SYSTEMY WYBORCZE

1. SYSTEMYWYBORCZE W rozwijających się demokracjach, szczególnie europejskich, możemy wyróżnić zarówno różnego typu wybory: parlamentarne - krajowe, parlamentarne - europejskie, samorządo­we, a w niektórych krajach również prezydenckie, jak i różny sposób ich organizacji.

2. WYBORY PARLAMENTARNE JAKO REGUŁA ŻYCIA POLITYCZNEGO W PAŃSTWACH DEMOKRATYCZNYCH Wybory parlamentarne są niezbędne do rozwoju demokracji i mają podstawowe znaczenie dla życia politycznego w państwie demokratycznym. Dzięki nim obywatele mogą uczestni­czyć we władzy, kształtować scenę polityczną państwa i pośrednio wpływać na realizowane cele polityczne. Od wyników wyborów parlamentarnych zależy bowiem nie tylko to, jakie partie zdobędą mandaty w organach przedstawicielskich kraju, ale także jakie ugrupowanie polityczne stanie się partią rządzącą (lub tworzącą koalicję rządową) w najbliższym czasie. Wybory są kluczowym narzędziem demokracji przedstawicielskiej.

3. WYBORY PARLAMENTARNE JAKO REGUŁA ŻYCIA POLITYCZNEGO W PAŃSTWACH DEMOKRATYCZNYCH Zorganizowanie i cykliczne przeprowadzanie wyborów parlamentarnych nie gwarantuje jednak ani demokratycznego charakteru systemu politycznego, ani wiarygodności procesu wyborczego. Aby wybory w sposób demokratyczny służyły wyłonieniu rzeczywistych repre­zentantów ugrupowań politycznych, powinny być spełnione następujące warunki:

4. WYBORY PARLAMENTARNE JAKO REGUŁA ŻYCIA POLITYCZNEGO W PAŃSTWACH DEMOKRATYCZNYCH • wybory muszą mieć charakter rywalizacyjny - uczestniczą w nich co najmniej dwie siły polityczne oferujące odmienne programy i reprezentowane przez różnych kandydatów, pomiędzy którymi mogą wybierać wyborcy; • przestrzegane są zasady demokratycznego państwa prawa, tj. wolności słowa, zgro­madzeń, stowarzyszeń i swobody tworzenia partii politycznych; • przyjęte są zasady prawa wyborczego, tzn. musi istnieć zespół norm określających zasady: przyzna­wania czynnego i biernego prawa wyborczego, wy­łaniania kandydatów, prowadzenia kampanii wybor­czej, organizacji głosowania, finansowania kampanii wyborczej, sposobu przeliczania głosów na mandaty, oraz przewidziane są procedury społecznej kontroli głosowania; • wybory są przeprowadzone w sposób wolny i uczciwy {free and fair), tzn. proces wyborczy zorga­nizowany jest zgodnie z obowiązującymi procedurami wyborczymi, a także zapewniona jest możliwość kontroli i monitorowania ich przebiegu, przy założeniu, że każda z uczestniczących w wyborach stron podlega jednako­wym prawom i procedurom.

5. ZASADYPRAWAWYBORCZEGO Uniwersalne zasady prawa wyborczego Do uniwersalnych norm regulujących proces powołania organów przedstawicielskich należy zaliczyć następujące zasady: • powszechności; • równości; • bezpośredniości; • tajności.

6. ZASADYPRAWAWYBORCZEGO • A. Zasada powszechności Zasada powszechności to prawo uczestniczenia w wyborach (czynne i bierne prawo wyborcze). W większości państw na świecie (84 proc.) obywatele uzyskują czynne prawo wyborcze (możliwość udziału w głosowaniu) z chwilą ukończenia 18. roku życia. Wiek uzyskania biernego prawa wyborczego (prawa do kandydowania) jest z reguły starszy niż czynnego prawa wyborczego.

7. ZASADYPRAWAWYBORCZEGO • B. Zasada równości Jest to zasada, według której „jeden człowiek to jeden głos" (tzw. równość materialna) - każdy głos jest równy głosowi każdego innego wyborcy. Liczba głosów przysługujących każdemu oby­watelowi w głosowaniu jest równa (nie tylko formalnie, ale także pod względem siły głosu).

8. ZASADYPRAWAWYBORCZEGO • C. Zasada bezpośredniości Oznacza, że wyborca oddaje głos bezpośrednio na kan­dydata lub na określoną listę kandydatów i nie istnieje ogniwo pośrednie, np. kolegium elektorów (pojawia się ono czasami przy wyborach do izb wyższych parlamentu).

9. ZASADYPRAWAWYBORCZEGO • D. Zasada tajności Wymaga stworzenia odpowiednich warunków przez organizatorów wyborów, które umożli­wiają wyborcom zachowanie anonimowości oddanego głosu.

10. ZASADYPRAWAWYBORCZEGO Ciekawostka: Różna sita głosu istniaia np. w systemie pluralnym (zapewniał on niektórym wyborcom więcej niz jeden głos) w Anglii i we Francji w XIX w., kiedy z racji posiadanego majątku ta sama osoba mogta glosować nawet w kilku okręgach równocześnie, oraz w systemie kurialnymstosowanym w XIX i na początku XX w. np. w Austrii, w którym nie była zachowana odpowied- niość pomiędzy liczbą wyborców a liczbą mandatów, tak że różna liczba deputowanych była wybierana przez nieadekwatne pod względem proporcji grupy obywateli.Z zasadą bezpośredniości wyborów nie koliduje oczywiście głosowanie przez uprawnionego pełnomocnika - to rozwiązanie jest stosowane w wielu państwach świata w odniesieniu do osób chorych i starszych.

11. SYSTEM WYBORCZY System wyborczy to szczegółowe zasady proceduralne określające sposób przygotowania i przeprowadzenia wyborów oraz obliczenia wyników poprzez podział mandatów. Ogół kwestii związanych z przeprowadzeniem wyborów regulowany jest przez ordynacje wyborcze (w formie ustawy). Systemy wyborcze wpływają bezpośrednio na skład ciał przedstawiciel­skich i na kształt systemów partyjnych. Istotnymi elementami systemu wyborczego są: • wielkość i kształt okręgów wyborczych; • uprawnienia wyborcy; • progi wyborcze; • formuła wyborcza.

12. SYSTEM WYBORCZY Wielkość okręgów wyborczych jest określona przez liczbę mandatów możliwych do uzyskania zdanego okręgu. Okręgi mogą być jednomandatowe, dwumandatowe, kilkumandatowe i wielo­mandatowe; w niektórych krajach jest jeden okręg wyborczy obejmuje terytorium całego kraju (np. Niderlandy, Izrael). Im więcej jest mandatów do obsadzenia z danego obszaru, tym większe szanse na ich uzyskanie będą miały partie średnie i małe (w systemie proporcjonalnym).

13. SYSTEM WYBORCZY Kształt okręgu wyborczego wyznaczony jest przez jego granice, które często pokrywają się z podziałem administracyjnym kraju. Na kształt okręgów mają więc wpływ: wielkość obszaru, liczebność i przekonania polityczne mieszkańców. Zmiany w obszarze okręgów wyborczych mogą wpływać na wyniki wyborów. Kształt okręgu ma istotne znaczenie, zwłaszcza jeśli na jakimś obszarze występuje koncen­tracja elektoratu jednego ugrupowania politycznego. Dlatego przebieg granic okręgów może stać się przed­miotem politycznej dyskusji i manipulacji. Szczególnie ważna jest kwestia kształtu w jednomandatowych wy­borach większościowych.

14. SYSTEM WYBORCZY Progi wyborcze (klauzule zaporowe) są stosowane w systemach wyborczych proporcjonal­nych i mieszanych (zob. s. 127-130). Wprowadzają one ograniczenia w przydziale mandatów. Aby uczestniczyć w podziale mandatów, partia musi osiągnąć poparcie wyborców na określo­nym poziomie. Progi wyborcze stosowane są w celu powstrzymania procesu rozdrobnienia politycznego parlamentu. Klauzula zaporowa obowiązuje w większości krajów Europy, gdzie funkcjonuje proporcjonalna formuła wyborcza, ale nie jest stosowana w żadnym kraju Ame­ryki. Progi wyborcze zwykle kształtują się na poziomie 3-5 proc., choć są kraje, gdzie wynosi on 10 proc.

15. SYSTEM WYBORCZY Formuła wyborcza jest podstawowym kryterium przy klasyfikowaniu systemów wybor­czych. Określa ona metodę (regułę) przeliczenia siły poparcia uzyskanego w wyborach przez komitety wyborcze na mandaty uzyskane za pomocą systemu wyborczego. Wyróżnia się wie­le wariantów systemów wyborczych. Zastosowanie określonego typu systemu wyborczego ma bezpośredni wpływ na podział mandatów pomiędzy partie, oddziałuje też na politykę wyborczą przez nie prowadzoną. Także zachowania wyborców kształtowane są przez określo­ne systemy wyborcze

16. SYSTEM WYBORCZY Progi wyborcze są stosowane w systemach wyborczych proporcjonalnych i mieszanych. Wprowadzają one ograniczenia w przydziale mandatów. Aby uczestniczyć w podziale mandatów, partia musi osiągnąć poparcie wyborców na określonym poziomie. Progi wyborcze stosowane są w celu powstrzymania procesu rozdrobnienia politycznego parlamentu. Klauzula zaporowa obowiązuje w większości krajów Europy, gdzie funkcjonuje proporcjonalna formuła wyborcza, ale nie jest stosowana w żadnym kraju Ameryki. Progi wyborcze zazwyczaj kształtują się na poziomie 3-5%, choć są kraje gdzie wynosi on 10%.

17. SYSTEM WYBORCZY Formuła wyborcza jest podstawowym kryterium przy klasyfikowaniu systemów wyborczych. Określa ona metodę (regułę) przeliczenia siły poparcia uzyskanego w wyborach przez komitety wyborcze na mandaty uzyskane za pomocą systemu wyborczego. Wyróżnia się wiele wariantów systemów wyborczych. Zastosowanie określonego typu systemu wyborczego ma bezpośredni wpływ na podział mandatów pomiędzy partie, oddziałuje też na politykę wyborcza przez nie prowadzoną. Także zachowania wyborców kształtowane są przez określone systemy wyborcze.

18. TYPY SYSTEMÓW WYBORCZYCH • 1. SYSTEMY WIĘKSZOŚCIOWE • OKRĘGI JEDNOMANDATOWE: • System większościowy jednomandatowy-jest to inaczej system większości względnej (zwykłej), w którym „zwycięzca bierze wszystko”. W systemie tym wyborca oddaje głos na jednego kandydata. Zwycięzcą zostaje ten, kto w danym okręgu uzyska największą liczbę głosów, a do uzyskania mandatu wystarczy względna większość głosów zdobyta w okręgu. . System ten jest stosowany w demokracjach anglosaskich: m.in. Stanach Zjedno­czonych, Kanadzie, Wielkiej Brytanii i jej byłych koloniach, Ameryce Łacińskiej i w wyborach do wielu wyższych izb parlamentu

19. TYPY SYSTEMÓW WYBORCZYCH • System większościowy jednomandatowy z dogrywką lub tzw. dwóch tur-cechą charakterystyczną tego systemu są dwie tury wyborcze oddzielone przerwą. Aby uzyskać mandat, w pierwszej turze kandydat musi otrzymać ponad 50-procentowe poparcie wyborców (większość bezwzględna) głosujących w danym jednomandatowym okręgu wyborczym. System ten wiąże się najczęściej z koniecznością przeprowadzenia drugiej tury wyborów, ponieważ rzadko zdarza się, aby kandydaci uzyskiwali tak duże poparcie już w pierwszej turze. Zwykle w wyniku przeprowadzenia pierwszej tury wyborów tylko część okręgów zostaje obsadzona. Druga tura organizowana jest w tych okręgach, w których żaden z kandydatów nie uzyskał ponad 50-procentowego poparcia. Są kraje, w których do drugiej tury przystępują tylko dwaj kandydaci z okręgu, którzy uzyskali najwięcej głosów w pierwszej turze. W innych z kolei do drugiej tury przechodzą ci wszyscy, którzy przekroczyli np. jakiś próg wyborczy. Kandydat, który uzyskał największą liczbę głosów w drugiej turze (zwykła większość), zdobywa mandat.

20. TYPY SYSTEMÓW WYBORCZYCH • OKRĘGI WIELOMANDATOWE: Systemy większościowe wielomandatowe: w tym systemie wybory przeprowadzane są w okręgach wielomandatowych. Wyborca dysponuje tyloma głosami, ile można uzyskać miejsc w parlamencie z danego okręgu wyborczego. Wybrani zostają kandydaci, którzy uzyskali najwięcej głosów w liczbie odpowiadającej liczbie mandatów z danego okręgu. Wprowadzenie okręgów wielomandatowych łagodzi negatywne skutki funkcjonowania systemu większościowego, ponieważ wówczas zwiększają się szanse ugrupowań słabszych na uzyskanie reprezentacji w parlamencie.

21. TYPY SYSTEMÓW WYBORCZYCH System większościowy (zarówno większości względnej jak i bezwzględnej): • Jest wykorzystywany dla dużych partii. • Sprzyja tworzeniu się dwubiegunowej sceny politycznej opartej na funkcjonowaniu dwóch silnych partii (system dwupartyjny lub dwublokowy), szczególnie w przypadku głosowania w okręgach jednomandatowych. • Istotną rolę w tym systemie odgrywa geografia wyborcza- rozmieszczenie elektoratu. • Zwolennicy tego systemu przekonują, że parlament nie powinien być wiernym odzwierciedleniem nastrojów politycznych społeczeństwa, lecz sprawnym narzędziem władzy, które jest zdolne wyłonić silny rząd. W takiej sytuacji wyborcy nie są zaskakiwani tworzeniem koalicji rządowych, na których skład nie mają bezpośredniego wpływu. • Głosowanie większościowe sprzyja większemu spersonalizowaniu wyborów: elektorat głosuje raczej na osobę kandydata, niż na partię, którą reprezentuje. • W systemie tym wyborcy często głosują strategicznie wskazując swojego kandydata, ale wybierając tego, który ma silniejszą pozycję. Mogą też przyjąć zasadę negatywnego wyboru, oddając głos tak, aby nie dopuścić do zwycięstwa niechcianego kandydata.

22. TYPY SYSTEMÓW WYBORCZYCH • 2. PROPORCJONALNE SYSTEMY WYBORCZE W tym systemie podział mandatów jest wprost proporcjonalny do głosów zdobytych przez partie w czasie głosowania - partie uzyskują miejsca w parlamencie proporcjonalnie do uzyskanego poparcia. Znaczenie dla podziału mandatów może mieć tutaj także wymóg osią­gnięcia progu wyborczegoi sposób podziału mandatów za pomocą różnych metod,tj. d'Hondta, Hagenbacha- -Bischoffa, Sainte-Lague, Hare-Niemeyera. Wielkość okręgów wyborczych może być różna, w niektórych pań­stwach ustanawia się jeden okręg narodowy obejmujący terytorium całego kraju. Tak jest np. w Niderlandach, Izraelu i Monako.

23. TYPY SYSTEMÓW WYBORCZYCH • System reprezentacji proporcjonalnej według list Jest to system, w którym partie przedstawiają listę swoich kandydatów w okręgach wielomandatowych, a wyborcy głosują na te partie. System ten dominuje wśród stoso­wanych systemów proporcjonalnych. W zależności od try­bu zgłaszania kandydatów możemy wyróżnić m.in.: • system uporządkowanej listy - bez możliwości wskazania konkretnego kandydata przez wyborcę (listy „zamknięte"). Mandaty uzyskują wówczas kandydaci według swojej pozycji na liście niezależnie od uzyskanego w głosowaniu wyniku; • system uporządkowanej listy z pojedynczym fakultatywnym głosem - wyborcy mają bezpośredni wpływ na wybór kandydata z listy, ponieważ przyznanie mandatu zależy nie od miej­sca na liście, ale od uzyskanego poparcia wyborców, którzy w czasie głosowania zaznaczają indywidualną preferencję.

24. TYPY SYSTEMÓW WYBORCZYCH • System pojedynczego głosu przechodniego Jest to system łączący głosowanie personalne (na kandydata) z proporcjonalną reprezentacją różnych grup, w dużym stopniu odzwierciedla preferencje wyborców. Wyborca nie głosuje tu na listę partyjną, lecz na konkretnych kandydatów. Okręgi są wielomandatowe, każdy wyborca ma jeden głos, ale może określić swoje preferencje, numerując kandydatów (także z różnych list partyjnych). Może zakreślić tyle preferencji, ile jest mandatów do podziału w danym okręgu. System ten obowiązuje w wyborach do izby niższej parlamentu Irlandii, Malty, senatu w Australii, a w USA i Wielkiej Brytanii - w wyborach do rad miejskich, rad szkolnych i ciał kolegialnych wielu uczelni. Obowiązywał na początku lat 90. XX w. w Estonii.

25. TYPY SYSTEMÓW WYBORCZYCH • Sposób podziału (obliczenia) mandatów w systemie proporcjonalnym określa arytmetyczny wzór, który służy do przeliczenia głosów uzyskanych przez poszczególne ugrupowania na liczbę otrzymanych mandatów. Stosuje się kilka sposobów prze­liczania i każdy z nich powoduje inny podział mandatów pomiędzy poszczególne partie. Spośród metod możemy wyróżnić: • metodę d'Hondta (Jeffersona-d'Hondta):faworyzuje duże partie. Stosowana w Polsce w wyborach do Sejmu w 1993 i w T997 r. oraz w wyborach samorządowych w 1998 r.; • metodę Sainte-Lague (Webstera-Sainte-Lague): ta nieco zmodyfikowana metoda była stosowana stosowana w Polsce w wyborach doSejmu w 2001,2005 i 2007 r., a także w wyborach samorządowych w 1990 i 1994 r.; • metoda Hare'a-Niemeyera (Hamiltona-Hare'a-Niemeyera):. Metoda ta była stosowana w Polsce w wyborach do Sejmu w 1991 r .

26. TYPY SYSTEMÓW WYBORCZYCH • 3. SYSTEMY WYBORCZE MIESZANE Istnieje wiele systemów mieszanych, które zawierają elementy ordynacji większościowej i proporcjonalnej. Systemy te miały zapobiegać negatywnym skutkom stosowania formuły jednego typu i łączyć zalety obu systemów. Część z nich sprzyja systemowi większościowemu, inne proporcjonalnemu, a jeszcze inne starają się zachowywać równowagę między nimi.

27. TYPY SYSTEMÓW WYBORCZYCH • System dwóch głosów dla każdego wyborcy (Mixed Member Proportional Sys­tem, MMP) W systemie tym połowa kandydatów wybierana jest w jednomandatowych okręgach zgodnie z zasadą większości względnej, a pozostali - według zasady proporcjonalnej (cały kraj jest po­dzielony równolegle na okręgi jednomandatowe i wielomandatowe). Wyborca dysponuje dwo­ma głosami: jeden może oddać na konkretnego kandydata (głosy liczone są według systemu większościowego), a(głosy liczone są według systemu większościowego), a drugi - na listę partyjną (głosy liczone są według systemu proporcjonalnego).

28. TYPY SYSTEMÓW WYBORCZYCH • System dwóch głosów równoległych dla każdego wyborcy (system równoległy; ParalleL Systems) Jest to system mieszany, w którym wyborca dysponuje dwoma głosami; jeden głos oddaje na kandydata w jednomandatowym okręgu, a więc z zastosowaniem systemu większościowego, a drugi - na listę partyjną w okręgach wielomandatowych z zastosowaniem systemu proporcjonalnego. Wynik osiągnięty w pierwszym systemie nie wpływa na obliczenie drugiego, dlatego jest nazywany głosowaniem równoległym.

29. TYPY SYSTEMÓW WYBORCZYCH • 4. SYSTEMY GŁOSOWANIA POŚREDNIEGO Głosowanie pośrednie ma miejsce w przypadku głosowania na listy partyjne bez możliwości wskazania preferencyjnego konkretnego kandydata. O tym, kto zostanie posłem, decyduje wówczas partia. Typowymi przykładami głosowania pośredniego są: • systemy wyborów przy udziale elektorów, stosowane np. formalnie w wyborach prezydenckich w USA czyw wyborach prezydenckich w RFN; • systemy wyborów do drugiej izby (tzw. wyższej) w wielu krajach, gdzie o przynależności do tej izby decydują samorządy krajowe (Hiszpania) lub nawet tylko władze tych samorządów (RFN), a nie bezpośrednio wyborcy.

30. TYPY SYSTEMÓW WYBORCZYCH SYSTEM WIĘKSZOŚCIOWY ZALETY • sprzyja powstaniu stabilnego układu sił w parlamencie, zapewniając jednej z partii lub koalicji zawartej przed wyborami) większość, w oparciu o którą zostanie powołany rząd: • utrudnia rozbicie polityczne parlamentu na wiele małych partii, z których żadna nie może samodzielnie utworzyć rządu: WADY • układ sił w parlamencie nie odzwierciedla rzeczywistego poparcia dla poszczególnych partii, promując duże ugrupowania i tworząc ich nadprezentację przy dużych dysproporcjach w popularności poszczególnych partii; • może zdarzyć się, że partia która uzyskała największe poparcie wyborców w skali kraju, przegra wybory, ponieważ w większości okręgów nie zdobyła pierwszego miejsca; • Małe partie mają małe szanse na uzyskanie mandatów, chyba że ich elektorat jest skoncentrowany na jakimś obszarze; • Pozbawia mniejszości (polityczne ale również np. narodowe) faktycznej możliwości reprezentacji w parlamencie ; • Sprzyja dominacji dwóch partii i wykształceniu się systemu dwupartyjnego Ograniczeniem negatywnych skutków systemu większościowego jest przeprowadzenie wyborów nie w jedno-, a w wielomandatowych okręgach wyborczych.

31. TYPY SYSTEMÓW WYBORCZYCH SYSTEM PROPORCJONALNY ZALETY • Układ sił politycznych w parlamencie jest odbiciem wpływów poszczególnych partii w społeczeństwie • Daje małym partiom szansę na uzyskanie reprezentacji; WADY • Parlament utworzonyw oparciu o ten system jest politycznie rozbity, żadna z partii nie uzyskuje większości bezwzględnej; • Aby wyłonić rząd, musi powstać koalicja rządowa; • Rozdrobnienie sił politycznych w parlamencie sprzyja kryzysom rządowym; • Poseł reprezentuje nie tyle dany okręg, ile raczej swoja partie- rozwiązaniem problemu jest możliwość wskazania preferowanego kandydata na liście

32. PARLAMENTARNE SYSTEMY WYBORCZE WYBRANYCH PAŃSTW WIELKA BRYTANIA W Wielkiej Brytanii w wyborach do Izby Gmin obowiązuje system większości względnej. Kraj jest podzielony na tyle okręgów wyborczych, ile mandatów można zdobyć w Izbie Gmin (są to okręgi jednomandatowe). W każdym okręgu kandydat, na którego oddano największą liczbę głosów (wystarczy zwykła większość), uzyskuje miejsce w parlamencie. Dlatego system ten bywa określany jako „pierwszy na mecie".

33. PARLAMENTARNE SYSTEMY WYBORCZE WYBRANYCH PAŃSTW FRANCJA We Francji w wyborach do Zgromadzenia Narodowego obowiązuje system większościowy dwóch tur, w którym wybory przeprowadza się w jednomandatowych okręgach wyborczych w dwóch turach. Aby wygrać, w pierwszej turze należy zdobyć ponad 50-procentowe poparcie co najmniej 25 proc. uprawnionych do głosowania w danym okręgu. W przypadku gdy żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, przeprowadzana jest druga tura. Uczestniczą w niej tylko ci kandydaci, którzy w pierwszej turze zgromadzili minimum 12,5 proc. ważnie oddanych głosów.

34. PARLAMENTARNE SYSTEMY WYBORCZE WYBRANYCH PAŃSTW NIDERLANDY (HOLANDIA) W Niderlandach (Holandia) stosuje się system pełnej reprezentacji proporcjonalnej według listy partyjnej, w którym deputowani są wybierani w jednym okręgu obejmującym cały kraj. Podział mandatów odbywa się po obliczeniu liczby głosów oddanych na daną par­tię i ustaleniu, jaki procent wyborców poparł daną partię. Istnieje finalny próg wyborczy wynoszący 1,5 proc. Liczba miejsc uzyskanych przez daną partię zależy więc bezpośrednio od siły jej elektoratu.

35. PARLAMENTARNE SYSTEMY WYBORCZE WYBRANYCH PAŃSTW POLSKA W Polsce obowiązuje system ograniczonej reprezentacji proporcjonalnej. Ma on przeciwdziałać negatywnym skutkom oddziaływania systemu reprezentacji proporcjonalnej, przede wszystkim rozbiciu sił politycznych w parlamencie. Progi wyborcze (klauzule zaporowe) wyznaczają poziom wymaganej skali poparcia wyborców, aby partia mogła wziąć udział w podziale mandatów. W Polsce obowiązują następujące progi wyborcze: • dla partii politycznych - 5 proc.; • dla koalicji wyborczych - 8 proc. (zob. art. 133. Ordynacji wyborczej do Sejmu RP i Se­natu RP).

36. PARLAMENTARNE SYSTEMY WYBORCZE WYBRANYCH PAŃSTW

37. PARLAMENTARNE SYSTEMY WYBORCZE WYBRANYCH PAŃSTW NIEMCY W RFN w wyborach do Bundestagu obowiązuje system mieszany dwóch głosów dla każdego wyborcy. Charakteryzuje się przewagą elementów proporcjonalnych, dlatego bywa nazywany systemem proporcjonalno-większościowyM. W systemie tym połowa deputowanych wybierana jest w jednomandatowych okręgach wyborczych na zasadzie większości względnej. Druga połowa wyłaniana jest zgodnie z zasadą proporcjonalności liczonej na szczeblu krajów związkowych (landów). Wyborca ma do dyspozycji dwa głosy; pierwszy oddaje na kandydata umieszczonego na imiennej liście danego okręgu (jest on wybierany w systemie większościowym), drugi - na jedną z list partyjnych (tu podział mandatów następuje zgodnie z systemem proporcjonalnym). Drugi głos jest ważniejszy, ponieważ decyduje o tym, ilu deputowanych z danej partii zasiądzie w Bundestagu. W tym systemie wyborczym mogą się wyłonić mandaty nadwyżkowe dla partii, która uzyskała więcej mandatów większościowych, niż przysługuje jej według sto­sunku proporcjonalnego. Mandaty większościowe mają więc decydujący wpływ na osta­teczną liczbę deputowanych zasiadających w Bundestagu. W niemieckiej ordynacji ist­nieje także próg wyborczy: partie muszą uzyskać 5 proc. ważnie oddanych głosów drugich głosów lub trzy mandaty w systemie większościowym, aby mogły uczestniczyć w rozdziale mandatów.

38. WPŁYW SYSTEMU WYBORCZEGO NA SYSTEM PARTYJNY Wśród wielu czynników wpływających na funkcjonowanie systemu partyjnego w państwie wymienia się przede wszystkim system wyborczy. Systemy wyborcze (formuła wyborcza) mogą powodować powstawanie nadreprezentacji, gdy partie uzyskują większy procent mandatów niż oddanych na nie głosów (w stosunku procentowym), lub podreprezentacji - gdy partie mają znacznie mniejszą reprezentację, niż wynikałoby to z udzielonego im poparcia. Oprócz formuły wyborczej podkreśla się znaczenie innych czynników, przede wszystkim rozmiaru okręgu wyborczego.

39. WPŁYW SYSTEMU WYBORCZEGO NA SYSTEM PARTYJNY SYSTEMY WYBORCZE A SYSTEMY PARTYJNE W WYBRANYCH KRAJACH

40. WPŁYW SYSTEMU WYBORCZEGO NA SYSTEM PARTYJNY

41. FREKWENCJA WYBORCZA Frekwencja wyborcza jest niezwykle istotnym wskaźnikiem rozwoju demokracji i legitymizacji władzy. Jak jednak można zachęcić społeczeństwo do udziału w wyborach? Zjawisko absencji wyborczej występuje w różnych państwach, w różnym stopniu nasilenia. Niewątpliwie na partycypację wyborczą ma wpływ wiele czynników.

42. FREKWENCJA WYBORCZA CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA UDZIAŁ W WYBORACH • TYP USTROJU POLITYCZNEGO • Ugruntowana tradycja demokratycznego społeczeństwa, w którym aktywność obywatelska, udział w wyborach traktowane są jako podstawowy przywilej i równocześnie obowiązek obywatelski. • W młodych demokracjach- niestabilność sceny politycznej, która może powodować zagubienie, niemożność identyfikacji z programem istniejących partii lub brak odpowiedniego kandydata. • TYP SYSTEMU PARTYJNEGO • W państwach, w których działają partie masowe o rozbudowanych strukturach, aktywność wyborców jest większa. • RODZAJ SYSTEMU WYBORCZEGO • Badania wykazują, że w systemach proporcjonalnych frekwencja wyborcza jest często wyższa niż w systemach większościowych- to wynik wyższej reprezentatywności elektoratu w parlamencie.

43. FREKWENCJA WYBORCZA • KONTEKST WYBORÓW • M.in. charakter kampanii wyborczej, nasilenie rywalizacji politycznej, częstotliwość wyborów. • ORGANIZACJA WYBORÓW • Dostępność lokali wyborczych. • Czas trwania wyborów (jeden dzień czy dwa dni). • Godziny i dni otwarcia lokali wyborczych (dni wolne od pracy czy dni powszednie). • Dostępność alternatywnych form głosowania (głosowanie przez pomocnika, przez Internet, korespondencyjne, wcześniejsze głosowanie). • Termin wyborów. • PRAWO WYBORCZE • Istnienie przymusu wyborczego, czyli obowiązku głosowania.

44. FREKWENCJA WYBORCZA PRZYMUS WYBORCZY W większości państw udział w wyborach jest jednym z praw obywatelskich. W 34 państwach prawo to traktuje się jako obowiązek obywatela; jest ono zapisane w regulacjach prawnych, także na poziomie zapisów konstytucyjnych czy ordynacji wyborczej. Najpowszechniej obowiązek ten stosowany jest w państwach Ameryki Południowej. Wprowadzenie obowiązku głosowania w oczywisty sposób zwiększa frekwencję wyborczą. Może także zmienić kształt systemu partyjnego. Przymus wyborczy zapewnia bowiem udział w wyborach elektoratu, który wcześniej nie odwiedzał lokali wyborczych. W Niderlandach np. wprowadzenie przymusu wyborczego przyczyniło się do powstania nowych partii, które uzyskały miejsce w parlamencie.

45. FREKWENCJA WYBORCZA • TYPY SANKCJI ZA NIEDOPEŁNIENIE OBOWIAZKU UDZIAŁU W GŁOSOWANIU • WYJAŚNIENIE: wyborca musi przedstawić uzasadniony powód niegłosowania, aby uniknąć dalszych sankcji, jeśli takie istnieją; • GRZYWNA: niegłosujący płacą grzywnę; wysokość grzywny jest różna, np. w Szwajcarii wynosi 3 franki szwajcarskie, na Cyprze - 200 funtów cypryjskich, w Argentynie 10-20 argentyńskich peso, w Peru 20 soli; • POZBAWIENIE WOLNOŚCI: niegłosujący może zostać pozbawiony wolności; zwykle jest to wynikiem skazania przez sąd na karę więzienia za niezapłacenie grzywny, nie zaś za niewzięcie udziału w głosowaniu. Taka sytuacja może się zdarzyć np. w Australii, gdzie kara grzywny jest powszechna;

46. FREKWENCJA WYBORCZA • OGRANICZENIE PRAW OBYWATELSKICH, NP. WYŁĄCZENIE Z LISTY WYBORCÓW: • w Belgii osoba niegłosująca w co najmniej czterech kolejnych wyborach zostaje usunięta z listy wyborców na kolejne 15 lat; • w Peru wymagane jest potwierdzenie udziału w głosowaniu w celu nabycia niektórych towarów i usług; • w Singapurze niegłosujący jest usuwany z rejestru wyborców; • w Boliwii wyborca po głosowaniu otrzymuje kartę jako dowód udziału w wy­borach: jest ona podstawą do wypłaty wynagrodzenia z banku; • w Grecji obowiązywały sankcje administracyjne, w tym zakaz wydawania paszportu, prawa jazdy lub licencji zawodowych, zostały oficjalnie zniesione w 2000 r.; • INNE: • często stosowany w krajach, w których nie ma formalnych sankcji (np. Mek­syk, Włochy), lub poza przewidzianymi sankcjami jako dodatkowe kary; • ogranicze­nie praw obywatelskich, np. wyłączenie z listy wyborcóww Belgii np. zatrudnienie w sektorze publicznym może być utrudnione dla osób niebiorących udziału w wyborach.

47. FREKWENCJA WYBORCZA Wprowadzenie obowiązku głosowania ma swoich zwoleników i przeciwników. Oto główne argumenty przemawiające za stosowaniem tej procedury i przeciw niej. • OBOWIĄZKOWE GŁOSOWANIE- ARGUMENTY ZA: • wybrani reprezentanci mają większą legitymizację, gdyż wyższy odsetek ludności uczestniczy w ich wyborze; • udział w wyborach zwiększa świadomość obywateli i kształtuje postawy obywatelskie; • każdy obywatel jest odpowiedzialny za wybór swojego przedstawiciela • wprowadzenie obowiązku głosowania zwalnia od podjęcia innych środków, działań, które promowałyby wyższą frekwencję

48. FREKWENCJA WYBORCZA • OBOWIĄZKOWE GŁOSOWANIE- ARGUMENTY PRZECIW: • obowiązek uczestnictwa w wyborach nie jest zgodny z zasadą swobodnego korzystania z przysługujących praw, prawo staje się wówczas obowiązkiem; • naruszenie wolności obywateli związane z demokratycznymi wyborami; • może zniechęcić do aktywności politycznej, a wybory mogą być traktowane jako źródło ucisku; • nałożenie obowiązku powoduje zwiększenie liczby głosów nieważnych (w tym pustych); • część wyborców uczestniczących w wyborach z obowiązku może wskazywać przypadkowych kandydatów „zaznaczanych na chybił trafił", co w rezultacie możewpływać niekorzystnie na wynik wyborów.

49. PARTYTETY DLA KOBIET Reprezentacja kobiet w ciałach ustawodawczych na świecie nie jest liczna. Kobiety po raz pierwszy zostały wybrane do parlamentu w 1907 r. w Finlandii. Było to pierwsze państwo, które wprowadziło pełne prawa wyborcze dla kobiet. Stosunkowo niedawno uzyskały one prawa wyborcze i zasiadły w parlamencie w Szwajcarii (1971), San Marino (1974), Liechtensteinie (1986), Andorze (1993). Na podstawie danych z Unii Międzyparlamentarnej (PARLINE) wynika, że w 2009 r. udział kobiet w izbach przedstawicielskich na szczeblu krajowym wyniósł 18,5 proc.

50. PARTYTETY DLA KOBIET Niektóre państwa podjęły już działania, których celem jest zwiększenie reprezentacji kobiet w izbach parlamentarnych. Tylko w 19 krajach na świecie reprezentacja kobiet wynosi powyżej 30 proc. Jednym z rozwiązań stosowanym na świecie jest wprowadzenie ustawodawstwa obligującego partie do umieszczenia określonej procentowo liczby kobiet na listach partyjnych w stosunku do liczby wystawionych kandydatów. W ten sposób kraje te wprowadzają parytet kobiet obowiązujący w wyborach. W niektórych krajach parytet nie jest określony przez ustawodawstwo krajowe, ale partie z własnej inicjatywy przyjmują go i staje się on wówczas elementem programu politycznego danego ugrupowania. Jeśli parytet jest wprowadzony na szczeblu krajowym, to zwykle określa go ordynacja wyborcza, a nie przepis konstytucyjny.