SYSTEMY WYBORCZE

1. SYSTEMY WYBORCZE

2. WYBORY • współcześnie przeprowadzane w zdecydowanej większości krajów świata (nie tylko w krajach demokratycznych) • aby w istocie pozwalały na dokonanie wyboru powinny być CYKLICZNE i RYWALIZACYJNE w praktyce mogą one być rywalizacyjne, semi-rywalizacyjne, quasi-rywalizacyjne bądź nierywalizacyjne • ideałem jest, aby były również WOLNE, UCZCIWE i dokonywane przez NIEZALEŻNYCH WYBORCÓW

3. SYSTEM WYBORCZY • ogół norm regulujących czynne i bierne prawo wyborcze, • proces wyłaniania kandydatów, • zasady prowadzenia kampanii wyborczej, • sposób przeprowadzenia głosowania, • metody przeliczania głosów na mandaty • oraz procedury kontrolowania prawidłowości wyborów EGZEKWOWANIE ODPOWIEDZIALNOŚCI POLITYCZNEJ & UMOŻLIWIENIE ALTERNACJI WŁADZY LEGITYMIZOWANIE WŁADZY ZWYCIĘZCÓW ZAPEWNIENIE REPREZENTACJI MNIEJSZOŚCI SYSTEM WYBORCZY PRZEKAZYWANIE SYGNAŁÓW OD WYBORCÓW DO POLITYKÓW WZMACNIANIE (LUB OSŁABIANIE) SYSTEMU RZĄDÓW DEMOKRATYCZNYCH

4. Normy, na których bazują systemy wyborcze państw demokratycznych: • TAJNOŚĆ • RÓWNOŚĆ RÓWNOŚĆ FORMALNA RÓWNOŚĆ MATERIALNA NORMA PRZEDSTWICIELSTWA • POWSZECHNOŚĆ CENZUSY WYŁĄCZENIA • BEZPOŚREDNIOŚĆ

5. 36 56% 28 44%

6. + (w niektórych krajach) PROPORCJONALNOŚĆ FORMUŁA WYBORCZA (REGUŁA ROZSTRZYGNIĘCIA) metoda przeliczania głosów oddanych przez wyborców na mandaty WIĘKSZOŚCIOWE SYSTEMY WYBORCZE PROPORCJONALNE MIESZANE SYSTEM WIĘKSZOŚCIOWY PARTIA A PARTIA B A 90% 10% OKRĘG I B 45% 55% OKRĘG II B OKRĘG III 45% 55% SYSTEM PROPORCJONALNY POPARCIE W SKALI KRAJU 2A + 1B 60% 40%

7. PARTIA C PARTIA D PARTIA A PARTIA B 50% 50% 5% 5% 40% OKRĘG I 50% 50% 5% OKRĘG II 5% 40% OKRĘG III 50% 5% 50% 5% 40% POPARCIE W SKALI KRAJU 20% 20% 20% 40%

8. ORDYNACJA WIĘKSZOŚCIOWA 1. wedle zasady większości bezwzględnej (majority system) ZWYCIĘZCA MUSI UZYSKAĆ MIN. 50%+1 GŁOS jeśli nie ma takiej osoby to przeprowadza się II TURĘ, w której startują kandydaci z największą liczbą głosów albo od razu stosowany jest tzw. SYSTEM GŁOSOWANIA ALTERNATYWNEGO 2. wedle zasady większości względnej (plurality system) ZWYCIĘŻA TEN, KTO OTRZYMA NAJWIĘCEJ GŁOSÓW • OKRĘGI JEDNOMANDATOWE (NA OGÓŁ) • WYNIK W ZNACZNYM STOPNIU ZALEŻNY OD SAMYCH KANDYDATÓW (PROGRAM PARTII MA ZNACZENIE DRUGOPLANOWE) • KORZYSTNA DLA PARTII, KTÓRE SĄ W STANIE WYSTAWIĆ SILNYCH KANDYDATÓW W JAK NAJWIĘKSZEJ LICZBIE OKRĘGÓW

9. ORDYNACJA WIĘKSZOŚCIOWA ZALETY: • SPERSONALIZOWANA RELACJA POMIĘDZY WYBORCĄ A DEPUTOWANYM • PRZYCZYNIA SIĘ DO WIĘSZEJ STABILNOŚCI SYSTEMU POLITYCZNEGO (ZAPOBIEGA ZBYTNIEMU ROZCZŁONKOWANIU ORGANU PRZEDSTAWICIELSKIEGO) • POMNIEJSZANIE ZNACZENIA UGRUPOWAŃ SKRAJNYCH I RADYKALNYCH … I WADY: • PODZIAŁ MANDATÓW MOŻE ZNACZNIE ODBIEGAĆ OD ROZKŁADU PREFERENCJI WYBORCÓW • MOŻE PROWADZIĆ DO TEGO, ŻE ZNACZNA CZĘŚĆ WYBORCÓW W OGÓLE NIE JEST REPREZENTOWANA • PRZYCZYNIA SIĘ DO ZJAWISKA EROZJI LOJALNOŚCI PARTYJNEJ

10. ORDYNACJA PROPORCJONALNA Zasadniczy cel: PODZIAŁ MANDATÓW POWINIEN JAK NAJLEPIEJ ODPOWIADAĆ PREFERENCJOM GŁOSUJĄCYCH • OKRĘGI WIELOMANDATOWE • PARTYJNE (KOALICYJNE) LISTY KANDYDATÓW • WYBORCY OCENIAJĄ PRZEDE WSZYSTKIM PROGRAM PARTII I POSTAWĘ LIDERÓW • RZADKO STOSOWANY W POSTACI CZYSTEJ deformacje: KLAUZULA ZAPOROWA (próg wyborczy) BLOKOWANIE LIST TWORZENIE LIST OGÓLNOKRAJOWYCH • UZYSKANIE MANDATU NIE WYMAGA ZWYCIĘSTWA W DANYM OKRĘGU, A JEDYNIE PRZEKROCZENIA TZW. PROGU NATURALNEGO

11. ORDYNACJA PROPORCJONALNA Najpopularniejsze metody przeliczania głosów na mandaty: • Metoda Hare-Niemeyera(METODA NAJWYŻSZYCH RESZT): • LICZBĘ WAŻNYCH GŁOSÓW oddanych w danym okręgu NA DANĄ LISTĘ mnoży się przez LICZBĘ MANDATÓW, • a uzyskany wynik dzieli się przez OGÓLNĄ LICZBĘ GŁOSÓW WAŻNYCH komitety uzyskują tyle mandatów, ile wynosi LICZBA CAŁOŚCI z wyznaczonego dla nich ilorazu; pozostałe mandaty są przydzielane zgodnie z malejącą kolejnością cyfr dziesiątek, setek, itd. • uznawana za najwierniej oddającą preferencje wyborców • stosunkowo korzystna dla partii, które nie uzyskały największego poparcia

12. ORDYNACJA PROPORCJONALNA W 10-mandatowym okręgu wyborczym oddano 10 000 ważnych głosów. LICZBA GŁOSÓW 3 + 1 Partia A 3 600 x 10 x 0,0001 = 3,6 3 600 2 Partia B 2 300 x 10 x 0,0001 = 2,3 2 300 2 Partia C 2 000 x 10 x 0,0001 = 2,0 2 000 + 1 Partia D 1 700 x 10 x 0,0001 = 1,7 1 1 700 Partia E 400 400 x 10 x 0,0001 = 0,4

13. ORDYNACJA PROPORCJONALNA METODY NAJWIĘKSZYCH ŚREDNICH: 2. Metoda Sainte-Laguë LICZBA WAŻNYCH GŁOSÓW ODDANYCH NA KAŻDĄ Z PARTII jest dzielona przez KOLEJNE LICZBY NIEPARZYSTE, (z tym, że jako pierwszy dzielnik przyjmuje się często 1,4). Następnie porównuje się wszystkie uzyskane wyniki i spośród nich wyszukuje się tyle NAJWIĘKSZYCH ILORAZÓW, ile jest mandatów do obsadzenia. 3. Metoda d’Hondta LICZBA WAŻNYCH GŁOSÓW ODDANYCH NA KAŻDĄ Z PARTII jest dzielona przez KOLEJNE LICZBY NATURALNE. Następnie – jak w metodzie Sainte-Laguë. • sprzyja dużym partiom NADREPREZENTACJA (Matthew effect)

14. ORDYNACJA PROPORCJONALNA 4. Metoda Hagenbacha-Bischoffa Wyznaczamy ILORAZ WYBORCZY dla całego kraju (relacja liczby ważnych głosów oddanych w całym kraju do ogólnokrajowej liczby mandatów powiększonej o 1). Mandaty uzyskują te ugrupowania, które zdobyły liczbę głosów co najmniej równą ILORAZOWI WYBORCZEMU. Pozostałe mandaty są przydzielane jak w metodzie d’Hondta.

15. ORDYNACJA PROPORCJONALNA LICZBA GŁOSÓW /5 /3 /1,4 Partia A 1 200 720 3 600 2 571 767 460 Partia B 2 300 1 643 667 400 Partia C 2 000 1 429 567 340 Partia D 1 700 1 214 133 80 Partia E 400 286 Metoda SAINTE-LAGUË: partia A – 2 mandaty partia B – 2 mandaty partia C – 1 mandat partia D – 1 mandat

16. ORDYNACJA PROPORCJONALNA LICZBA GŁOSÓW /2 /3 /1 Partia A 1 200 3 600 3 600 1 800 767 Partia B 2 300 2 300 1 150 667 Partia C 2 000 2 000 1 000 567 Partia D 1 700 1 700 850 133 Partia E 400 400 200 Metoda d’HONDTA: partia A – 3 mandaty partia B – 1 mandat partia C – 1 mandat partia D – 1 mandat

17. ORDYNACJA PROPORCJONALNA ZALETY: • PODZIAŁ MANDATÓW ZNACZNIE LEPIEJ ODPOWIADA ROZKŁADOWI PREFERENCJI WYBORCÓW • MNIEJSZE NIEBEZPIECZEŃSTWO ZACHWIANIA LOJLALNOŚCI PARTYJNEJ … I WADY: • BRAK WIĘZI DEPUTOWANEGO Z WYBORCĄ • NIEBEZPIECZEŃSTWO ROZDROBNIENIA PARLAMENTU I DESTABILIZACJI POLITYCZNEJ • BRAK WPŁYWU WYBORCÓW NA ZAWIERANE PO WYBORACH KOALICJE • NIEBEZPIECZEŃSTWO DOJŚCIA DO WŁADZY UGRUPOWAŃ SKRAJNYCH

18. SYSTEMY MIESZANE POŁĄCZENIE ELEMENTÓW ORDYNACJI WIĘSZKOŚCIOWEJ I PROPORCJONALNEJ: część mandatów rozdzielana w wyborach większościowych, część w proporcjonalnych RÓWNOLEGŁE (SEGMENTOWE, PÓŁPROPORCJONALNE) Wyniki obu części są NIEZALEŻNE m.in. Rosja, Japonia, Litwa, Ukraina, Pakistan, Gruzja, Filipiny

19. SYSTEMY MIESZANE SPRZĘŻONE (SPERSONALIZOWANE, KOMPENSACYJNE) Dysproporcje pojawiające się przy rozdziale mandatów wedle reguły większościowej są kompensowane mandatami z części proporcjonalnej. • Wyborca dysponuje dwoma głosami: • na określonego kandydata w okręgu jednomandatowym • na określoną listę partyjną W pierwszej kolejności obsadzane są mandaty uzyskane w wyborach większościowych.

20. SYSTEM POJEDYNCZEGO GŁOSU PRZECHODNIEGO W okręgu wyborczym są do zdobycia 3 mandaty. W głosowaniu wzięło udział 60 osób. WYNIKI GŁOSOWANIA PRÓG WYBORCZY (wg formuły Droopa): 60 LICZBA GŁOSUJĄCYCH = 15 3 + 1 LICZBA MANDATÓW + 1

21. 8 9 = +3 x 24 0 0 9 = 0 5 = 0 x x 24 14 7 5 = +2,5 5 = +2,5 x 14 7 x 14 SYSTEM POJEDYNCZEGO GŁOSU PRZECHODNIEGO GŁOSÓW NADWYŻKOWYCH 24-15=9 16 9 = +6 x 24 GŁOSÓW NADWYŻKOWYCH 20-15=5

25. KRYTERIA OCENY SYSTEMÓW WYBORCZYCH • dla analiz systemów wyborczych prowadzonych przez ekonomistów znamienne jest koncentrowanie się na kryteriach, • które można zaksjomatyzować, ale... • NIE MA IDEALNEGO SYSTEMU WYBORCZEGO!

26. SYSTEM WYBORCZY A PROBLEM KORUPCJI • R. Myerson: • system wyborczy może stanowić barierę utrudniającą walkę z korupcją • wyborca dąży do maksymalizacji wypłaty (użyteczności) z oddanego głosu • w parlamencie zasiadają reprezentanci dwu partii L1 i R1 skorumpowani w podobnym stopniu • R1 – partia opozycyjna • L1 – partia rządząca • L2 – nowa partia lewicowa „czysta”

27. Prawdopodobieństwo uzyskania mandatów przez L2 (→ zmniejszenia korupcji) niższe w przypadku ordynacji większościowej niż proporcjonalnej (idealnie proporcjonalnej) • Skuteczność walki z korupcją zależna od tego, jaki poziom poparcia mogą zyskać liderzy ugrupowań politycznych dzięki uczynieniu z różnic w poziomie korupcji istotnego problemu w czasie kampanii wyborczej