ETKİLİ ÖĞRETMENLİK

1. ETKİLİ ÖĞRETMENLİK Öğretme evrensel bir uğraştır. Anne-babalar çocuklarına,antrenörler sporcularına,usta çırağına,eşler birbirlerine ve öğretmenler öğrencilerine hep bir şeyler öğretir. Bu seminer öğretimin nasıl daha verimli yapılacağını ve öğrencileri bilgilendirip olgunlaştırırken çatışmaları azaltıp öğretim süresinin nasıl artırılacağı konusunda hazırlandı.

2. Yetişkinler,gençlere bir şeyler öğretebilmek için olağan üzüntü zaman harcarlar. Bu zamanın bir bölümü oldukça doyurucudur. Gençlere yeni beceriler öğretmek ve onlara yeni ufuklar kazandırmak çok zevkli bir uğraştır. Bir başkasının yaşamını zenginleştirmek için kendinden bir şeyler verdiğinin bilincine varmak,bir gencin gelişimine katkıda bulunmak gerek anne-babalara gerekse siz öğretmenlere ve gençliğe yol gösteren herkese yüceltici duygular aşılar. Onun öğrendiği her yeni şeyle dünyayı algılamasının geliştiğini ve beceri dağarcığının zenginleştiğini izlemek insana coşku verir.

3. Bununla birlikte gençlere bir şeyler öğretmek oldukça sıkıntılı ve çoğunlukla hayal kırıklığı yaratan bir uğraştır. Öğretmeye çalışan herkes,öğretme heyecanının gençlerde yeterli bir öğrenme isteği uyandırmadığını görebilir. Öğrenme yerine inatçı bir karşı koyuş,motivasyonsuzluk,dikkat sürelerinin azlığı,açıklanamayan bir ilgisizlik ve çoğu zaman da açık bir düşmanlıkla karşılaşır.

4. Gençler, yetişkinlerin bencillikten uzak ve büyük özveriyle kendilerine bir şeyler öğretme çabalarını nedensiz yere geri çevirirlerse,doğal olarak yetişkinlerin öğretme coşkuları da söner. O zaman öğretme yetersizlik,ümitsizlik ve bıkkınlık doğuran sevimsiz bir süreç olur. İsteksiz ve iyilik bilmez öğrenciye karşı içten içe bir öfke duyulur.

5. İşlerliği olan yada olmayan,yani sonucunda bize coşku yada hüzün veren öğretim yöntemleri arasındaki ayrım acaba nedir? Hiç kuşkusuz insanın bir başkasına bir şeyler öğretme çabasını etkileyen değişik etmenler vardır. Bu etmenlerden biri,öğretmen-öğrenci ilişkisinde öğretmenin etkili olma derecesidir.

6. Öğretmen-öğrenci ilişkisinin niteliğinin yanı sıra öğretmenin ne öğrettiği,nasıl öğrettiği,ne zaman ve kime öğretmeye çalıştığı da çok önemlidir. İşte seminerimizin özünü bunlar oluşturuyor.

7. ÖĞRETMEN-ÖĞRENCİ İLİŞKİSİNDE ÖNEMLİ OLAN NEDİR? • Öğretme ve öğrenmenin iki değişik işlev olduğu aşikardır. Çünkü öğretme bir kişi tarafından gerçekleştirilirken,öğrenme bir başkasında oluşur. Öğretme-öğrenme sürecinin etkili olabilmesi için o iki kişi arasında çok özel bir ilişkinin kurulması gerekir. Bir başka deyişle öğretmen-öğrenci arasında bir tür özel bağ kurulmalıdır.

8. Bu bağlar genellikle konuşmaya dayanır. Konuşma hepimizin kolayca yaptığı bir iştir. İnsan ilişkilerinde yapıcı olduğu kadar yıkıcı da olabileceğinden,öğrenciyi öğretmene yakınlaştırabildiği gibi uzaklaştırabilir de...etkili olabilmesi,niteliğine ve öğretmenin değişik durumlar için seçtiği en uygun türe bağlıdır.

9. BiZİM FELSEFEMİZ • Bizim felsefemiz öğrenci kaç yaşında olursa olsun insandır. Öğrenciler arasındaki farklılıkların daha çok benzerlikler olduğuna inanmaktayız. • Hepsinin duyguları ve tepkileri vardır.

10. ÖĞRETMENLER DE İNSANDIR • Öğretmenler de insandır. Bu yüzden öğretenin etkililiği,insan ilişkilerinin genel kuramı üzerinde kurulabilir. Bütün çocuklar ve gençler öğrendiklerini anladıklarında gerçekten büyük zevk duyarlar,aksi halde sıkılırlar;kötü sonuç aldıkları ve başarısız oldukları zaman hayal kırıklığına uğrarlar.

11. DİSİPLİN SORUNU İLE İLGİLİ NE YAPILMALI • Öğrencilerin çoğu genellikle kabul edilemez biçimde davranır,öğretmenleri ve arkadaşları için sorun yaratır. Öğretmenler için bu çok önemli bir sorundur. Okulda ve sınıfta karşılaşılan disiplin sorunu göz ardı edilemez.

12. DOĞRUSU NE? • Öğretmenlerin sınıfa girdiklerinde,disiplin kurmak için zaman yitirmek yerine,öğretmek istemeleri doğaldır. Peki yanlış nerededir? Neden bu kadar çok öğretmen öğretimle geçmesi gereken zamanın büyük bölümünü sınıfta düzeni kurmak için harcar?Çünkü öğretmenler genelde disiplini ceza tehditleri ,cezalar ya da sözlü utandırmalarla ve suçlamalarla sağlamayı öğrenmişlerdir. Ne yazık ki bu yöntemler iyi sonuç vermez. Ömürleri kısadır. Genelde bastırıcı ve güce dayanan yöntemler dirence,baş kaldırmayı ve karşılık vermeyi kışkırtır.

13. İYİ ÖĞRETMEN 1 • İNANÇ 1 : İyi öğretmen sakindir,telaşlanmaz,sinirlenmez. Her zaman soğuk kanlıdır ve aşırı duygularını göstermez. • İNANÇ 2: İyi öğretmen önyargılı ve yanlı değildir. Bütün öğrencilere eşit davranır. Cinsiyet ayrımı yapmaz. • İNANÇ 3: İyi öğretmen gerçek duygularını denetler ve öğrencilerine göstermez. • İNANÇ 4: İyi öğretmen bütün öğrencilerini aynı biçimde kabullenir. İyi öğretmenin hiçbir zaman gözdeleri yoktur.

14. İYİ ÖĞRETMEN 2 • İNANÇ 5: İyi öğretmen coşkulu,uyarıcı ve özgür öğretim ortamı yaratır ve bu ortamı her zaman düzenli tutar. • İNANÇ 6: İyi öğretmen her şeyden önce tutarlıdır. Değişmez,unutmaz,çok neşeli ya da çok asık yüzlü değildi ve hata yapmaz. • İNANÇ 7: İyi öğretmen her sorunun yanıtını bilir. Öğrencilerden daha akıllıdır. • İNANÇ 8: İyi öğretmenler birbirlerine destek olurlar. Kendi duyguları,değer yargıları ve inançlarından etkilenmeden öğrencilere karşı “birleşik cephe” oluştururlar.

15. NASIL? • Şimdi sizlere kolayca anlayıp kullanabileceğiniz ve sınıf içi sorunları çözmenize yandım edecek uygun davranışları bulmanız için bir yöntem sunacağım. Bu yöntemi bir seri dikdörtgen pencere şekilleriyle göstereceğim.

16. Önce Şekil 1’deki basit dikdörtgene bakın. • Şekil 1 Öğrencinizin Tüm davranışları

17. Bu şemaya göre öğrencinin davranışının tam yarısının kabul edilir,diğer yarısının da kabul edilemez olduğu ortaya çıkmaktadır. Ancak bu pek söz konusu değildir. Kabul çizgisi her zaman tam ortada olmaz. Çünkü insanların başkalarının kabul edişleri değişkenlik gösterir. Birinin kabul ettiği davranışı bir başkası kabul etmeyebilir.

18. Öğrenci sessizce ödevini yapar→ Öğrenci başka bir öğrenciye yardım eder→ ------------------------ Öğrenci gürültüyü yaparak öbür öğrencileri rahatsız eder→ Öğrenci öbür öğrencileri itip kakar→ Kabul Edilebilir Davranış Kabul Çizgisi Kabul Edilemez Davranış Şekil 2

19. Kabul Edilebilir Davranış Kabul Çizgisi Kabul Edilemez Davranış ←Öğrenci sizin emirlerinize uyar ←Öğrenci resim yaptıktan sonra etrafı temizler ------------- ←Öğrenci kullandığı araç gereci yerine koymaz ←Öğrenci bir arkadaşı ders anlatırken sözünü keser Şekil 2

20. Öğrenciliğinizde davranışlarınızın çoğunun kabul edilmez olduğunu söyleyen en azından bir öğretmeniniz olmuştur. Bu öğretmenler insanlar için yüksek standart koyduklarından dolayı eleştirmeye eğilimlidir. Esnek değillerdir. Kesin DOĞRU-YANLIŞ’ları vardır. Öğrenciler böyle öğretmenleri patron davranışlı ve çok sert bulurlar. Bu öğretmenler öğrencilere Şekil 3’deki gibi bakar.

21. Kabul Edilebilir Davranışları ____________ Kabul Edilemez Davranışlar Kabul Edilebilir Davranışlar _____________ Kabul Edilemez Davranışlar Şekil 3 Şekil 4

22. Şekil 4 daha hoşgörülü bir öğretmenin penceresidir. Bu öğretmen,öğrencilerin davranışlarının çoğunu kabul edebilir. Daha esnektir ve daha az yargılayıcıdır. Kendi DOĞRU-YANLIŞ sınırlarını başkalarına kabul ettirmeye çalışmaz. Böyle insanlarla birlikte olmaktan hepimiz hoşlanırız. • Çok eleştiren ve yargılayan öğretmenler,bu tutumlarıyla öğrencilerin davranışlarını değiştireceklerini düşünürler. Onlara göre öğrenciler kendi davranışlarını kendileri değiştiremez.

23. Aslında bunun tam tersi doğrudur. Eleştirme olumsuz değerlendirme,zayıflıkları ortaya çıkarma,çocukları değiştirmekten çok engeller ve oldukları gibi kalmalarına neden olur.

24. Davranışlarınızı ya da çalışmalarınızı eleştiren öğretmene karşı ne hissettiğinizi ve nasıl karşılık verdiğinizi hatırlayın. Öğretmeninizin davranışı sizi olumlu yöne götürdü mü ,yoksa savunuculuğa mı itti? Tehlikeli yargılayıcı ve eleştirici tepkiler,öğrenme işlemini durdurur. Niyetleri o olmasa bile,kabul edici olmayan öğretmenler sınıftaki eğitimi engeller ve böylece kendi öğretme süreleriyle,öğrencilerin öğrenme sürelerini kısıtlar.

25. KABUL SINIRI • Herkesin başkalarını kabul etme sınırı zaman zaman değişebilir. Bunun bir çok nedeni olabilir. Yani kabul penceresindeki çizgi aşağı yukarı yer değiştirebilir. Bu çizginin yer değiştirmesindeki etkenleri şöyle sıralayabiliriz:

26. KABUL ÇİZGİSİNİ DEĞİŞTİREN ETKENLER • a)Öğretmendeki değişiklikler • b)Öğrencideki değişiklikler • c)Durum ve çevredeki değişiklikler

27. a)Öğretmendeki değişiklikler:Burada vurgulanmak istenen,öğretmenlerin sinirlenmeden çalışan,sorunsuz ve duygusuz makineler olmadığıdır. Öğretmenler de insandır. Günden güne,saatten saate,dakikadan dakikaya değişen davranış ve tepkiler gösterebilir. İnsanın özünde kararlı olmamak. Değişken olmak ve önceden kestirilmemek gibi özellikler vardır.

28. b)Öğrencideki değişiklikler: Öğretmenler de bir öğrenciden hoşlanabilir ya da hoşlanmayabilir. Tıpkı özel yaşamlarında olduğu gibi. O nedenle gerçek yaşamda olan bu yaklaşım,eğitimde de doğal karşılanmalıdır. Herkes çeşitli nedenlerle değişik insanlara değişik tepkiler verir. Neden ne olursa olsun önemli nokta şudur: bireysel ayrımlar her zaman olacaktır.

29. c)Durum ve çevredeki değişiklikler: eğer iyi bir öğretmenin her zaman yansız,sakin,ümitsizliğe düşmeyen,anlayışlı olması gerektiğine inanıyorsanız,kendinizi hiçbir zaman etkili öğretmen olarak hissedemeyeceksiniz demektir. Öğrencinin davranışı oluştuğu çevre ve durum içinde incelenmelidir. Herhangi bir koşul altında kabul edilen bir davranış,yanlış yer ve zamanda oluştuğunda kabul edilmeyebilir. Oyun bahçesinde ve teneffüste pek çok öğretmen tarafından genellikle kabul edilen itiş-kakış ve boğuşmalar sınıf içinde kabul edilemez.

30. ÖĞRETMEN-ÖĞRENCİ ARASINDAKİ PROBLEMLER NASIL ÇÖZÜLEBİLİR? • Bir kişi,birini içtenlikle kabul eder ve bunu iletebilirse,o kişide yardım etme yeteneği var demektir. Başkalarını oldukları gibi kabul etmek,ilişkileri kuvvetlendirmede önemli bir etkendir. Böyle bir ilişkide diğer kişi büyüyebilir,sorunlarını çözmeyi öğrenebilir,psikolojik sağlığı düzelebilir,daha üretici,daha yaratıcı olabilir ve gizil gücünü tümüyle kullanabilir

31. KABUL • Kabul küçücük tohumları bile en güzel çiçeğe dönüştürecek verimli bir toprak gibidir. Toprak yalnızca tohumun çiçeğe dönüşmesine yardımcı olur. Tohumu büyütür. Ama asıl iş tohumdadır. Genç insan da kendi organizmasında bir gelişme yeteneği taşır.

32. KABUL DUYGUSU • Öğretmenler ,konuşmalarıyla içten bir “kabul edilme duygusu” aşıladıklarında,gerçekten inanılmaz derecede etkili bir güce sahip olduklarını görürler. Öğrencilerine kendilerini kabul etmeyi,kendilerini sevmeyi ve kendi değerlerine anlamayı öğrenmelerinde yardımcı olabilir.

33. SEVMEK • Başkalarını olduğu gibi kabul etmek gerçekten sevmektir. Kabul edildiğini hissetmek sevildiğini de hissetmektir. Psikolojide sevildiğini hissetmenin görkemli gücünü yeni yeni anlamaya başlıyoruz. Sevgi,bedenin ve aklın büyümesini sağlayan,fiziksel ve ruhsal yaraları iyileştiren bir güçtür. Yani konuşma doğru olursa iyileştirebilir ve yapıcı bir değişiklik sağlayabilir.

34. öğrencileri dinlemenin ve böylece onların sorunlarına daha etkili biçimde yardımcı olmanın dört farklı yolu • Edilgin Dinleme (sessizlik): • Kabul Ettiğini Gösteren Tepkiler: • Kapı Aralayıcı İletiler Ne Yapabilir? Öğrenciler,bazen daha çok konuşmak,derine inmek ve başlamak için bile ek yüreklendirme beklerler. Bu iletilere kapı arayıcılar denir. Örnek: • -Bu konuda daha fazla şeyler söylemek ister misin? • -İlginç ,devam etmek ister misin? • -Söylediklerin ilgimi çekti,sonra.... • -Bu konuda konuşmak ister misin? • Bu cümlelere dikkat edecek olursanız,hiçbirinde söylenenle ilgili değerlendirme olmadığını göreceksiniz.

35. Etken Dinlemenin Gereği: • Sessizlik,kabul ettiğini gösteren tepkiler ve kapı aralayıcılarının kullanılmasında sınırlamalar vardır. Karşılıklı etkileşime pek fırsat vermezler. Tüm işi konuşan yapar. Konuşan,dinleyenin yalnızca dinlediğini bilir,anlayıp anlamadığını öğrenemez. Etkin dinleme daha fazla etkileşim sağlar ve dinleyenin yalnız duyduğunu değil,aynı zamanda doğru olarak anladığını da gösterir. Bu nedenle usta bir dinleyici etkin dinlemeyi daha yaygın kullanır.

36. Etkin dinlemenin etkili olabilmesi için öğretmenin belirli bazı tutumlara sahip olması gerekir. • Öğretmen öğrencinin kendi sorunlarını çözebileceğine içtenlikle inanmalıdır. • Öğretmen,öğrencinin dile getirdiği duygu ve düşüncelerini,bir öğrencide olmaması gereken düşünceler saysa bile gerçekten kabul edebilmelidir. • Öğretmen,duyguların genelde geçici ve anlık olduğunu bilmelidir • Öğretmen,öğrenciye sorunlarında yardımcı olmayı istemeli ve bunun için zaman ayırmalıdır. • Öğretmen,sorunu olan her öğrenci ile birlikte olmalı ama kendi kimliğini korumalıdır

37. Öğretmenler,öğrencilerin sorunlarını paylaşmak ve konuşmaya başlamak için zorlanabileceklerini bilmelidir. Etkin dinleme,öğrencinin sorununa açıklık getirip derine inilmesine,böylece rahatça anlatmaya başlamasına yardımcı olur • Öğretmenler,öğrencilerin sorunlarının gizliliğine saygı duymalılardır. Çoğu zaman öğretmenler odasında sorunlar açıkça konuşulur. Oysa hiçbir şey danışmanlık ilişkisini bundan daha çabuk yok edemez.

38. BURAYA KADAR ANLATILANLARI ÖZETLEYECEK OLURSAK • Öğrencinin yansıttığı kişiliği KABUL EDİN: • Öğrencinize SEÇME HAKKI verin: • Öğrencinizi asla UTANDIRMAYIN: • Öğrenciniz övgü ve onay BEKLER: • Öğrencinize size ve arkadaşlarına YARDIM etmek fırsatı verin: • Öğrencilerinizi iyi DİNLEYİN:

39. ÇALIŞMALARINIZDA BAŞARILAR DİLERİM • HAZIRLAYAN: REHBER ÖĞRETMEN • HATİCE ŞAHİN