Maqasid al-Shariah

1. Maqasid al-Shariah MENANGANI IKHTILAF MENERUSI PENGHAYATAN FIQH AL-MAQASID (KES STUDI DI MALAYSIA)

2. RINGKASAN ARTIKEL DR. SAADAN MAN Jabatan Fiqh & Usul, Akademi Pengajian Islam, Universiti Malaya

3. Kandungan • LatarbelakangIkhtilafdi Malaysia • KeperluanKepadaFiqh al-MaqasiddalammenanganiIkhtilaf • IkhtilafdariperspektifFiqh al-Maqasid • MenanganiIkhtilaf • DalamKontekPemeliharan Din • DalamKontekMaslahahKulliyyah • DenganMenghayatiMaqasidHukumDalamNas 5. Penutup

4. 1. LatarbelakangIkhtilafdi Malaysia • Ikhtilafdi Malaysia berlakusejakkemunculanarusgerakanislahataureformisme Islam padaawalkurunkeduapuluhdenganpenerbitanmajalah Al-Imam (1906) yang menjadilidahrasmigerakanberkenaanketikaitu. • Pertembunganpemikiranantaraduaantagonisini yang dikenalidengandikotomiKaumTuadanKaumMuda

5. Padaawal 70an benihpemikiranIslah yang tersemaisejaksekian lama kembalitumbuhsuburdenganwajahbarunya. • Iaitudalambentukgerakan-gerakandakwah yang banyakditunjangiolehmahasiswainstitusipengajiantinggi, golonganinteligensiasertaprofesionalkhususnyadibandar-bandarbesar

6. Menjelang alaf baru sehingga kini, senario dominasi gerakan dakwah yang mewarnai kebangkitan Islam dalam masyarakat mengalami sedikit perubahan. • Gerakan Islah Salafiyyah muncul mengulangi sejarah seratus tahun yang lampau

7. SekalilagipertembunganberlakudiantaraaliranIslahinidengangolongantradisionalis, kali inidikenalidengandikotomiSalafiyyahdanSyafi`iyyah. • Polemiknyamasihdisekitarisu yang sama, iaitubanyakberhubungdenganpersoalanfiqhdankebanyakannyatidakmenyentuhisudasardanusul. • Puncaperselisihanmerekaialahperbezaanpandanganterhadapbeberapaisu yang dianggappentingsepertipersoalansunnah, bid`ah, ijtihad, taqliddanmazhab. • Daripadaisu-isutersebutlahberkembangnyaperbezaanpendapat yang mencakupipersoalantauhid, ibadahhinggalahkepadapersoalan-persoalan lain

8. Ikhtilafantarakedua-duaaliraninimenjadisemakinhangatapabila media menyiarkanisu “fahamanWahhabi” (yang merujukkepadagerakanislahsalafiyyah) • Ianyasemakinmenularpadapenghujung 2005 yang membawakonotasibahawaiaadalahsatubentukfahaman “salah” yang membawaimplikasinegatifkepadafahamandominanmasyarakat Islam di Malaysia iaituAhl al-SunnahbermazhabSyafi`i.

9. 2. KeperluanKepadaFiqh al-MaqasiddalammenanganiIkhtilaf • Impakikhtilafantaraduaalirandominaninibolehdilihatdalamduaaspek, negatifdanpositif • Aspekpositifnyaadalahpelbagai, sepertimemperkasakanmasyarakatdenganilmusertamenghidupkansemangatcintakanilmumelaluiaktiviti-aktivitidakwahsepertipenulisankarya-karyailmiah, penganjuran seminar, ceramah, kuliahdan forum

10. Menyuburkanpemikiranfiqh; memurnikankefahamandanpemikiran; • Serta memupuksikapketerbukaandalammasyarakatuntukmendengardanmenerimapandanganpihak lain dalamusahamelakukanperubahan. • Pembaharuanpemikiranuntukmenjadisebuahmasyarakat yang berdayasaingdanberdayatahanmenghadapicabaranpihakluar yang lebihbesar

11. Aspeknegatifikhtilafkedua-duapihakinijugaamatketarabanyaknya, sepertiberlakunyapergolakandalammasyarakat, gejalaperpecahan, pulaumemulau, fitnahmemfitnah, prejudis, tuduhmenuduhdanfanatikterhadapkumpulanmasing-masing. • Iniadalahkesandaripadaperbezaanpendapatberhubungisu-isukhilafiyyah yang tidakdilakukandenganbetuldantidakmengikutprinsip-prinsipdanadab-adab yang digariskansyariat. • Kesannegatifiniamatmerugikanumat Islam keranamerekasepatutnyabersatuuntukmenghadapipelbagaiancamanluaran yang lebihbahayadanganas.

12. Seperti yang ditegaskanoleh al-Qaradawibahawaumat Islam telahcukupmenderitadenganpelbagaipenyakit social sehinggamenjadisatuumat yang mundur. • Tidaklahwajarmerekamenambahkanlagipenyakititudenganbersengketadalamperkara-perkarafuru` yang tidakberkesudahansehinggamelupakanmasalahasasimereka yang perludiatasi

13. Dari penelitian yang dilakukan, ikhtilaf yang berlakuantaraaliranSalafiyyahdanSyafi`iyyahdi Malaysia inisecaraumumnyaadalahlebihbersifattafriqiiaitumembawakepadaperpecahandaninitermasukdalamkategoriikhtilaf yang dicela (madhmum). • Kertasiniakancubamengupasbagaimanakahikhtilaf yang berlakudi Malaysia perluditanggapimenerusikefahamandanpenghayatanterhadapmaqasid al-syariah, atau yang disebutsebagaiFiqh al-Maqasid. • Jikapenulisanulamaksebeluminibanyakmemberikanpenekananterhadapprinsip, adabdanetika, kertasiniakanmenganalisispengurusanikhtilafmenerusiperspektifFiqh al-Maqasid

14. Yang dimaksudkandenganFiqh al-Maqasidialah • Kefahaman yang jelastentangobjektifsyariatdalampenentuansesuatuhukum • Denganmelihatkepadaprinsip-prinsipumumdanmatlamat-matlamatdalamsegenapdimensikehidupan, • Bukansekadarbergantungkepadakefahamanmaknazahirnas

15. 3.Ikhtilaf dariperspektifFiqh al-Maqasid • Umummengetahuibahawaobjektifutamasyariat Islam diturunkanoleh Allah s.w.t. kepadamanusiaialah: • Untukmenjagakepentinganataumaslahahmanusia - Di duniadanakhiratsecaramendatangkankebaikan (manfa`ah) atausecaramenjauhkanmerekadarisebarangkerosakan (mafasid)

16. Iamembinadanmemeliharasistemkehidupan yang sempurnasertamemakmurkanduniadengansegalabentukkebaikandankesempurnaan, sehinggaduniainimenjadisepertiapa yang disifatkanolehNabis.a.wsebagailadang yang suburuntukdituaipadahariakhirat. • Matlamatterakhirnyaialah agar manusiaberolehkebahagiaandiduniadanakhirat. • Bagimerealisasikanmatlamatini, Islam sentiasamenitikberatkanprinsipkeadilandankesaksamaan. • Iabersifatmemberikanpetunjukdanrahmat, menghindarkankesusahan, mengelakkankemudaratan, menekankanprinsip-prinsipmusyawarah, pemeliharaanhak-hakmanusiasejagat, melaksanakanamanahkepada yang berhak, iltizamdiridengankebenaran, menunaikanjanjisertaseumpamanya

17. DalammenghuraikanikhtilafdalamkonteksFiqh al-Maqasid, kertasiniakanmelakukananalisismenerusitigasudut: • Pertamaialahdenganmelihatikhtilafdarisudutmaslahahdharuriyyahuntukmemelihara agama. • Keduadenganmenilaiikhtilafmenerusimaslahahkulliyyahuntukmenjagakepentinganummah. • Ketigadenganmenyorotobjektifhukum yang terkandungdalamnasberhubungdenganpersoalanikhtilafummah.

18. Sekiranyasalahsatudari lima elemeninitidakdijaga, iaakanmembawaimplikasinegatif yang sangatseriusdanmenjejaskankehidupanmanusia. • Pemeliharaankelima-lima elemenmaslahahdharuriyyahiniberlakusamaadasecaramewujudkannyadanjugamengekalkannyasecaramenghapuskanunsur-unsur yang bolehmeruntuhkannya

19. Misalnyadalammemeliharaakal, Allah mensyariatkanmanusiasupayamenuntutilmu, manakalabagimengekalkankesihatandankekuatannyadiharamkanmeminumminumanmemabukkanseperti arak danperkara-perkara yang bolehmerosakkannya. • Tegasnya, hukum-hukum Islam yang dinaskanolehsyaraktidak lain bertujuanuntukmemeliharakemaslahatandankebahagiaanhidupmanusiadalamsemuaaspekkehidupanmerekadenganmemenuhikeperluannyapadasetiapperingkat.

20. Seperti yang ditegaskan oleh para usuliyyun, maslahah dharuriyyah yang paling asas dalam peringkat maqasid ialah penjagaan din. • Penjagaan din ini berlaku dalam dua aspek: iaitu merealisasikannya dan mengekalkannya

21. Dalamaspekpenjagaan agama secaramerealisasikannya, Allah s.w.t. telahmewajibkankeatasmanusiaberi`tikaddenganaqidah yang sahihdanmelaksanakanrukun-rukun Islam dansegalatuntutannya. • Untukmempertahandanmengekalkan agama Allah s.w.t. menganjurkansupayamenghapuskanancaman-ancaman yang bolehmenyebabkanrosakdanhilangnya agama. • Ancaman-ancamaninibolehdiklasifikasikankepadaduakategoriiaituancamandalamandanancamanluaran.

22. Ancamanluaranagakmudahdikenalpastiiaituberbentukcubaandantindakandarimusuh-musuh Islam untukmenghapuskan Islam samaada:- • melaluipeperanganfizikaldan • penghapusanetnik Muslim, atau • melaluiseranganpemikiran yang bertujuanmenghakisakidahdanpeganganumat Islam.

23. Bagimenangkisdanmenghapuskanancamanluaranini Islam mensyariatkan jihad dalampelbagaibentuknya • Bahayadalaman pula adalahbentukancaman yang munculdalamkalanganumat Islam sendiri. • Iamungkinberlakusamaadadalambentukriddah, penyelewenganterhadapprinsip-prinsip Islam sepertiberlakunyaajaran-ajaransesat, melakukanibtida` denganmenokoktambahajaransyariatdenganperkara-perkarabaruatasnama agama, ataupundalambentukperlakuanmaksiatdandosatidakkirabesarataukecil

24. Kesemuaancamaniniperludihapuskanbagimemastikansyariat Islam terpeliharasucidankekalsehinggahariakhirat. • Iniadalahsatuperkaradharuriyang terkandungdalammaqasidsyariah. • Menyorotselangkahlebihjauh, gejalaperpecahanummahjugamenjadisatuancamandalamandanfitnah yang akanmembinasakan agama

25. Sejarahtelahmembuktikanikhtilafsebeginiinitelahmenjadiduridalamdagingkepadaummahsehinggamerekamenjadisatuumat yang lemah • Dan melupaikewajipan yang lebihbesariaitubersatupadudanmengoraklangkahuntukmembinasebuahummah yang unggul, gemilangdandiseganidalamsegenapaspekkehidupanmereka. • Ikhtilaftafriqiatautafarruqsebeginiadalahsatubentukmaksiatdandosakeranaiatelahmenyanggahikewajipanbersatu yang sabitsecaraqat`idengannas-nas al-Quran danSunnah

26. “Dan berpegangteguhlahkamusekaliankepadatali Allah (agama Islam) danjanganlahkamuberpecahbelah.” Ali-Imran: 103 • Ikhtilafsebeginibolehmenjejaskan survival ummahdanmemberikesanburukkepada agama daninijelasbertentangandenganprinsipmaqasid al-syariahiaitumengekalkandin sebagaimaslahahdharuriyyahyang fundamental dalamhidupmanusia. • Iajelassatubentukmafsadahataukerosakankepada agama yang menjadiobjektifbagisyariatuntukmenghapuskannya. Ikhtilafmadhmuminimendatangkanmafsadahkepada din Allah yang suci

27. Keduadenganmenilaiikhtilafmenerusimaslahahkulliyyahuntukmenjagakepentinganummah. • Maslahah yang menjaditujuansyariatjugadinilaiolehparausuliyyundenganmelihatkaitannyadenganjama`ahdanindividu. • Dalamkonteksinimaslahahdibahagikankepadaduabahagianiaitumaslahahkuliyyahatau`ammah, danmaslahahjuz’iyyahataudisebutjugasebagaimaslahahkhassah. • Maslahahkulliyyahialahmaslahah yang menyentuhtentangkepentinganummahsecarakeseluruhannyasepertimemeliharanegaradaripencerobohanmusuh, menjaga agama dariterhapus, menjagaaqidahIslamiyyahdarisebarangpencemaran, menjaga al-Quran danSunnahNabidaridiselewengkan, menjagatempat-tempatsuci Islam danmenjagaummahdariperpecahan

28. Manakalamaslahahjuz’iyyahpula ialahmaslahah yang hanyamelibatkanindividuataukepadasekumpulankecilumat Islam. • Dalamkontekspenghuraianterhadapisuikhtilafdi Malaysia, maslahahkulliyyahinikelihatanbegiturelevensekaliuntukdijadikanfokusperbincanganterutamadalamisuberhubungmemeliharaummahdariperpecahan. • Inikeranaikhtilaf yang tidakditanganidenganbaikakanmencetuskanperpecahan yang bolehmembawakesantidakbaikkepada agama daninisudahtentulahbertentangandenganprinsipfiqh al-maqasiditusendiri.

29. Satukisah yang menarik yang penuhdenganpengajaranpernahberlakupadazamanRasulullahs.a.w. berhubungisuperpaduandanperpecahanini. • KisahpergaduhansemulaantarapuakAwsdanKhazrajsetelahdihasutolehSyas b. Qays, iaituseorangtokohmusyrikin yang amatmemusuhikaumMuslimin.

30. Olehkeranaperpaduanummahmerupakansatudarimaslahahkulliyyahyang menjadiobjektifsyariat Islam, makasebarangpuncamafsadahyang bolehmengancamnyaperlulahdihapuskanataudielakkan. • Initermasuklahpolemikberhubungdenganisu-isufuru` yang diselaputiolehsentimenkepuakandanprejudisantarapihak-pihak yang bertentanganpendapat. • Sekiranyapolemiktidakdapatdielakkan, pihak-pihak yang terlibathendaklahmeletakkankepentingankesatuanummahdanpersaudaraan Islam dihadapanmelebihisegala yang lain. • Polemik yang berlakumestilahdikawaldenganmemahamiprinsipdanadabnyasupayaiasentiasamenjadiikhtilafyang mashru` danbukanmenjaditafarruqyang madhmum.

31. Ketigadenganmenyorotobjektifhukum yang terkandungdalamnasberhubungdenganpersoalanikhtilafummah. • Seperti yang telahsediadimaklumi, nas-nassyarak, samaada al-Quran atauSunnahNabis.a.w. yang menentukansesuatuhukumsamaadadalambentuksuruhanataularangan, kebanyakannyamenyatakandenganjelastujuanataumaslahahdisebalikpensyariatannya • Di dalam al-Quran terdapatpelbagaiistilah yang menyentuhtentangperpecahansepertiikhtilaf, tafarruqdantashayyyu`.

32. Terdapatbanyakjugaayat yang menganjurkankesatuandanpersaudaraanummahsertamelarangperpecahan. • Laranganmelakukanperkaratertentu yang bolehmemudaratkankesatuanummahjugadisebutpadabanyaktempatdalam al-Quran. • Di dalamSunnahRasulullahs.a.w. jugaterdapatbanyakhadis yang mengandungiisidan nada yang sama. Kesemuaayatdanhadisberkenaanmenjelaskanbahawakesatuanummahadalahwajibdipeliharadanperpecahanadalahsesuatu yang haram.

33. Tujuandisyariatkanperpaduanialahmemeliharakekuatan Islam dalammasyarakatdannegara, bagimenjaminkelangsungan agama dankestabilankehidupanmanusia. • Diharamkanperpecahanadalahkeranaiameruntuhkanmasyarakatdanmelemahkankekuatan Islam lantasmembukapeluangkepadamusuh Islam menghancurkannya.

34. Menyentuhtentangperpecahanumatmanusiasecaraumumnya, Allah s.w.t. berfirman • "Padamulanyamanusiaituadalahumat yang satu (menurut agama Allah yang satu, tetapisetelahmerekaberselisihan) maka Allah mengutuskanNabi-nabisebagaipemberikhabargembira (kepadaorang-orang yang berimandenganganjaransyurga) danpemberiamaran (kepadaorang-orang yang ingkardenganbalasanazabneraka), dan Allah menurunkanbersama-samaNabi-nabiituKitab-kitabsuci yang (mengandungiketerangan-keterangan yang) benar, untukmenjalankanhukumdiantaramanusiamengenaiapa yang merekaperselisihkan. • Dan (sebenarnya) tidakada yang melakukanperselisihanmelainkanorang-orang yang telahdiberikankepadamerekakitab-kitabsuciitu, iaitusesudahdatangkepadamerekaketerangan-keterangan yang jelasdannyata, dengansebabhasaddengkisesamasendiri. • Maka Allah memberikanpetunjukkepadaorang-orang yang berimankearahkebenaran yang diperselisihkanmereka (yang derhakaitu) denganizinNya. Dan Allah sentiasamemberikanpetunjukhidayahNyakepadasesiapa yang dikehendakinyakejalan yang lurus.“ 2:213

35. Himpunan makna keseluruhan ayat tersebut menjelaskan satu prinsip utama dalam Islam iaitu wajibnya menjaga kesatuan ummah dan wajibnya mengelakkan perpecahan. • Dalam Sunnah Rasulullah s.a.w. juga terdapat amat banyak hadis yang menganjurkan kesatuan dan melarang perpecahan. Sebagai misalan, antara lain, Nabi s.a.w. bersabda yang bermaksud:

36. “Akuberpesankepadasahabat-sahabatku, danmereka (generasi) yang berikutnya, danmereka yang berikutnya… hendaklahkamuberadadalamjamaah, danjanganlahsekali-kali kamuberpecahbelah. • Sesungguhnyasyaitanitubersamadenganorang yang keseorangan, danialebihjauhdariorang yang berdua. Barangsiapa yang berkehendakkansyurgamakahendaklahiasentiasabersamadalamjamaah.”

37. Menjagakesatuanummahadalahsatuperkara yang amatkritikaldalam agama. Yusuf al-Qaradhawimenyebutbahawabetapapentingnyakesatuanummahinidijagasehinggaharusdibiarkanberlakunyakerosakanbesar lain yang bersifatsementara, asalkankesatuandapatdijaga. • Inidenganmengambiliktibardari al-Quran berhubungkisahNabiHarun yang membiarkankaumBaniIsrailmenyembahpatunganaklembu yang diperbuatdaripadaemassepanjangpeninggalanNabi Musa a.s. yang pergimenyahutseruan Allah dibukitTursina

38. Selamapemergiannyatersebut, tugasNabi Musa a.s. digantikanolehNabiHaruna.s. DalamtempohpemergianNabi Musa a.s. inilahkaumnyadiujidenganpenyembahanpatunganaklembuemas yang dibuatolehSamiri. • Setelahkembalikepadakaumnya, Nabi Musa a.s. dikejutkanolehpenyelewenganakidah yang sangatbesarini. Nabi Musa a.s. tidakdapatmenyembunyikan rasa marahnya yang amatsangatsehinggabagindamelemparkanlembaran-lembarankitabnya, danmenarikrambutsaudaranyadanberkata

39. “Nabi Musa berkata: Wahai Harun, apakah yang menghalangmu untuk mengikuti (perintahku) ketika engkau melihat mereka sesat, adakah engkau ingkar akan suruhanku?” • Jawapan Nabi Harun a.s. seperti disebutkan dalam al-Quran ialah:

40. “NabiHarunmenjawab: ‘Wahaianakibuku! Janganlahengkaumeragutjanggutkudanjanganlahmenarik (rambut) kepalaku. Sesungguhnyaakutakutbahawaengkauakanberkatakepadaku: • ‘Engkautelahmemecah- belahkankaumBaniIsrailsesamasendiri, danengkautidakberhati-hatimengambilberatpesananku” Taha:92-94

41. 5. Penutup • Ruanguntukumat Islam bersatuitusebenarnyalebihluasdariruangikhtilaf. • Islam membenarkanperbezaanpendapatberhubungperkaramanhajdankaedahpelaksanaandaninitidaksepatutnyamenghalangmerekauntukbersatudalamakidahdanprinsip-prinsipasassyariat. • Perbezaanpendapatitusendiri, dilihatdarisatusudut lain, adalahsaturahmatdankelonggarankepadaummah, iaitudalamertikatawujudpilihandalammenerimapakaihukum. Rahmatdankelonggaranjugamerupakansalahsatudaritujuansyariat Islam.

42. Umat Islam sebenarnyalebihperlumenghabiskanmasauntukmenyelesaikancabarandantuntutan-tuntutansemasa yang lebihbesardanmendesak. Ketikaaliran-aliran Islam hangatberbahastentanglafazusalliharusatautidak, dalammasa yang samabegituramaiorang Islam yang mengabaikansembahyangdantidaktahucarasembahyangtanpasiapaambilpeduli. • KetikamerekaberdebatsamabacaanYasindantahlilmalamJumaatitubid`ahatautidak, jumlahorang yang buta al-Quran semakinbertambah. • Ketikamerekabertikamlidahtentangisubid`ahdanmazhab, bilanganremajadanbelia Islam yang rosakakhlakdanmenjadihambadadahsemakinmeningkat.