Atatürk İlkeleri ve İnkıl â p Tarihi I

1. Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi I Bölüm – 6

2. Bölüm - 6 • 1-Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti’ni Paylaşma Anlaşmaları • 2- Mondros Ateşkes Antlaşması ve İşgaller • Bölüm Hedefi • Bu bölümde Birinci Dünya Savaşı sürerken İtilaf Devletlerinin , Osmanlı Devleti’ni paylaşma projeleri üzerinde durulacaktır. • Bu bölümde, ikinci olarak Mondros Ateşkes Antlaşmasının imzalanması ve işgaller konu alınacaktır. • Bölüm dahilinde ikinci olarak İşgaller karşısında memleketin geldiği durum ve işgallere verilen tepkiler ele alınacaktır. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi - I

3. Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti’ni Paylaşma Anlaşmaları • Osmanlı Devleti'nin Birinci Dünya Savaşı’nda İtilaf Devletlerine karşı cephe alışları Osmanlı Devleti’nin öteden beri düşünülen paylaşılması projesini hem kolaylaştırdı hem de çabuklaştırdı. Bu itibarla da 1915-1917 yılları arasında imzaladıkları anlaşmalarla Osmanlı Devleti’ni tasfiye ettiler. Yapılan gizli anlaşmalar şunlardır: • İstanbul Anlaşması (4 Mart-10 Nisan 1915) • Londra Anlaşması (26 Nisan 1915) • Sykes-Picot Anlaşması (26 Nisan ve 9 Mayıs 1916) • St. Jean de Maurienne (10-21 Nisan 1917)

4. Mondros Ateşkes Antlaşmasının İmzalanması • Birinci Dünya Savaşı’na Almanya, Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan’ın oluşturduğu İttifak Devletleri Grubu’nda savaşa katılan Osmanlı Devleti bu devletlerle birlikte savaştan yenik çıkmıştır. • Bu durum karşısında Sadrazam Talat Paşa istifa etmiş ve İttihat ve Terakki Partisi yönetimden çekilmiştir. • 8 Ekim 1918 tarihinde Ahmet İzzet Paşa başkanlığında kurulan yeni hükümet, Anlaşma Devletleri’nden Wilson İlkeleri doğrultusunda ateşkes anlaşmasının imzalamasını istemiştir. • Bahriye Nazırı Rauf Bey’in (Rauf Orbay) başkanlığında bir heyet görevlendirilmiştir. • Padişah bu heyetten “Halifeliğin, Saltanat’ın ve Osmanlı Hanedanı’nın haklarının bütünlüğünün dokunulmazlığının sağlanmasını” istemiş ve “bazı eyaletlere idari muhtariyet verilmesinin kabul edilebileceğini” bildirmiştir. • Hükümetin talimatı ise, ordu terhis edilecek ve Yunan gemileri dışındaki gemilere Boğazlardan geçiş izni verilecekti. Buna karşılık ülke işgal edilmeyecek, gerekirse Anlaşma Devletleri para yardım yapacaklardı. • Osmanlı Kurulu, 24 Ekim 1918’deLimni Adası’ndaki Mondros Limanı’na gitmiştir. Burada Anlaşma Devletlerini İngiliz Amiral Calthrope temsil etmiştir. • 4 gün süren müzakereler sonunda 30 Ekim 1918’de Mondros Ateşkes Antlaşması imzalanmıştır. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi - I

5. Mondros Ateşkes Antlaşmasının Hükümleri • Bu antlaşmanın ana şartları şu şekilde özetlenebilir: 1-Osmanlı Devleti’nin egemenlik haklarını kısıtlayan hükümler; • a) Boğazlar açılacak, bu bölgelerdeki kaleler Anlaşma devletleri tarafından işgal edilecek. • b) Anlaşma Devletleri güvenliklerini tehdit eden bir durum halinde istedikleri bölgeleri işgal edebilecekler (7. madde). • c) Ermenilere bırakılması düşünülen Doğu’daki altı ilde karışıklık çıkarsa Anlaşma Devletleri bu bölgeleri de işgal edebilecekler. • d) Tüm haberleşme istasyonları (telsiz, telgraf ve kablo) Anlaşma Devletleri’nce denetim altına alınacak. 2. Askerî hükümler: • a) Sınırların denetlenmesi ve iç düzenin korunması için gerekli olan birlikler dışında Osmanlı Orduları terhis edilecek, bütün savaş gemilerine ordunun taşıt, gereç, silah ve cephanesine el konulacak. • b) Osmanlı Devleti’nin elindeki tüm savaş tutsakları (suçlu Ermeniler dahil) serbest bırakılacak. Buna mukabil Türk tutsaklar Anlaşma Devletleri buyruğunda kalacak. • c) Brest-Litowsk barışından sonra İran ve Kafkasya’ya giren Osmanlı birlikleri derhal geriye çekilip dağıtılacak, Anadolu dışındaki Osmanlı birlikleri ise en yakın Anlaşma Devletleri Komutanlıklarına teslim olacak. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi - I

6. Mondros Ateşkes Antlaşmasının Hükümleri 3. Ekonomik Hükümler: • a)Tüm liman ve tersanelerden Anlaşma Devletleri yararlanabilecekler. • b)Kömür, akaryakıt ve benzer kaynaklarda (ülkenin ihtiyaçları karşılandıktan sonra) satın alma kolaylığı sağlanacak. • c)Demiryolları denetim altına alınacak. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi - I

7. Mondros Ateşkes Antlaşmasının Uygulanması • Mondros Ateşkes anlaşmasının imzalanması üzerine, Enver Paşa, Talât Paşa ve Cemal Paşa gibi İttihat ve Terakki Partisi’nin ileri gelenleri yurtdışına kaçtılar. • Anlaşma maddeleri uyarınca Türk birliklerinin geri çekilmesi ve terhisi işlemlerine başlanmıştır. Böylece 400.000 kişilik Türk ordusunun mevcudu 50.000’e indirilmiştir. Pek çok komutan askerlerini terhis ve silahlarını teslim işini geciktirerek direnmeye çalışmıştır. Ancak çok kısa sürede ulaşım ve haberleşme düşman denetimine geçmeye başlamış ve cephane, silah ve her türlü araç gereçlere el konulmuştur. • Netice olarak, Mondros’a kadar Osmanlı topraklarına ayak basamayan Anlaşma Devletleri kuvvetleri işgallere başlamışlardır. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi - I

8. İngiliz, Fransız ve İtalyan İşgalleri • 6 Kasım’da Çanakkale’ye gelen bir İngiliz Heyeti ile yapılan anlaşma gereğince Boğazlar İngilizlere teslim edilmiştir. • Aynı zamanda İngilizler Çanakkale, Musul, Batum, Antep, Konya, Maraş, Bilecik, Samsun, Merzifon, Urfa ve Kars’ı da işgal etmişlerdir. • Fransızlar ise, Trakya’daki demiryolunun önemli istasyonlarını, Dörtyol, Mersin, Adana ve Afyon istasyonunu işgal etmişlerdir. • İtalyanlar önceleri pasif kalmışlarsa da Yunanistan lehine gelişmeleri görünce Antalya, Kuşadası, Bodrum, Fethiye ve Marmaris’i işgal etmişler; Konya ve Akşehir’e de birliklerini yollamışlardır. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi - I

9. Yunanlıların İzmir’e Asker Çıkarması ve Batı Anadolu’nun İşgali • 1919 yılının Ocak ayında Paris’te yapılacak barış anlaşmalarının temel ilkelerini saptamak üzere bir konferans toplanmıştır. • Bu konferansta Mondros Ateşkes Anlaşması’nın 7. maddesine uygun olarak tüm Ege bölgesinin işgali için Yunanistan’ın görevlendirilmesine karar verilmiştir. • İtalya tarafından Osmanlı Hükümetine sızdırılan karar karşısında Osmanlı Hükümeti karış çıkamamıştır. • İzmir’in işgal edileceği haberinin duyulması üzerine bazı vatanseverler gösteriler düzenlemeye başlamışlardır. • 15 Mayıs 1919’da İngiliz, Amerikan ve Fransız savaş gemilerinin koruması altında bir Yunan Ordusu İzmir’e çıkmış ve şehri işgale başlamıştır. • Yunan askerlerine ateş açan Hasan Tahsin isimli bir gazeteci öldürülmüştür. Yunan bayrağını taşıyan bir askerin vurulması ile Yunan askerleri savunmasız halka ve karşı koymama emri almış olan memur ve askerlere karşı bir katliama girişilmiştir. • İzmir’de yunan işgali konusunda soruşturma yapmakla görevlendirilen komisyon, hazırladığı 7 Ekim 1919 tarihli raporda, “mütarekeden sonra Hristiyanların tehlikede olmadıklarını, güvenlik şartlarının 7. maddeye dayanarak İzmir’in işgalini gerektirmeyeceğini, asayişin korunması amacıyla yapılan işgalin gerçekte ilhakın bütün şartlarını gösterdiğini” bildirirken; Amerikalı General Harbord da 16 Ekim tarihli raporunda, “İşgalden sonra İzmir’de ortaya çıkan olayların sorumlusunun büyük devletler olduğunu” yazmaktadır. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi - I

10. Yunanlıların İzmir’e Asker Çıkarması ve Batı Anadolu’nun İşgali • Hiçbir direnişle karşılaşmayan Yunanlılar üç koldan ilerlemişlerdir. • İlk kol Gediz’den başlayarak Menemen, Manisa, Turgutlu, Salihli ve Alaşehir’e, ikinci kol Menderes vadisinden başlayarak Torbalı, Bayındır, Ödemis’eüçüncü kol Torbalı’dan Aydın’a inecektir. • Hükümetin seyirci kaldığı bu işgal karşısında Türk askerleri, çeteciler ve sivil halk Bergama, Ödemiş, Ayvalık ve Aydın’da Yunan ordusuyla kanlı çarpışmalar yapmıştır. • Bu arada Yunanlılar Batı ve Doğu Trakya’yı da işgale başlamışlardır. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi - I

11. İşgaller Karşısında Memleketin Durumu ve İşgallere Tepkiler • Türk Milletinin Tepkisi • İzmir’in işgali ülkenin genelinde tepkilere yol açmıştır ve bu olay tehlikenin büyüklüğünü göstermesi açısından Türkleri uyarmıştır. Mondros Mütarekesi’nden sonra çeşitli yerleşim merkezlerinde kurulmuş olan Reddi İlhak dernekleri protesto telgrafları göndermişlerdir. • *Erzurum Müdafaa-i Hukuk-u Milliye Cemiyeti 22 Mayıs’ta İstanbul’daki Anlaşma Devletleri Temsilcilerine ve Basın Cemiyetlerine çektiği telgrafla İzmir’in işgalini kınamıştır. • *İzmir Müdafaa-i Hukuk-u Osmaniye Cemiyeti’nin İstanbul’daki devlet adamlarına ve Amerikan temsilcisine çektiği telgrafta “Avrupa on milyon Müslüman ve Türk’ün idam ve imhasına karar vermişse, milletimiz buna uymayacak ve vatan uğrunda çarpışarak ölmeye hazır bulunacaktır. Tarih bütün bir milletin varlığını savunmak için nasıl öldüğünü gösterecektir” denilmektedir. • *İstanbul’da 19 Mayıs’ta yapılan mitingle Halide Edip (Adıvar) yaptığı konuşmada, “bu karanlık gecenin parlak bir sabahı olacağını” haykırmaktaydı. • - İzmir’in işgali Türk “Milliyetçilik” bilincini uyandırmış ve Anadolu’da bazı askerî birlikler bir araya gelerek Kuvayi Milliye birliklerini oluşturmuşlardır. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi - I

12. Bölüm Özeti • 30 Ekim 1918 tarihinde, Limni Adası'nın Mondros Limanı'nda Bahriye Nazırı Hüseyin Rauf Orbay'ın Başkanlığı'nı yaptığı Osmanlı Heyeti ile İngiliz Amiral Calthorp'un Başkanı olduğu İtilaf Devletleri Heyeti arasında imzalanan Mondros Mütarekesi ile silahlı çatışma sona ermiştir. 1. Dünya Savaşı'nı bitiren bu Antlaşma aslında çok ağır şartlar taşıyordu. Mondros Mütarekesi aslında Osmanlı Devleti'nin yıkılışını öngörmekte; İtilaf Devletleri'ne Osmanlı İmparatorluğu’nun herhangi bir bölgesine, güvenliklerini tehdit edecek bir durum nedeni ile işgal hakkını tanımakta idi. • Mustafa Kemal Paşa’nın o zaman ifade ettikleri üzere; Osmanlı Hükümeti bu mütareke ile kendini kayıtsız şartsız düşmana teslim etmeğe muvafakat etmiştir. • Mondros Ateşkes Antlaşması ile İtilaf Devletleri, barış antlaşmasının imzalanmasını beklemeden, Türk Topraklarının taksimine giriştiler. Ateşkes antlaşmasının 7. Maddesi gereğince, bütün bir memleketin işgali için İtilaf Devletleri'ne imkan veriyordu. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi - I