KÜRESEL YOLSUZLUK RAPORU 2009 ÖZEL SEKTÖR VE YOLSUZLUK

1. KÜRESEL YOLSUZLUK RAPORU 2009ÖZEL SEKTÖR VE YOLSUZLUK 24 Eylül 2009 Perşembe

2. Uluslararası Şeffaflık Örgütü • 1993 yılından bu yana 90’dan fazla ülkede faaliyet göstermektedir. • Merkezi Berlin’de bulunan Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün kuruluş amacı ulusalarası arenada yolsuzlukla mücadele etmek,bu süreçte hükümet, sivil toplum, iş dünyası ve medyayı biraraya getirmektedir. • Siyasal hayat, seçimler, kamu yönetimi, kamu mal ve hizmet alımı ve iş dünyasında şeffaflığı geliştirmek yolunda çalışmalarda bulunmaktadır. • Birleşmiş Milletler, Avrupa Birliği, Dünya Bankası, OECD ile işbirliği içindedir. • Halen Avrupa Komisyonu’nun aday ülkeler için hazırlanan dönemlik raporların yolsuzluk ve yargı reformu alanlarındaki gelişmeler;Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün (Transparency International-TI) ulusal kollarının düzenledikleri raporlar dikkate alınarak değerlendirilmektedir.

3. Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün Kullandığı Araçlar • Yolsuzluk Algılama Endeksi (The Corruption Perceptions Index) (CPI) • Rüşvet Verenler Endeksi (The Bribe Payers Index) (BPI) • Küresel Yolsuzluk Barometresi (The Global Corruption Barometer) (GCB) • Küresel Yolsuzluk Raporu (The Global Corruption Report) • Rüşvete Karşı İş Dünyası Kuralları (The Business Principles for Countering Bribery) • Uluslararası Şeffaflık Örgütü Dürüstlük Taahhütleri (TI’s Integrity Pacts)

4. Şeffaflık Derneği • Ulusal platformda yolsuzlukla mücadele etmek, bu konu ile ilgili politikalar üretilmesi ve toplumsal düzeyde şeffaflık, hesap verebilirlik ve dürüstlük kavramlarının oluşturulması yönünde çalışmalarda bulunanŞeffaflık Derneği,Türkiye’de Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün temsilciliğini yapmaktadır. • Üyeleri arasında Türkiye’nin büyük denetim firmaları, hukuk ve düşün insanları mevcuttur. • Faaliyetlerinde kamu, özel sektör, sivil toplum ile ulusal ve uluslararası kuruluşlarla işbirliğini esas alır. • Şeffaflık, açıklık ve hesap verebilirlik ilkelerinin ülkedeki yolsuzluğun panzehiri olarak kullanılmasına yönelik faaliyetlerde bulunmayı hedeflemektedir.

5. Küresel Yolsuzluk Raporu (TI Global Corruption Report) • TI tarafından 2001 yılından başlayarak düzenli hazırlanmaktadır. • Amacı yolsuzluk hakkında dünya genelinde analitik bir araştırma ortaya koymaktır. • Seçkin üniversiteleri temsil eden akademisyenler tarafından elde edilen veriler değerlendirilmekte ve sonuçlar analiz edilmektedir. • Her yıl farklı bir temadan yola çıkan raporun 2007 yılı konusu adalet sistemi, 2008 yılı konusu ise su sektörü idi.

6. Küresel Yolsuzluk Raporu 2009 • Raporun 2009 konusu özel sektöre ilişkindir • Hedefi Afrika Bölgesinden Avrupaya kadar çeşitli piyasalardaki yolsuzluk riskini analiz ederek sonuçları ortaya koymaktır. • Konusunda uzman 75 analist tarafından değerlendirilen veriler, gelişmekte olan piyasalar için önemli bulgular içermektedir. • Raporun ele aldığı konular arasında rüşvet, yolsuzlukla mücadele yöntemleri, kurum içi yolsuzluk, lobicilik v.b. yer almaktadır.

7. Küresel Yolsuzluk Raporu 2009 (TI Global Corruption Report)

8. Neden Özel Sektör? • 2008 yılında ortaya çıkan mali piyasalardaki kriz kurumsal yönetişimin önemini bir kez daha hatırlatmıştır • Kriz nedeniyle özel sektör ve kamu sektörü temsilcileri yönetişim sistemlerini bir kez daha incelemek ve derin bir analiz yapma gereği duymuşlardır. • Bu analizlerin sonucunda şeffaflık, dürüstlük ve hesap verebilirlik konularının daha etkin bir şekilde kullanılması zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. • Krizin etkilerini azaltmak üzere çözümlerin oluşturulmaya başladığı bu dönemde, özel sektörün yolsuzluk ve rüşvet ile mücadeleye ilişkin yeni stratejiler belirlemesi gerekmektedir.

9. Bu nedenle rapor; • Yolsuzluğun arz tarafına odaklanarak konuyu çıkış noktasında ele almaktadır. • Yolsuzlukla ilgili uygulanan metodların mikro ölçekten başlayarak geliştirilmesini hedeflemektedir. • Çin ve Hindistan gibi yeni ekonomi devleri ile gelişen yeni piyasalar ve yeni oyuncuların yolsuzluk karşısındaki durumu hakkında veri sağlamaktadır. • En küçük KOBİ niteliğindeki firmalardan uluslararası şirketlere kadar sonuçlar derlenmektedir.

10. İş Dünyasında Yolsuzluk

11. Yolsuzluk Ekonomisi • Yolsuzluk toplumsal düzeyde önemli bir ekonomik büyüklük oluşturmaktadır. • Sadece gelişmekte olan veya geçiş ekonomilerinde politikacılar ve bürokratların yılda aldığı rüşvet 20-40 milyar dolar seviyelerine ulaşmıştır.

12. Yolsuzluk Ekonomisi • Ancak yolsuzluk ekonomik bir göstergeden çok daha fazlasını ifade etmekte olup, sıradan insanın hayatı yakından etkilenmektedir, • Bu gibi sonuçlara dünyadan belli başlı örnekler; • Türkiye’de depremde çöken binalar ve kaybedilen hayatlar • İspanya’da su havzalarında yaşanan sıkıntı • Çin’de uygun olmayan çalışma koşulları • Nijerya’da sağlığa uygun olmayan ilaçlar • Endonezya’da kaçak yapılaşma

13. İş Dünyasında Rüşvet • Bu konuda yapılan araştırmalar sonucu çıkan tablo oldukça çarpıcı: • Araştırmalara katılan her 5 yöneticiden 2’si kamu ile ilişkilerinde rüşvet verilmesi yönünde bir taleple karşılaşmış • %50’si ise rüşvetin; maliyetleri en az %10 oranında yükselttiği görüşünde • %20’si, rakiplerinin rüşvet vermesi nedeniyle iş kaybettiğini düşünüyor • 1/3’ü ise rüşvetin gün geçtikçe yaygınlaştığı fikrinde

14. Yolsuzluk Sadece Rüşvetten Oluşmuyor.... • Kayırmacılık ve iltimas ile “ahbaplık” iş dünyasında önemli yer tutuyor • OECD ülkelerinde faaliyet gösteren şirketlerin yöneticilerinin %50’si, OECD dışı ülkelerde kamu ihalelerini alabilmek için en kolay yolun “aile ve yakın arkadaşlık ilişkisi” kullanmak olduğunu belirtiyor. • Üst düzey yöneticiler faaliyetlerini sürdürürken, yolsuzluğun altyapı sorunları ya da yargı sisteminden daha engelleyici olduğu ve bu gibi engeller nazaran daha sıklıkla karşılaştıklarını ifade ediyorlar.

15. Şirket İçi Yolsuzluk Yaygın • Yolsuzlukla mücadele alanında bakış açısının artık rüşvet gibi temel konulardan, ticari işletmelerin usulsüz uygulamalarına doğru genişlemesi gerekmektedir. • Her 3 şirketten birinde zimmet, her 10’undan birinde muhasebe dolandırıcılığı görülmekte olup, bu olayların yarısında üst ve orta düzey yöneticiler olaylara karışmış bulunmaktadır. • Farkındalık yaratma, eğitim ve izleme ve gözleme gibi etkinlikler gereklidir. • Almanya, Fransa, İngiltere ve Amerika gibi ülkelerde dahi şirketlerin %80’nin Yabancı Ülke Görevlilerine Rüşvet Verilmesine İlişkin OECD Konvansiyonunundan haberdar olmadığı saptanmıştır. • Dünyadaki 200 en büyük şirketin %90’ı şirket içi etik yönetmeliğine sahip bulunsa da ancak yarısı bunun uygulamasını takip etmektedir

16. Diğer Bir Yolsuzluk Türü: Lobicilik • Şirketler, mevzuat ile ilgili değişikliklerin kendi çıkarları doğrultusunda yapılması yönünde çeşitli çalışmalarda bulunuyorlar ve şirketler ile hükümetler arasında sıkı ilişkiler bulunuyor • İngiltere’de siyasi bağlantıları olan şirketlerin değeri, toplam piyasa değerinin %40’ı seviyelerinde. • Rusya’da ise bu seviye %80 lere ulaşmakta. • Brüksel’de AB siyasetini yönlendirmek üzere faaliyet gösteren 2.500 lobi kuruluşu ve 15.000 lobici var. • ABD’de her temsilci/senatör başına lobicilik faaliyeti harcaması 200.000 USD ve her kanun yapıcı başına düşen lobici sayısı 5 olduğu belirtiliyor.

17. Sonuçlar • Yolsuzlukla mücadele alanında bakış açısının artık rüşvet gibi temel konulardan, ticari işletmelerin usulsüz uygulamalarına doğru genişlemesi gerekmektedir. • Her 3 şirketten birinde zimmet, her 10’undan birinde muhasebe dolandırıcılığı görülmekte olup, bu olayların yarısında üst ve orta düzey yöneticiler olaylara karışmış bulunmaktadır. • Farkındalık yaratma, eğitim ve izleme ve gözleme gibi etkinlikler gereklidir. • Almanya, Fransa, İngiltere ve Amerika gibi ülkelerde dahi şirketlerin %80’nin Yabancı Ülke Görevlilerine Rüşvet Verilmesine İlişkin OECD Konvansiyonunundan haberdar olmadığı saptanmıştır. • Dünyadaki 200 en büyük şirketin %90’ı şirket içi etik yönetmeliğine sahip bulunsa da ancak yarısı bunun uygulamasını takip etmektedir

18. Sonuçlar • Her nekadar birçok ülke yolsuzluğu önleyici mevzuatı çıkarmış olsa da mevzuat boşlukları ve kontrolde yaşanan eksikler nedeniyle yolsuzluk devam etmektedir. • Daha etkin yaptırımlar konması, aracıların kullanılması, tüzel kişilerin cezai sorumluluğu, nüfuz kullanma, işlemi kolaylaştırıcı ufak ödemeler gibi ticari hayata ilişikin konulara yönelinmesi gerekmektedir. • Yeni ekonomi devleri ve entegre piyasalar, yeni riskler oluşturmaktadır. • Brezilya, Çin ve Hindistan şirketleri kurumsal standartlar uygulamaya başlamışlarsa da, bu şirketlerin yurtdışında faaliyet göstermeleri sırasında daha çok yolsuzluğa başvurulduğu belirtilmektedir.

19. Kültür veNormlar Mevzuat Denetleme Mevzuatı, medeni ve ceza hukuku,kolluk kuvvetleri Dürüst Kurumsal Yapı İçin Yapılması Gerekenler Yönetişim Sistemleri, kamunun aydınlatılması, denetim ve muhasebe Etik Değerlere Bağlı Liderlik, Prensip Kuralları Yönetişim Detaylı Finansal Veri Yatırımcılar, halkı bilgilendirme, sivil toplum mensupları,araştırmacı gazetecilik,tüketicikampanyaları

20. Ne Yapılmalı? • İş dünyasında yolsuzluk iyi irdelenmeli, kurumsal dürüstlüğün önemi vurgulanmalı ve desteklenmeli, bireysel çaba yerine kollektif harekete geçilmeli • Hükümetler, mevzuatla ilgili çalışmalara ağırlık vermeli, mevcut denetleme yöntemleri ve uluslararası koordinasyona önem vermelidir. • Sivil toplum temsilcileri, iş dünyasında yolsuzluğun diğer sosyal sorunlara neden olabileceği düşüncelerini akıllarından çıkarmamalı ve kurumsal dürüstlük ilkelerinin yaygınlaştırılması toplumun her kesimiyle işbirliği içinde olmalıdır.

21. Şirketler için Öneriler • Hukuka uygunluk aktiviteleri, lobicilik faaliyetleri ve ticari faaliyette bulundukları her ülkedeki gelir ve devletlere yapılan ödemeler rapor edilmelidir. • Tüm taahhütleri bağlayıcı, denetlenebilir ve izlenmeye açık bir şekilde yapılmalıdır. • Bilgilerin kısmi paylaşımından kapsamlı şeffaflığa doğru geçilmeli, ayrıca rapor ve ihbar mekanizmalarını sağlayacak insiyatifler geliştirmelidirler.

22. Hükümetler için Öneriler • Uygulamaya önem vermek, gerekli kaynaklar, uygulamanın ölçülmesi ve performansının değerlendirilmesine ilişkin yönelik önlemler almak gereklidir. • Kamuyu aydınlatma zorunluluğu, kara listeye alma, hukuka uygunluğun izlenmesi gibi yenilikçi yöntemlerin kullanılması önem taşımaktadır. • Uluslararası işbirliğine önem verilmelidir.

23. Sivil Toplum için Öneriler • Kurumsal dürüstlük ve yolsuzlıkla mücadele değerlendirmesini sosyal sorumluluk performansının bir parçası haline getirilmesi için faaliyette bulunulmalıdır. • Özel sektör çalışanlarının ihbar ve şikayetlerine yönelik hukusal korumanın benimsenmesi ve geliştirilmesine ilişkin çalışmalar yapmak gereklidir. • Verilere dayalı araştırmalar yaparak, uzman ve araştırmacılar yardımıyla hazırlanan çalışmaları kamuoyu ve toplumsal paydaşlarla paylaşmak gereklidir. • Sivil toplum örgütleri güçlü yapılarıyla kurumların çekirdeğini oluşturan insan faktörünün, yolsuzlukla mücadelesi için ortak hareket paltformu oluşturmak için çabalamalıdır.

24. Teşekkürler.... www.transparency.org www.seffaflik.org