Terminologia bibliograficzna a zmienne środowisko informacyjne

1. 14 listopada 2011 r. BIBLIOTEKA NARODOWA Seminarium „Standardy Bibliograficzne 2011” Jarosław Pacek Terminologia bibliograficzna a zmienne środowisko informacyjne

2. Problemy terminologiczne na łamach literatury, Interesujące przykłady terminów, Źródła terminologiczne, Baza terminologiczna z Zakresu Bibliografii i Katalogowania – Sternik. Plan wystąpienia

3. Terminologia na językach, czyli Problemy omawiane w Literaturze

4. Wiele terminów bibliograficznych staje się nieaktualnych, pojawiają się nowe, już istniejącym nadawane są nowe znaczenia. Zmiany terminologiczne ujawniają się na łamach dokumentacji, takiej jak opisy nowych standardów i norm, zwłaszcza w języku angielskim. W piśmiennictwie polskim brakuje wykazów słownictwa z zakresu bibliografii i nauki o informacji. Potrzebne jest tworzenie narzędzi usprawniających interoperacyjność semantyczną i jednoczesne wyszukiwanie w różnych systemach. Terminologia - problemy

5. Problemy terminologii podnoszone są na konferencjach i innych spotkaniach, np.: Bibliografia. Teoria. Praktyka. Dydaktyka. Warszawa 2008 r. Szósta Ogólnokrajowa Narada Bibliografów.Warszawa 2008 r. Zarządzanie Informacją w Nauce. Katowice 2010 r. XI Krajowe Forum Informacji Naukowej i Technicznej. Zakopane 20-23 września 2011 r. Terminologia - problemy

6. Problemy terminologii są przedmiotem omówienia w literaturze fachowej, np.: • M. Kisilowska, Przestrzeń, horyzont, środowisko informacyjne… Czy wiemy, co nas otacza? Rozważania terminologiczne, referat wygłoszony na XI Krajowym Forum Informacji Naukowej i Technicznej. • J. Pacek, Bibliografia w zmieniającym się środowisku informacyjnym, 2010; Dokument czy zasób, „Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej”, dostępny w E-LIS. • J. Woźniak-Kasperek, Wiedza i język informacyjny 2011; Zawartość, dokument, obiekt, zasób – problemy nie tylko terminologiczne, „Zagadnienia Informacji Naukowej” 2011, nr 1. • E, McCulloch, G. Macgregor, Analysis of equivalence mapping for terminology services, Journal of Information Science,2008 , nr 1, s. 70-92. • E, McCulloch, A. Shiri, D. Nicholson, Challenges and issues in terminology mapping: a digital library perspective, „The Electronic Library”, 2005, nr 6,s.671–677. Terminologia - literatura

7. „Poniekąd w akcie bezradności szukamy nowych słów, wierząc, że one pomogą zrozumieć i opanować coraz bardziej złożoną rzeczywistość. Jednak zawsze na początku powinno być rzetelne poznanie rzeczywistości, a później jej nazywanie – nie odwrotnie. Precyzja myśli i języka stanowi istotny składnik racjonalności”. [J. Woźniak-Kasperek, Wiedza i język informacyjny 2011, s. 60]. Terminologia - literatura

8. Nowe obiekty, nowe definicje, czyli niesforne terminy

9. Ostatnie dwie dekady przyniosły bibliografii istotne zmiany warunkowane przez cyfryzację i usieciowienie środowiska informacyjnego. Zmiany dotyczą m.in. stosowanej terminologii i definiowania badanych przez bibliografię zjawisk. terminologia

10. Cyfrowa metoda utrwalania informacji, elektroniczny sposób odczytu i przestrzeń sieciowa zrodziły nowe formy nośników. Bibliografia nie lubi anonimowości. terminologia

11. Terminologia - przykłady Nowe jednostki opisu: • Obiekt • Encja • Leksja • Zasób • Bibliograficzny • Cyfrowy • Elektroniczny • Dynamiczny • Informacyjny • Online • Statyczny • Sieciowy • Utrwalony • Zdalny • Informacyjny • Cyfrowy

12. dokument zasób • Informacja zapisana lub obiekt materialny, które mogą być potraktowane jako jednostka w procesie dokumentacji. [PN-ISO 5127] • Utrwalona informacja (wraz z materiałem, w którym została utrwalona, nośnikiem informacji). [Słownik encyklopedyczny informacji, języków i systemów informacyjno-wyszukiwawczych] • Obejmuje jednostki, zbiory i ich części. Może odnosić się do jednostki fizycznej (np. kaseta audio) lub nieposiadającej określonej formy fizycznej (np. witryna sieci Web). [RDA] • Obiekt fizyczny lub nieposiadający określonej formy fizycznej, obejmujący intelektualną i/lub artystyczną zawartość, stworzony jako jednostka, stanowiąca podstawę pojedynczego opisu bibliograficznego. [ISBD. Consolidated Edition] Dokument VS zasób

13. Documentseeresource ISBD. Consolidated Edition

14. Liczba wystąpień w ISBD. Consolidated Edition (302 s.): Resource:1231, kontekst: opisywana jednostka, podstawa opisu bibliograficznego, różne typy: monographic resource, electronic resource, itd. Document:36, kontekst: w przykładowych tytułach, jako synonim, w terminie documentation (askryptor: accompanying documentation) oznacza dokumentację dot. eksploatacji zasobu, np. podręcznik użytkownika. W znaczeniu dokumentu towarzyszącego używany jest termin accompanying material. Terminologia - przykłady

15. Terminologia - przykłady Leksja - to podstawowa jednostka hipertekstu. „Różni się od klasycznie pojmowanego fragmentu. Jej cechą musi być spójność i bardziej niż względna autonomiczność.” [Źródło: Techsty. Literatura i nowe media. http://techsty.art.pl/warsztaty/lexia.htm]. Leksja opowiadania afternoon, a story Michaela Joyce`a. Źródło: Techsty. Literatura i nowe media. http://techsty.art.pl.

16. Obiekt informacyjny - każdy element zbioru informacyjnego, niezależnie od zawartości, formy, wielkości (np. liczonej w bajtach), nośnika czy metody zapisu. Również drukowana książka itp. • Obiekt cyfrowy – utrwalony za pomocą wartości liczbowych, źródło informacji czytelne maszynowo, elektronicznie. Terminologia - przykłady

17. Terminologia - przykłady Punkt dostępu - element danych, np. wybrane pole rekordu bibliograficznego, które reprezentuje ten rekord np. na liście danych wyświetlanych użytkownikowi w wyniku jego interakcji z systemem, w odpowiedzi na kwerendę. Może to być tytuł, nazwa twórcy, nazwa wydawcy, hasło przedmiotowe, symbol klasyfikacyjny, sygnatura, standardowe oznaczenie numerowe itp., w zasadzie większość elementów budujących rekord.

18. Dzieło - odrębny wytwór intelektualny lub artystyczny (tzn. o intelektualnej lub artystycznej zawartości). W FRBR jest jednostką abstrakcyjną, nie istnieje żaden materialny obiekt, który stanowiłby dzieło. Rozpoznawane i postrzegane jest jedynie poprzez swe indywidualne realizacje. Terminologia - przykłady

19. Ile ścieżek do przedeptania, czyli Źródła terminologii

20. Deklaracja Międzynarodowych Zasad Katalogowania (2009 r.) - dokument zastępujący i rozszerzający „Zasady Paryskie”, dostarcza zasad tworzenia katalogów i podobnych narzędzi, funkcjonujących w środowisku cyfrowym i internetowym. W słowniczku 41 terminów z definicjami. Statement of International Cataloguing Principles. http://www.ifla.org/files/cataloguing/icp/icp_2009-pl.pdf.

21. RDA (Resource Description and Access) – nowy standard katalogowania, który ma realizować wymagania środowiska cyfrowego, dzięki elastycznej strukturze, możliwości opisu zasobów cyfrowych i analogowych; tworzeniu danych przyjaznych dla nowych rozwiązań w zakresie struktur baz danych; tworzeniu danych kompatybilnych z istniejącymi zasobami katalogów. Słownik na 47 stronach,od access point po video cartridge . RDA Full draft. Glossary. http://www.rdatoolkit.org/constituencyreviewfiles/Phase1Gloss_10_21_08.pdf.

22. ISBD (International Standard Bibliographic Description) - opublikowana w 2007 r. skonsolidowana wersja ISBD. Słownik na 18 stronach. Wskazuje znaczenia terminów, zastosowane w tekście i funkcjonujące w ogólnym obiegu. International Standard Bibliographic Description (ISBD). Consolidated Editionhttp://www.ifla.org/files/cataloguing/isbd/isbd_wwr_20100510_clean.pdf

23. Joan M. Reitz , Online Dictionary for Library and Information Sciencehttp://www.abc-clio.com/ODLIS/odlis_A.aspxWersja drukowana: LibrariesUnlimited, 2004 r.

24. Robert Wedgeworth(red.), World Encyclopedia of Library and Information Services, wyd. 2., 1993. (znaczna część dostępna w Google Books)

25. MULDICAT (Multilingual dictionary of cataloguing terms and concepts)http://www.ifla.org/en/publications/multilingual-dictionary-of-cataloguing-terms-and-concepts-muldicat27 języków, wersje w formacie DOC oraz RDF/SKOS XML

26. J. Tomaszczyk, Angielsko-polski słownikinformacji naukowej i bibliotekoznawstwa Słownik zawiera ok. 6000 angielskich słów i ponad 2300 różnego rodzaju połączeń wyrazowych wraz z ich odpowiednikami lub objaśnieniami w języku polskim. Dostępny w formacie PDF: http://www.sbc.org.pl/Content/16671/Słownik+INiB.pdf

27. Terminy i definicje wybranych pojęćz dziedziny informacji i dokumentacji. Relacje między hasłami. 216 s., około 1200 terminów i definicji. [Na temat tej normy: A.Grochowska, Terminologia w zakresie informacjii dokumentacji w świetle norm ISO, „Przegląd Biblioteczny”, 2003, nr ½, s. 43-53]. PN-ISO 5127: 2005. Informacja i dokumentacja. Terminologia

28. Bibliopedia w serwisie wikia, http://biblio.wikia.com/wiki/Accueil BIBLIOPEDIA FRANCUSKA http://www.bibliopedia.fr Library and Information Science Wiki, http://liswiki.org Glossary of library and information science, http://en.wikipedia.org/wiki/Glossary_of_library_and_information_science Narzędzia społecznościowe

29. Uchwyć koło sterowe, czyli Słownik terminologiczny z zakresu bibliografii i katalogowania

30. Sternik – http://sternik.bn.org.pl

31. Ideą bazy jest utworzenie specjalistycznego narzędzia dostarczającego informacji z zakresu współczesnej terminologii bibliograficznej. Słownik zawiera terminy w dwóch językach: polskim i angielskim oraz ich definicje. Sternik - idea

32. Celem bazy jest: Wypełnienie luki w zasobie aktualnych źródeł. Dostarczenie materiału do dalszych analiz i dyskusji terminologicznych. Stworzenie narzędzia przydatnego w codziennej pracy. Sternik - cele

33. Metodą szeregowania terminów jest porządek alfabetyczny. Hasła są listowane z możliwością przeglądania indeksów alfabetycznych. Terminy w językach angielskim i polskim szeregowane są razem w jednym ciągu alfabetycznym. Hasła terminów angielskich zawierają odesłanie do właściwego hasła polskiego. Sternik - struktura

34. Dla wszystkich terminów angielskich ekwiwalentami są terminy polskie. Oprogramowanie TemaTres (http://www.vocabularyserver.com) pozwala stosować relacje kojarzeniowe (asocjacyjne). Każdy artykuł hasłowy zawiera listę aktywnych odsyłaczy do terminów skojarzonych. Sternik - struktura

35. Ponad 1000 terminów. Funkcję deskryptywną pełnią hasła terminów polskich. Zebrane są definicje terminów, z oznaczeniami źródeł i inicjałami redaktorów wprowadzających. Źródła informacji to normy, standardy, literatura przedmiotu, opracowania polskie i angielskie. Każde hasło polskie wskazuje również terminy skojarzone oraz odpowiednik w języku angielskim. Sternik - zawartość

36. Założeniem bazy jest możliwość wymiany danych i łączenia z innymi źródłami. Zapewniają to formaty eksportu, zaimplementowane w oprogramowaniu TemaTres takie jak: BS8723-5 (brytyjski standard dla ustrukturyzowanych danych słownikowych), Listy alfabetyczne i hierarchiczne w formacie txt, SKOS-Core (Simple KnowledgeOrganization System), VDEX (IMS Vocabulary Definition Exchange), XTM (XML TopicMaps), Zthes (specyfikacja dla prezentacji zawartości tezaurusów), Wszystkie informacje przechowywane są w bazie danych, utworzonej w popularnym języku SQL. Sternik - interoperacyjność

37. Sternik - wyszukiwanie

38. Baza jest umieszczona na serwerach i w domenie Biblioteki Narodowej, dostępna publicznie pod adresem: http://sternik.bn.org.pl. W przyszłości prawdopodobny jest model „półotwarty” – z możliwością dodawania (proponowania) haseł przez użytkowników. Ze względu na konieczność wiarygodności i wysokiego poziomu merytorycznego bazy, możliwość edycji i zatwierdzania haseł pozostanie dostępna dla administratorów. Sternik - dostępność

39. Pierwszy zbiór kontrolny, ponad 200 haseł opracowano w okresie od października do końca listopada 2010 r. Ze względu na konieczność zapewnienia aktualności bazy nie przewiduje się terminu zakończenia jej opracowania. • Osoby odpowiedzialne za zawartość bazy to pracownicy Instytutu Bibliograficznego: • Agnieszka Brachfogel, • Grażyna Jaroszewicz, • Magdalena Krynicka, • Jarosław Pacek, • Marcin Roszkowski, • Paweł Rygiel. Sternik – odpowiedzialność i ramy czasowe

40. Dziękuję za uwagę