WYKŁAD 3 BIOLOGICZNE PODŁOŻE UZALEŻNIENIA

1. WYKŁAD 3BIOLOGICZNE PODŁOŻE UZALEŻNIENIA

2. UKŁAD DOPAMINERGICZNYI JEGO STRUKTURY

3. ISTOTA UZALEŻNIENIA • najbardziej niebezpieczną cechą substancji • psychoaktywnych jest ich zdolność do wywoływania • uzależnienia • nawroty uzależnienia lekowego są osiowym objawem • choroby uzależnieniowej • uzależnienie związane z bezpośrednim zaburzeniem • jednego z wielkich układów mózgu – UKŁADU NAGRODY • pośrednio zaburza pozostałe – UKŁAD POBUDZENIA • oraz UKŁAD POZNAWCZY

4. UKŁADY FUNKCJONALNE MÓZGU • zachowanie zwierząt (głównie ssaków) jest wypadkową • działania trzech wielkich układów funkcjonalnych mózgu • UKŁADU POBUDZENIA (arousal) • UKŁADU NAGRODY (reward) • UKŁADU POZNAWCZEGO (cognition)

5. UKŁAD POBUDZENIA • odpowiada za stany czuwania i snu • współdziałają tu trzy podsystemy • pobudzenia ogólnego – podkład dla regulacji pobudliwości OUN • pobudzenia ukierunkowanego – cele, motywacje i emocje • regulacji pobudzenia obwodowego – oddziaływanie systemu nerwowego na ciało

6. UKŁAD POBUDZENIA Podsystem pobudzenia ukierunkowanego • dostarcza jakości emocjonalnych– lęk, ciekawość, gniew, • przyjemność, wstręt itp. • układ limbiczny • mechanizm wybierania odpowiednich celów, inicjuje • zachowania potrzebne do ich osiągnięcia i sygnalizuje, • że zostały osiągnięte • cele korzystne (przeżycie osobnika, sukces reprodukcyjny) • – zachowania wzmacniane nagrodą • cele niekorzystne – hamowanie przez karę

7. UKŁAD NAGRODY • odkryty na początku lat 50-tych XX w • doświadczenia Jamesa Oldsa i Petera Milnera • elektryczne drażnienie różnych struktur mózgu szczura • drażnienie miejsc powodujących przyjemność (ogólne • uniesienie, szczęście i bardzo dobre samopoczucie) • drażnienie miejsc awersyjnych (lęk, niebezpieczeństwo, • izolacja, opuszczenie) • liczne struktury wywołujące przyjemność

8. UKŁAD NAGRODY

9. UKŁAD NAGRODY • w warunkach fizjologicznych na układ nagrody działają • neuroprzekaźniki • w pobudzenie zaangażowane są aminy biogenne • DOPAMINA (DA) • SEROTONINA (5-HT) • ENDOGENNE PEPTYDY OPIOIDOWE

10. DOPAMINA • DOPAMINA • C8H11NO2 • 4-(2-aminoetylo)benzeno-1,2-diol • neuroprzekaźnik katecholaminowy • pełni różne funkcje zależnie od miejsca działania w OUN • układ pozapiramidowy – napęd ruchowy, koordynacja, • napięcie mięśni (choroba Parkinsona) • układ limbiczny – procesy emocjonalne, wyższe czynności • psychiczne, procesy ruchowe • podwzgórze – regulacja uwalniania hormonów (prolaktyna • i gonadotropiny)

11. UKŁAD NAGRODY substancje uzależniające mogą powodować uwalnianie odpowiednich neuroprzekaźników lub naśladować ich działanie w układzie nagrody

12. UKŁAD NAGRODY • zaangażowany we wszystkie zasadnicze zachowania • pobieranie pokarmu • pobieranie wody • aktywność seksualna • agresja itp. • zaburzenia układu nagrody • anomalie behawioralne bulimia lub anoreksja • zaburzenia psychoseksualne • nadmierna agresja

13. UKŁAD NAGRODY „...Wydaje się, że poszukiwanie leków sprawiających przyjemność, stymulujących układ nagrody, nie jest samo w sobie zachowaniem nienormalnym, a nawet może mieć znaczenie przystosowawcze. Dopiero uzależnienie od leku trzeba traktować jako chorobę układu nagrody. ...” J. Vetulani

14. UKŁAD NAGRODY • DOPAMINOWY SZLAK MEZOAKUMBALNY • część tzw. DA układu mezolimbicznego • pole brzuszne nakrywki (VTA ventral tegmental area) • ciała komórek DA • jądro półleżące przegrody (NAc nucleus accumbens) • zakończenia neuronów DA • kora przedczołowa (PFC prefrontal cortex) • zakończenia neuronów DA

15. UKŁAD NAGRODY kora przedczołowa jądro półleżące przegrody pole brzuszne nakrywki

16. DA a UKŁAD NAGRODY • DA odgrywa kluczową rolę w układzie nagrody oraz w uzależnieniach lekowych • NAc i VTA zostały uznane za neurochemiczną podstawę systemu nagrody • DA neuroprzekaźnictwo wzrasta zarówno przy czynnościach naturalnych (jedzenie, picie, seks), jak i po podaniu leków uzależniających • długotrwałe stosowanie narkotyków powoduje zmiany adaptacyjne systemu DA, a co za tym idzie układu nagrody

17. BUDOWA NEURONU

18. POŁĄCZENIE SYNAPTYCZNE

19. BUDOWA SYNAPSY

20. BUDOWA SYNAPSY zakończenie aksonu komórka presynaptyczna dendryt komórka postsynaptyczna

21. BUDOWA SYNAPSY

22. LOSY NEUROPRZEKAŹNIKÓW W SYNAPSIE http://www.flyfishingdevon.co.uk/salmon/year1/neurotransmission-animation.html

23. MECHANIZM DZIAŁANIA DA

24. MECHANIZM DZIAŁANIA NARKOTYKU Substancja uzależniająca nasila uwalnianie DA, neuroprzekaźnictwo DA, nadwrażliwość neuronów DA

25. MECHANIZM DZIAŁANIA NARKOTYKU

26. TEORIA DOPAMINOWA • nagroda posiada dwie fazy • faza wstępna – oczekiwania na przyjemność, nagrodę • faza tzw. konsumowania przyjemnego bodźca • udział DA jest dominujący w pierwszej fazie • nasilone uwalnianie DA głównie na początku czynności przyjemnych • nieoczekiwana nagroda powoduje pobudzenie DA, • zmniejszające się przy powtarzaniu nagrody • i uczeniu się, tak że nagroda nie powoduje już • zwiększenia neuroprzewodnictwa DA

27. TEORIA DOPAMINOWA fakt, że nagroda związana z oczekiwaniem przyjemności jest bardzo wysoka, tłumaczy szereg aspektów uzależnienia, zwłaszcza craving wywołanego czynnikami przypominającymi branie narkotyków (filmy o paleniu cracku, oglądanie przyborów do używania narkotyków)

28. RECEPTOR DOPAMINOWY • receptor DA D2 odgrywa istotną rolę w zachowaniu nagradzającym • nienormalne poszukiwanie środków • pobudzających układ nagrody (narkotyki), może być zachowaniem kompensującym wrodzone słabsze rozwinięcie układu nagrody, który musi być silniej stymulowany, aby zapewnić dobre samopoczucie

29. RECEPTOR DOPAMINOWY • podział receptorów DA • D1-like (D1 i D5) • D2-like (D2, D3, D4) • w jądrze półleżącym przegrody wyróżniamy dwa • podobszary • skorupę shell – D2 • jądro core – D3 jądro półleżące przegrody

30. RECEPTOR DOPAMINOWY

31. UKŁAD SEROTONINERGICZNY

32. UKŁAD SEROTONINERGICZNY • UKŁAD SEROTONINOWY (5-HT) • DA i struktury DA układu mezoakumbalnego nie są • jedynymi biologicznymi czynnikami, które • zaangażowane są w uzależnienia • niektóre substancje uzależniające oddziałują na • transporter 5-HT • receptory 5-HT (7 typów i 16 podtypów) • neurony (struktury) 5-HT

33. SEROTONINA • SEROTONINA (5-HT) • C10H12N2O • 5-hydroksytryptamina, należy do rodziny tryptamin należy do rodziny tryptamin • biologicznie czynna amina oraz hormon • neuroprzekaźnik w OUN i przewodzie pokarmowym

34. UKŁAD SEROTONINOWY • funkcjonalny antagonista układu noradrenergicznego • wykonywanie przyjemnych czynności (jedzenie czekolady) powoduje uwalnianie 5-HT w jądrach szwu • 5-HT niezbędna do snu, wpływa na potrzeby seksualne, zachowania impulsywne i apetyt • niektóre narkotyki (LSD, morfina, MDMA, meskalina) naśladują 5-HT lub zwiększają jej syntezę w mózgu

35. UKŁAD SEROTONINOWY

36. POZOSTAŁE UKŁADY MÓZGU

37. POZOSTAŁE UKŁADY MÓZGU • UKŁAD NORADRENERGICZNY (NA) • niektóre substancje psychostymulujące wiążą się do • transportera noradrenaliny (NA) • noradrenalina (4-(2-amino-1-hydroksyetylo)benzeno-1,2-diol) • uczestniczy w reakcjach stresowych

38. UKŁAD NORADRENERGICZNY

39. POZOSTAŁE UKŁADY MÓZGU • UKŁAD GLUTAMATERGICZNY • układ pobudzający mózgu • kwas glutaminowy, neurony glutamatergiczne (60-80%) • odpowiada za większość zorganizowanych informacji • płynących w OUN • rola w procesach uczenia się, pamięci, plastyczności

40. UKŁAD GLUTAMATER-GICZNY

41. POZOSTAŁE UKŁADY MÓZGU • UKŁAD GABA-ERGICZNY • główny układ hamujący mózgu • kwas γ-hydroksymasłowy, neurony GABA (25-45%) • informuje o emocjach, nastrojach i stanie organów trzewnych • hamujący w stosunku do układów pobudzających, ale i innych hamujących

42. UKŁAD GABA-ERGICZNY

43. POZOSTAŁE UKŁADY MÓZGU • UKŁAD GLICYNOWY • glicyna • neuroprzekaźnik hamujący • neuromodulator w stosunku do NMDA

44. POZOSTAŁE UKŁADY MÓZGU • UKŁAD CHOLINERGICZNY • układ pamięci i uwagi • neuroprzekaźnik acetylocholina • wzmacnianie procesów związanych z uwagą • rola w detekcji, selekcji, dyskryminacji i przetwarzaniu • bodźców sensorycznych • choroba Alzheimera

45. UKŁĄD CHOLINERGICZNY

46. ANATOMICZNE PUNKTY UCHWYTU DZIAŁANIA SUBSTANCJI UZALEŻNIAJĄCYCH

47. UZALEŻNIAJĄCE DZIAŁANIE ZLOKALIZOWANE W VTA • nagradzające działanie • morfiny (agoniści receptorów • opioidowych μ oraz δ) • agoniści receptora μ • blokują rec. GABA • zlokalizowany na • neuronach DA – • zwiększenie uwalniania • DA w NAc

48. UZALEŻNIAJĄCE DZIAŁANIE ZLOKALIZOWANE W VTA • nagradzające działanie nikotyny • receptory nikotynowe zlokalizowane na neuronach DA • systemowe podanie nikotyny zwiększa iskrzenie neuronów DA • neurony VTA tworzą • synapsy z neuronami • cholinergicznymi

49. UZALEŻNIAJĄCE DZIAŁANIE ZLOKALIZOWANE W NAc • uzależniające działanie substancji stymulujących • kokaina lub amfetamina podnoszą poziom zewnątrzkomórkowej DA • uwalnianie DA w NAc związane jest częściowo z konsumpcją, a częściowo z oczekiwaniem nagrody • kokaina i amfetamina mają podobny mechanizm działania, ale • amfetamina chętnie samopodawana przez zwierzęta do NAc • kokaina niechętnie, tylko wtedy gdy stosowana jest w wysokich stężeniach i w sposób ciągły

50. UZALEŻNIAJĄCE DZIAŁANIE ZLOKALIZOWANE W NAc • uzależniające działanie • morfiny i met-enkefaliny • działanie niezależne • od tego w VTA • nagradzające działanie • fencyklidyny i • antagonistów receptora • NMDA (MK-801 i CPP) • miejscem uchwytu jest • skorupa NAc (shell)