146 r. zjednoczyli swe siły i wygnali princepsa - swego przyrodniego brata. Władzę w Krakowie zgodnie z zasadami ustalonymi przez ojca objął Bolesław Kędzierzawy (1146-1173), a po jego śmierci najstarszy z żyjących braci - Mieszko Stary. Głównym problemem Bolesława Kędzierzawego była walka z chcącym odzyskać swe znaczenie Władysławem Wygnańcem, którego popierali niemieccy cesarze. Ostatecznie na Śląsk powrócili synowie Władysława Wygnańca.

Mieszko Stary (1177 r.) został wygoniony z Krakowa przez niezadowolonych z jego rządów możnych, a władzę nad dzielnicą senioralną przekazano jego młodszemu bratu Kazimierzowi Sprawiedliwemu. Podczas swego panowania (1177-1194) Kazimierzowi udało się połączyć większość ziem polskich - krakowską, sandomierską, Mazowsze i Kujawy. Kazimierz Sprawiedliwy w zamian za ustępstwa na rzecz możnych i Kościoła doprowadził do unieważnienia zasady senioratu i uznania swego syna Leszka Białego dziedzicem Krakowa. Uczynił to prawdopodobnie w 1180 r. podczas wiecu w Łęczycy. Kazimierz Sprawiedliwy zmarł, kiedy jeszcze Leszek Biały był małym chłopcem. Władzę w Krakowie sprawowali wtedy wyznaczeni na opiekunów małego Leszka - jego matka księżna Helena, biskup krakowski i na krótko Mieszko Stary.

TestamentDo wyjaśnienia pozostały jeszcze dwie ważne kwestie.Sposób podziału kraju po śmierci Krzywoustego nazywamy Testamentem. Nie oznacza to jednak, że książę spisywał jakikolwiek testament. Nie zachował się żaden dokument zawierający jego ostatnią wolę. Swoje postanowienie ogłosił najprawdopodobniej na wiecu w obecności rodziny, możnych i dostojników Kościoła. Myśląc o władcach z dynastii piastowskiej, wyobrażamy ich sobie może jako bajkowych królów decydujących w pełni samodzielnie o sprawach królestwa. Nic bardziej mylnego. Musieli się oni liczyć, i to bardzo, zarówno z możnymi, jak i z biskupami. Często to brak poparcia i niezadowolenie wielmożów prowadziło do utraty władzy i było groźne dla całości państwa. Przekonał się o tym i Mieszko II, i Bolesław Śmiały, i Władysław Herman. Najznamienitsi możni należeli do rady księcia, oni też pewnie decydowali o życiu politycznym w dzielnicach, z których pochodzili. Oni też wiedli prym na zwoływanych przez księcia wiecach. Ale jednocześnie - i tu mamy do czynienia z drugą ważną kwestią - uznawali oni prawo władcy do swobodnego dysponowania państwem. Zarówno możni na wiecu, jak i dostojnicy Kościoła uznawali, że książę, który odziedziczył władzę po swoim ojcu, może podzielić królestwo pomiędzy swych synów tak samo, jak każdy z nich może podzielić swe ziemie pomiędzy swoje dzieci. Nie widziano bowiem specjalnej różnicy pomiędzy dziedziczoną "ojcowizną" a królestwem. Nie rozumiano jeszcze doniosłości i odrębności pojęcia królestwo. Taki typ monarchii, w której władca może swobodnie dzielić obszar swego państwa, nazywamy monarchią patrymonialną [łac. pater - ojciec].

Polska w okresie rozbicia dzielnicowego

Tak wyglądała Europa podczas rozbicia dzielnicowego w Polsce

Bolesław III KrzywoustyBolesław III Krzywousty (ur. 20 sierpnia1085- zm. 28 października1138) –książę Polski 1102-1138, w latach 1097-1107 panował na Śląsku, w Małopolsce i ziemi lubuskiej, podczas gdy jego brat Zbigniew w Wielkopolsce, a po śmierci ich ojca Władysława Hermana w 1102 również na Mazowszu.

DzieciWładysław II Wygnaniec (ur. 1105 - zm. 30 V1159) - książę krakowski i śląski (1138-1146) Leszek (ur. 1115 - zm. 26 VIII przed 1131) Kazimierz (ur. 1117/1122, wg Jana Długosza 16 VIII1122 - zm. 19 X1131) Bolesław IV Kędzierzawy (ur. ok. 1122 - zm. 5 I1173) - książę mazowiecki i kujawski (1138-1146), książę krakowski (1146-1173) Mieszko III Stary (ur. 1126/1127 - zm. 13 III1202) - książę wielkopolski (1138-1202), książę krakowski (1173-1177, 1190, 1199-1202) Henryk Sandomierski (ur. 1127/1133 - zm. 18 X1166) - książę sandomierskiKazimierz II Sprawiedliwy (ur. 1138 - zm. 5 V1194) - książę sandomierski i krakowski (1177-1194), książę mazowiecki i kujawski (1177-1194) Ryksa (ur. 1116/1117 - zm. po 25 XII1155) - żona Magnusa (ur. 1106 - zm. 4 VI1134), króla Vaestergotlandu (1129-1134), potem żona Włodzimierza (zm. po 1167), księcia mińskiego (1151-1158, 1165-1167) i grodzieńskiego (1159-1165), następnie żona Swerkera I (zamordowany w 1156), króla Szwecji (1134-1156) córka (ur. przed 1119) - narzeczona lub żona Konrada von Plötzkau (zm. 1133), margrabiego Marchii PółnocnejGertruda (zm. 7 V1160) - zakonnica w ZwiefeltenDobronega Ludgarda (ur. przed 1129 - zm. po 26 X1147) - żona Dytryka z dynastii Wettynów (ur. przed 1142 - zm. 9 II1185), margrabiego dolnołużyckiego (1156-1185) Judyta (ur. 1130-1136 - zm. 8 VIII1170-1176) - żona Ottona I (ur. 1126/1128 - zm. 7 III1184), margrabiego Brandenburgii (1170-1184) Agnieszka (ur. 1137 - zm. po 1182) - żona Mścisława II (zm. 19 VIII1170), księcia perejesławskiego (1146-1149, 1151-1155), księcia łuckiego (1155-1157), księcia wołyńskiego (1157-1170), wielkiego księcia kijowskiego (1167-1169, 1170)

Samodzielna władzaBolesław wygnał brata w 1107 r. i objął samodzielną władzę, w obronie Zbigniewa wystąpił cesarz niemiecki Henryk V i w 1109 r. dokonał najazdu na Polskę. Działania wojenne toczyły się na Śląsku (obrona Głogowa, Bytomia Odrzańskiego, Wrocławia). Bolesław Krzywousty miał zwyciężyć Niemców w bitwie na Psim Polu.Jednak jest to prawdopodobnie legenda. Jak pisze prof. Stanisław Trawkowski, wzięła się ona z błędnego tłumaczenia nazwy Psie Pole, które było prawdopodobnie terenem przeznaczonym dla książęcej psiarni. Ostatecznie cesarzwycofał się, a Zbigniew po powrocie do Polski został przez brata oślepiony i wkrótce zmarł.Pomorze GdańskieBolesław Krzywousty odzyskał w 1119 r. Pomorze Gdańskie (dopuszcza się również możliwość, że stało się to w roku 1116), a w latach 1121-1122 zhołdował Pomorze Zachodnie, czyniąc tamtejszego księcia Warcisława swym lennikiem. Aby silniej związać Pomorze z Polską, Bolesław zorganizował misję chrystianizacyjną. Pierwsza, prowadzona przez Bernarda Hiszpana nie przyniosła żadnych efektów. Dwie następne w latach 1124-1128 odbył biskup Otton z Bambergu. Udał się on m.in. do Pyrzyc, Stargardu, Wolina, Szczecina i Kołobrzegu. Ostatecznie udzielił on chrztu Pomorzanom, którzy uznali chrześcijaństwo za religię oficjalną.

PanowanieW 1118 stłumił bunt wojewody Skarbimira, oślepiając go i przejmując jego majątek. W 1129 zawarł sojusz z Danią. Pod koniec życia Bolesław musiał walczyć o utrzymanie niezależności polskiego Kościoła. Spotkanie w Merseburgu z cesarzem Lotarem III w 1135 potwierdziło niezależność polskiej organizacji kościelnej od arcybiskupstwa w Magdeburgu. Na jego dworze pisał Gall Anonim – pierwszy polski kronikarz.

TestamentW swym testamencie, zwanym również statutem, Krzywousty wprowadził w Polsce zasadę senioratu, chcąc w ten sposób zachować jedność państwa i zapobiec walkom o władzę między synami. Wydzielił im dziedziczne dzielnice:Władysławowi Wygnańcowi – Śląsk (ze stolicą we Wrocławiu),Bolesławowi Kędzierzawemu – Mazowsze (ze stolicą w Płocku), Mieszkowi Staremu – Wielkopolskę (ze stolicą w Poznaniu), Henrykowi Sandomierskiemu – ziemię sandomierską (Sandomierz). Najstarszy z Piastów miał być seniorem (princepsem), władającym dzielnicą senioralną – Małopolską i Pomorzem Gdańskim, oraz być zwierzchnikiem krewnych oraz książąt Pomorza Zachodniego. Być może część terytorium (najprawdopodobniej ziemię łęczycką) otrzymała wdowa po Bolesławie – Salomea, jako tzw. oprawę wdowią. Ziemie te miały być po jej śmierci włączone do dzielnicy senioralnej.

Rozbicie dzielnicoweTestament Bolesława Krzywoustego zapoczątkował w Polsce okres rozbicia dzielnicowego zwanego również rozdrobnieniem feudalnym. Rozbicie dzielnicowe było częstą sytuacją w średniowiecznej Europie – występowało m.in. Na Rusi, Węgrzech i w Niemczech. Po śmierci Bolesława władzę jako książę zwierzchni objął Władysław II Wygnaniec.

Po śmierci Bolesława Krzywoustego pierwszym princepsem został Władysław II (1138-46). Prowadził on w latach 1141-46 walkę z juniorami, w wyniku której pokonany musiał zbiec z kraju i . umarł na wygnaniu (1159). Po jego wypędzeniu rządy objął Bolesław IV Kędzierzawy (1146-73). Za jego panowania na Polskę wyprawił się cesarz Fryderyk I Barbarossa, do którego o pomoc w odzyskaniu tronu zwrócił się Władysław II. W 1157 r. Bolesław IV zmuszony został złożyć pod Krzyszkowem Fryderykowi hołd lenny, zaś w latach 1163-73 zwrócił synom Władysława II - Bolesławowi Wysokiemu i Mieszkowi Plątonogiemu - dzielnice śląskie. Bolesław wspierał niemiecką krucjatę przeciw Słowianom połabskim, sam podjął też w 1166 r. wyprawę przeciwko Prusom, w trakcie której zginął jego brat Henryk Sandomierski.Kolejnym princepsem był Mieszko III Stary (1173-77). Podejmowane przez niego próby odbudowy autorytetu monarszego wywołały w 1177 r. bunt możnowładców. Książę musiał uchodzić do Wielkopolski, swojej dzielnicy dziedzicznej, gdzie wystąpił przeciwko niemu jego syn Odon.

Po wypędzeniu z Krakowa Mieszka Starego, władzę objął Kazimierz II Sprawiedliwy (1177-94). Powołanie go na stolec dzielnicy senioralnej stanowiło złamanie zasady senioratu. Na zjeździe książąt i dostojników kościelnych w Łęczycy w 1180 r. Kazimierz zrzekł się praw do nieruchomości po zmarłych biskupach i opatach (ius spolii). Książę ten prowadził aktywną politykę wobec Rusi [XLIII 81] i Jaćwingów. W 1191 r. złamał bunt możnych krakowskich, którzy otworzyli Kraków przed Mieszkiem III.W latach 1194-98 na tronie krakowskim zasiadał Leszek Biały, syn Kazimierza II. Po jego śmierci w 1198 r. Mieszko Stary po raz trzeci opanował Kraków i po raz trzeci nie udało mu się tam utrzymać. Czwartą i ostatnią próbę zajęcia stolicy podjął on w 1202 r. Wraz z jego śmiercią upadła zasada senioratu. W Krakowie przejściowo panował syn Mieszka III, Władysław Laskonogi, zaś później na tron powrócił Leszek Biały (1202-27). Książę ten zabiegał o poparcie Kościoła, obdarzając go przywilejami i uwalniając tym samym od zależności od państwa. Sam także oddał się pod opiekę papieża (1207). Kontynuuje aktywną politykę wobec Rusi; wraz ze swym bratem Konradem księciem mazowieckim, pokonał w 1205 w bitwie pod Zawichostem księcia halickiego Romana.

Leszek Biały wspierał też misję pruską (1212), starając się u papieża o zwolnienie z krucjat do Ziemi Świętej w zamian za udział w wyprawie przeciw Prusom. W 1223 r. stanął też na czele takiej ogólnopolskiej ekspedycji.Przełomowym wydarzeniem, gdy idzie o sytuację na północno-wschodniej rubieży piastowskiej Polski, były jednak nie wyprawy przeciw Prusom, lecz osadzenie w 1226 r. przez księcia mazowieckiego Konrada Zakonu Krzyżackiego w ziemi chełmińskiej.W 1227 r. Leszek Biały został zamordowany w Gąsawie. Jego śmierć spowodowała ostateczny zanik zasady pryncypatu. W tym samym roku spod zależności od władców krakowskich wyswobodzili się książęta wschodniopomorscyW 1228 r. książę mazowiecki Konrad - brat Leszka Białego - opanował Kraków. Jednocześnie książę wielkopolski Władysław Laskonogi - syn Mieszka III - na zjeździe w Cieni ustalił z możnymi małopolskimi warunki objęcia przezeń tronu w Krakowie. Po opanowaniu Krakowa odstąpił on jednak miasto księciu śląskiemu Henrykowi I Brodatemu, który w latach 1233-34 prowadził wyprawy do Wielkopolski przeciw Władysławowi Odonicowi - wnukowi Mieszka III - i opanował część tej dzielnicy. W ten sposób Henryk Brodaty zyskał podstawę do wysiłków na rzecz zjednoczenia Polski. Prawdopodobnie zamierzał on koronować na króla swego syna, panującego w latach 1238-41 Henryka Pobożnego, który władał Śląskiem, Małopolską i większością Wielkopolski. Plany te zniweczył jednak w 1241 r. najazd Tatarów na Polskę. Próbując powstrzymać ich pochód w bitwie pod Legnicą zginął książę Henryk Pobożny, a jego państwo uległo rozpadowi. Synowie Odonica odzyskali część Wielkopolski, Konrad mazowiecki opanował Kraków (do 1243), zaś Śląsk rozpadł się na dzielnice: wrocławską, legnicką i głogowską (1249).

Lata 1243-79 to rządy księcia krakowskiego i sandomierskiego Bolesława V Wstydliwego, syna Leszka Białego. Usunął on z dzielnicy krakowskiej w 1243 r. po bitwie pod Suchodołem Konrada mazowieckiego. Nie wykazywał jednak ogólnopolskich ambicji politycznych i swoje rządy ograniczył do Małopolski. Tu udało mu się złamać potęgę urzędu wojewody krakowskiego (1244). Odtąd na czoło małopolskiej (a po zjednoczeniu kraju ogólnopolskiej) hierarchii dostojników świeckich wysunął się kasztelan krakowski. Wyrazem wzrastającej roli Małopolski wśród księstw piastowskich był wybór w 1253 r. Krakowa na miejsce kanonizacji św. Stanisława. Bolesław Wstydliwy popierał rozwój miast (lokacja Krakowa na prawie magdeburskim, 1257), zaś w polityce zagranicznej zwracał się przeciw Jaćwingom (wyprawa w 1264). Wspierał nieudaną próbę zorganizowania w Łukowie biskupstwa z zadaniami misyjnymi. Prowadził też aktywną politykę wobec Węgier i od 1273 r. - względem Czech.Za panowania Bolesława Wstydliwego (ok. 1250) odpadła od Polski ziemia lubuska zajęta przez Brandenburgię.

Testament Bolesława Krzywoustego (1138) zapoczątkował trwające ok. 200 lat rozbicie dzielnicowe. Początkowo książę zwierzchni (princeps) sprawował władzę nad całym krajem. Kierował on polityką zagraniczną, dowodził wojskiem, wyznaczał biskupów, bił monetę. Ten stan rzeczy utrzymał się do końca XII w., kiedy to nastąpił upadek zasady pryncypatu i senioratu. Próby jego restytucji w pierwszej połowie XIII w. zakończyły się niepowodzeniem. Poszczególne dzielnice stopniowo przekształcały się w osobne państwa, ulegając dalszym podziałom. Panujący w nich książęta przejmowali zaś kompetencje princepsa. Ustrój prawa książęcego uległ rozkładowi w wyniku wzrostu znaczenia możnych skupionych w radzie książęcej oraz rozwoju, zwłaszcza w XIII w., immunitetu (zwolnienie instytucji kościelnych, a także majątków możnych i rycerzy od ciężarów prawa oraz sądownictwa książęcego). Wraz z rozbiciem dzielnicowym zanikły urzędy centralne. Ich miejsce zajęły natomiast dzielnicowe struktury urzędnicze na czele z wojewodami (lub komornikami) i kanclerzami. Wprowadzenie immunitetu przyczyniło się w ciągu XIII w. do rozkładu systemu kasztelańskiego. Istotne zmiany, gdy idzie o ustrój i struktury władzy, przyniosły lata panowania Wacława II. W poszczególnych prowincjach ustanowił on bowiem starostów, których powoływał i odwoływał wedle swego uznania. Dalej jednak funkcjonowały urzędy dzielnicowe.

W pierwszej ćwierci XIII w. pojawiło się na Śląsku prawo osadnicze, określane mianem prawa niemieckiego (ius teutonicum) i stąd rozszerzyło się na pozostałe dzielnice Polski. Obejmowało ono zespół swobód osadniczych (dziedziczne i zbywalne posiadanie ziemi na ustalonych warunkach, wolność osobistą, własne sądownictwo) oraz zwyczaje prawne, którymi posługiwali się niemieccy koloniści. Prawem tym obejmowana była stopniowo także ludność polska, co sprzyjało kształtowaniu się stanowej struktury społecznej - własne prawo zyskiwali mieszczanie, a częściowo także chłopi. W ciągu XIII w. powstał zbiór norm składających się na najbardziej rozpowszechnioną w Polsce odmianę prawa niemieckiego - prawo magdeburskie. Rycerze (szlachta) posługiwali się natomiast prawem ziemskim. Dzięki prawu niemieckiemu w Polsce pojawiło się miasto w sensie prawnym.W okresie rozdrobnienia dzielnicowego na ziemiach polskich nastąpiły istotne zmiany społeczne. W ciągu XIII w. Z dawnego możnowładztwa i części wojów, awansujących w strukturach władzy księstw dzielnicowych, zaczął wykształcać się stan rycerski - szlachta. Jego wyróżnikiem było prawo rycerskie (ius militare - uprawnienia osobiste i rzeczowe) oraz herby rodowe. W Polsce nie doszło natomiast w zasadzie do recepcji prawa lennego. Fala lokacji miast na prawie niemieckim od początku XIII w. przyczyniła się do wykształcenia stanu mieszczańskiego. Ludność miast była zróżnicowana majątkowo. Elitę stanowił tzw. patrycjat, czyli kupcy i najbogatsi rzemieślnicy. Do około połowy XIII w. właściciele miast (lokujący je książęta, Kościół) sprawowali ścisłą kontrolę nad organami miejskimi - wójtem lub sołtysem i ławnikami.

Dopiero powstanie rad miejskich i wykup przez miasto wójtostw zakończy proces formowania autonomii miejskiej. W drugiej połowie XIII w. miasta odgrywały już dużą rolę polityczną. Kres ich potędze położył na początku XIV w. Władysław Łokietek, który w swą polityce oparł przede wszystkim na rycerstwie. W ciągu XIII w. ukształtował się też jednolity stan chłopski. Zanikowi uległy chłopskie prawa grupowe związane z prawem książęcym. Chłop użytkował ziemię, na której był osadzony, za co płaci czynsz. Obciążony był też dziesięciną na rzecz Kościoła i pewnymi świadczeniami na rzecz państwa. Miał on prawo wychodu (opuszczenia swej wsi) i podlegał sądom sołtysa. Sołtysi, którzy stanowili elitę ludności wiejskiej, swoją pozycją zbliżali się do szlachty.Odrębny stan, rządzący się prawem kościelnym tworzyło duchowieństwo. W okresie dzielnicowym nastąpiła polonizacja jego wyższej hierarchii. Dzięki osłabieniu władzy książęcej Kościół uniezależnił się od władzy państwowej zgodnie z duchem reformy gregoriańskiej, której orędownikami byli w Polsce arcybiskup Henryk Kietlicz, biskup krakowski Pełka, biskup wrocławski Tomasz II. Episkopat otrzymywał od książąt liczne przywileje (Łęczyca - 1180, Borzykowa - 1210, Wolbórz - 1215) gwarantujące kanoniczny wybór biskupów, rezygnację państwa z majątku ruchomego po zmarłym biskupie, wyłączenie duchownych spod sądownictwa świeckiego. Mimo podziału państwa zachowana została jednolita organizacja kościelna z metropolią w Gnieźnie. W XIII w. nastąpiła rozbudowa administracji kościelnej. Diecezje podzielono na archidiakonaty, a te na dekanaty. Jednocześnie zagęściła się sieć parafialna. Książęta i możni fundowali klasztory nowych zakonów: od pierwszej połowy XII w. cystersów i premonstransów, zaś od początku XIII w. - franciszkanów i dominikanów. Rozwijał się kult patronów polskich - dawny, św. Wojciecha i nowe: św. Stanisława (kanonizacja 1253) i św. Jadwigi (kanonizacja 1267).

W okresie rozdrobnienia dzielnicowego rozwinęła się na ziemiach polskich kultura i sztuka. Ośrodkami kultury były dwory książąt, możnych i biskupów oraz klasztory. Powiększanie się grona osób korzystających z dóbr kultury stało się możliwe dzięki rosnącej roli pisma. W drugiej ćwierci XIII w. Z dworskiego skryptorium wyodrębniła się kancelaria książęca; podobnie usamodzielniły się kancelarie biskupie. Obok szkół katedralnych istniały już szkoły parafialne, szczególnie w miastach. Na studia wyjeżdżano natomiast do ośrodków zagr. Dwory książęce, a w ślad za nimi możnowładcze, stały się ośrodkami kultury rycerskiej. Na dworach biskupich, zaopatrzonych w księgozbiory, skupiali się zaś znawcy teologii i prawa kanonicznego. Dwory biskupie i klasztory posiadały skryptoria, w których kopiowano księgi. W tym czasie powstały kroniki (Kronika polska Wincentego Kadłubka, Kronika Wielkopolska), liczne roczniki, hagiografie (żywoty św. Stanisława), dzieje założenia i uposażenia klasztorów (Księga Henrykowska) oraz pieśń religijna (Bogurodzica). W architekturze romańskiej w XII w. kontynuowano nurt tradycyjny (kolegiata w Tumie pod Łęczycą), obok tego rozwijano nurt związany z kręgiem reformy benedyktyńskiej (kolegiata w Kruszwicy, kościół norbertanek w Strzelnie). Niezwykle wysoki poziom reprezentowała w XII w. W Polsce rzeźba romańska (portale, tympanony fundacyjne, kolumny strzelneńskie, Drzwi gnieźnieńskie z brązu). W architekturze romańskiej pierwszej połowy XIII w. na czoło wysunęły się klasztory cystersów. Gotyckie formy architektoniczne pojawiły się najwcześniej na Śląsku - w trzeciej ćwierci XIII w. (Wrocław, Trzebnica).

Dziękujemy za uwagę.Mamy nadzieję, że przybliżyłyśmy państwu temat rozbicia dzielnicowego w latach 1138-1320 oraz postaci z nim związane. Źródła: Wolna Encyklopedia Wikipedia Strona internetowa www.historicus.pl

Rozbicie dzielnicowe 1138 – 1320