MIKROEKONOMIA

1. MIKROEKONOMIA Wykład z podstaw EKONOMII cz. I Opr. Wojciech M. BANASIEWICZ

2. PROGRAM WYKŁADÓWMAKROEKONOMIA

3. MIKROEKONOMIAI. UWAGI WSTĘPNE • 1. Na czym polega ekonomiczny aspekt ludzkiej działalności? • Gospodarczy charakter działalności ludzi jest jednym z wielu jej aspektów, choć czasem może mieć znaczenie pierwszoplanowe (praca najemna, własna firma). Aspekt ten dotyczy natury gospodarowania, która obejmuje dużą grupę zachowań ludzkich, których z kolei efektem jest wytwarzanie potrzebnych, a nie dostarczonych bezpośrednio przez przyrodę dóbr. Trudno jednak określić co jest najważniejsze: wytwarzanie, pomnażanie dochodu i majątku, wymiana dóbr czy sposób podejmowania decyzji. Gospodarowanie jest procesem historycznym i w różnych okresach na pierwszy plan wybijały się inne pytania, w zależności od sposobów gospodarowania i pojmowania świata (np. nowożytna ekonomia rozwinęła się w równolegle do gospodarki rynkowej).

4. MIKROEKONOMIAI. UWAGI WSTĘPNE • 2. Jakie jest pochodzenie nazwy „ekonomia”? • Stworzył ją Arystoteles. Pochodzi ze złożenia dwóch greckich słów: oikos (gospodarstwo domowe) i nomos (prawo). Oznaczała, że ekonomia jest wiedzą o działalności w oikosie, dającą się ująć w postaci praw naukowych.

5. MIKROEKONOMIAI. UWAGI WSTĘPNE • 3. Czym zajmuje się ekonomia? • Celem ekonomii jest poznanie rzeczywistości gospodarczej, opisanie jej i wyjaśnienie przyczyn i natury zjawisk oraz procesów zachodzących w gospodarce rynkowej, w których podmiotem jest człowiek. • Za podstawowy problem badawczy uważa się pytanie o sposób dokonywania wyborów ekonomicznych przez uczestników życia gospodarczego oraz o ich skutki w skali gospodarki.

6. MIKROEKONOMIAI. UWAGI WSTĘPNE • 4. Czym zajmuje się mikroekonomia, a czym makroekonomia? • Mikroekonomia zajmuje się badaniem zjawisk i procesów gospodarczych zachodzących w poszczególnych obszarach gospodarki, obserwowanych i wyjaśnianych z punktu widzenia działalności gospodarczej poszczególnych podmiotów gospodarczych: nabywców, konsumentów, sprzedawców i producentów. • Makroekonomia zajmuje się badaniem zjawisk i procesów zachodzących w całej gospodarce.

7. MIKROEKONOMIAI. UWAGI WSTĘPNE • 5. Co stanowi kryterium podziału ekonomii na pozytywną i normatywną? • Kryterium podziału ekonomii na pozytywną i normatywną są sądy. • Jeśli ekonomia zajmuje się tylko wyjaśnianiem zjawisk, zachowań i procesów gospodarczych, to określa się ją jako pozytywną. Jeżeli zaś wydaje sądy i formułuje zdania o powinnościach, to ma charakter normatywny.

8. MIKROEKONOMIAI. UWAGI WSTĘPNE • 6. Na czym polegają sądy oceniające w ekonomii? • Sądy oceniające w ekonomii: a) o wartości etycznej - orzekają, że jakiś czyn, zjawisko gospodarcze lub cały system ma wartość dodatnią lub ujemną; są to sądy a priori; b) o słuszności - orzekają, czy i co konkretny czyn spowodował i czy był w danej sytuacji najlepszy z możliwych (a post priori);c) o moralności - dotyczą intencji czynu i woli zachowania się nienagannego pod względem etycznym.

9. MIKROEKONOMIAI. UWAGI WSTĘPNE • 7. Na czym polega metoda indukcyjna, a na czym metoda dedukcyjna? • Metoda indukcyjna polega na empirycznym badaniu pewnej klasy zjawisk i formułowaniu na jego podstawie hipotez. Metody tej nie stosuje się już raczej w mikroekonomii, gdyż dziedzina ta jest zbyt skomplikowana. • Metoda dedukcyjna polega na dedukcyjnym wnioskowaniu i odkrywaniu zależności z modelu o zredukowanej liczbie zmiennych. Jest to najpopularniejsza metoda ekonomii, wykorzystująca zasadę ceteris paribus.

10. MIKROEKONOMIAI. UWAGI WSTĘPNE • 8. Co to jest teoria ekonomiczna? • Teorią ekonomiczną nazywamy zbiór twierdzeń wyjaśniających zjawiska i procesy ekonomiczne ujmowane w modelu ekonomicznym. • Nie każdy jednak zbiór twierdzeń jest teorią naukową, która musi mieć następujące cechy: zgodność z obserwacjami, niesprzeczność logiczna, płodność poznawcza, prostota i elegancja.

11. MIKROEKONOMIAI. UWAGI WSTĘPNE • 9. Wymień i omów ważniejsze trudności myślenia ekonomicznego. • 1) Zdarzenia gospodarcze są sprzężone zwrotnie. 2) To, co jest prawdziwe w mikroskali, nie musi być prawdziwe w makroskali. 3) Częste uleganie złudzeniu, że w danej sytuacji występują zależności przyczynowo-skutkowe. 4) Subiektywizm i stereotypowość badającego. 5) Mierzenie zdarzeń gospodarczych (wiele z nich ma naturę jakościową) jest trudne, a ma bardzo duży wpływ na wynik badań (wybór sposobu pomiaru i miernika).

12. MIKROEKONOMIAI. UWAGI WSTĘPNE • 10. Co to jest model ekonomiczny? • Modele teoretyczne to konstrukcje myślowe mające na celu wyjaśnienie obserwowanych zjawisk. Służą do wyizolowania badanych zjawisk, po to aby wyraziście ujawniły się badane zależności. • Teoretyczny model ekonomiczny składa się z pewnej liczby założeń, w których: a) odrzuca się pewne zjawiska uznane za przypadkowe lub nieistotne; b) przyjmuje się, że badane zjawiska, przedmioty i osoby mają określone cechy. • Model ekonomiczny jest więc zbiorem założeń tworzącym uproszczony, schematyczny obraz pewnego fragmentu gospodarki, w którym można badać istotne zależności.

13. MIKROEKONOMIAI. UWAGI WSTĘPNE • 11. Jak można sprawdzić teorie ekonomiczne? • Metody sprawdzania teorii: a) weryfikacja - przez porównanie teorii z wynikami obserwacji empirycznych; b) falsyfikacja - obalanie tezy przez znalezienie przypadku, w którym hipotetyczne zależności nie zachodzą. • Obecnie w ekonomii przyjmuje się, że teorię można obalić, o ile istnieje od niej lepsza.

14. MIKROEKONOMIAII. PROCES GOSPODAROWANIA • 1. Jaki jest naturalny cel gospodarczej działalności człowieka? • Naturalnym celem gospodarczej działalności ludzi jest zaspokajanie potrzeb.

15. MIKROEKONOMIAII. PROCES GOSPODAROWANIA • 2. Co to są potrzeby? Jaka jest ich struktura? • Potrzeba to subiektywne odczuwanie braku, niezaspokojenia lub pożądania określonych warunków lub rzeczy, które człowiek uważa za niezbędne do utrzymania go przy życiu, umożliwienia mu rozwoju, realizowania ról społecznych itp. Cechami potrzeb są indywidualizm i subiektywizm. • Struktura potrzeb człowieka (wg Maslowa): 1) biologiczne, 2) bezpieczeństwa, 3) kontaktów społecznych, 4) uznania, 5) samorealizacji.

16. MIKROEKONOMIAII. PROCES GOSPODAROWANIA • 3. Jakie środki służą do zaspokajania potrzeb? • Osiągnięcie korzyści wymaga odpowiednich środków materialnych lub pieniężnych. Wszystkie środki służące bezpośrednio lub pośrednio do zaspokajania potrzeb ludzkich w formie rzeczy, usługi lub stanu, nazywamy dobrami.

17. MIKROEKONOMIAII. PROCES GOSPODAROWANIA • 4. Jaki jest związek między zaspokajaniem potrzeb a dobrami produkcyjnymi? • Zaspokajanie potrzeb to inaczej konsumpcja. Dobra konsumowane określa się jako dobra konsumpcyjne, wytwarza się je z dóbr produkcyjnych. • Poza tym wiele dóbr może mieć jednocześnie charakter konsumpcyjny i produkcyjny.

18. MIKROEKONOMIAII. PROCES GOSPODAROWANIA • 5. Jakie właściwości mają dobra ekonomiczne? • Dobra ekonomiczne (wytworzone przez człowieka w ograniczonej ilości) mają dwie główne cechy: a) do ich wytworzenia trzeba użyć pracy ludzkiej oraz innych dóbr ekonomicznych i dóbr pierwotnych; b) są dobrami rzadkimi (w danym czasie mogą być wytworzone w ograniczonej ilości i przez to tylko częściowo zaspokoić potrzeby).

19. MIKROEKONOMIAII. PROCES GOSPODAROWANIA • 6. Co stanowi kryterium podziału dóbr na dobra ekonomiczne i dobra wolne? • Kryterium podziału jest tutaj rzadkość i konieczność (lub nie) wytwarzania.

20. MIKROEKONOMIAII. PROCES GOSPODAROWANIA • 7. Czy wszystkie dobra rzadkie są dobrami ekonomicznymi? Czy wszystkie dobra pierwotne są dobrami wolnymi? • Niektóre dobra pierwotne są dobrami rzadkimi, np. czyste powietrze, piasek pustynny (dla Polaka) itp.

21. MIKROEKONOMIAII. PROCES GOSPODAROWANIA • 8. Na czym polegają: produkcja, podział, konsumpcja? Jakie są zależności między nimi? • Produkcja to wytwarzanie dóbr i usług. Podział zajmuje się rozdysponowaniem tych dóbr rzadkich między producentów i konsumentów. Konsumpcja zaś polega na zaspokajaniu ludzkich przy pomocy dóbr i usług. • Bez produkcji nie ma podziału, bez podziału nie ma konsumpcji, a konsumpcja napędza produkcję.

22. MIKROEKONOMIAII. PROCES GOSPODAROWANIA • 9. Czym są czynniki produkcji? Jakie są ich rodzaje? • Czynniki produkcji to wszystkie dobra pierwotne i ekonomiczne oraz praca stosowane w produkcji do wytwarzania dóbr i usług. Dzielą się na: a) ziemię - dobra pierwotne, np. surowce mineralne, lasy, wody itp.; b) pracę - ludzie wraz ze swoją wiedzą, zdolnościami i umiejętnościami; c) kapitał - ekonomiczne dobra produkcyjne (maszyny, urządzenia, budynki, surowce itp.).

23. MIKROEKONOMIAII. PROCES GOSPODAROWANIA • 10. Na czym polega zużywanie się poszczególnych czynników produkcji? • Jednorazowe zużywanie się czynników produkcji polega na przekształcaniu w produkt o nowych właściwościach. • Stopniowe zużywanie się czynników produkcji polega na wykorzystaniu danych dóbr kapitałowych w wielu procesach produkcyjnych (stałe wyposażenie, które musi być utrzymywane w sprawności produkcyjnej).

24. MIKROEKONOMIAII. PROCES GOSPODAROWANIA • 11. Czym różnią się strumienie od zasobów? • Strumień oznacza przepływ określonej ilości wielkości ekonomicznej w ciągu danego czasu przez podmiot gospodarczy lub gospodarkę. • Zasób oznacza ilościowy stan wielkości ekonomicznej w danym punkcie czasu.

25. MIKROEKONOMIAII. PROCES GOSPODAROWANIA • 12. Na czym polega suwerenność konsumenta? • Suwerenność konsumenta wyraża się w swobodzie dokonywania wyborów, wpływających na jak najlepsze zaspokojenie jego potrzeb.

26. MIKROEKONOMIAII. PROCES GOSPODAROWANIA • 13. Wymień podstawowe podmioty gospodarcze. Jaka jest wspólna cecha podmiotów gospodarczych? • Podmiot gospodarczy to podstawowa jednostka ekonomiczna podejmująca autonomiczne decyzje o zastosowaniu dóbr rzadkich, będących jej własnością. Główne podmioty gospodarcze to: konsument, nabywca, producent, sprzedawca (uogólnia się je jako gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa). Ich wspólną cechą jest podejmowanie wyborów dotyczących posiadanych dóbr.

27. MIKROEKONOMIAII. PROCES GOSPODAROWANIA • 14. Jakie są zależności między gospodarstwem domowym a przedsiębiorstwem? • Gospodarstwo domowe dostarcza przedsiębiorstwom czynników produkcji: kapitału pieniężnego, pracy, a także ziemi. • Przedsiębiorstwa dostarczają gospodarstwom domowym środków do zaspokajania ich potrzeb: dóbr i usług oraz wynagrodzenia za dostarczone czynniki produkcji.

28. MIKROEKONOMIAII. PROCES GOSPODAROWANIA • 15. Scharakteryzuj prawa własności. Jakie są cechy własności prywatnej? • Kompletny zestaw praw własności obejmuje: a) prawo do użytkowania i zużywania przedmiotu własności; b) prawo do zawłaszczenia dochodów osiągniętych dzięki wykorzystaniu przedmiotu własności; c) prawo określania przeznaczenia dochodów z własności; d) prawo zaniechania użytkowania; e) prawo przekazania swoich praw własności innym osobom. • Główne cechy własności prywatnej to: - ograniczenie pewnych praw własności; - kompletność praw własności; - wyłączność (lub rozproszenie) praw własności; - cel wykorzystania praw własności.

29. MIKROEKONOMIAII. PROCES GOSPODAROWANIA • 16. Na czym polega kontrakt między podmiotami gospodarczymi? • Celem kontraktu jest przeniesienie praw własności z jednej osoby na drugą. • 17. Jaka jest podstawowa różnica pomiędzy dobrami prywatnymi a dobrami publicznymi? • Prawo do użytkowania dobra prywatnego ma tylko właściciel, a z użytkowania dobra publicznego nikogo nie można wyłączyć.

30. MIKROEKONOMIAIII. GOSPODAROWANIE JAKO PROCES DOKONYWANIA WYBORÓW • 1. Jakie podstawowe decyzje podejmują konsumenci i producenci? Jaka jest zależność między tymi decyzjami? • Konsumenci decydują o tym, jakie dobra konsumpcyjne, w jakiej ilości i od kogo nabywać, a producenci - co, ile, jak i dla kogo produkować. • Zależność między tymi decyzjami wynika z faktu, że producenci muszą brać pod uwagę wybory konsumentów.

31. MIKROEKONOMIAIII. GOSPODAROWANIE JAKO PROCES DOKONYWANIA WYBORÓW • 2. Na czym polega statyczna, a na czym dynamiczna analiza decyzji ekonomicznych? • Statyczna analiza decyzji ekonomicznych opiera się na założeniu, że danym czasie pewne czynniki są stałe. W przypadku producenta mówi się wtedy o stałych i zmiennych czynnikach produkcji oraz o decydowaniu ile i czego produkować. • W analizie dynamicznej wszystkie czynniki są zmienne, a do decyzji dochodzi pytanie jak produkować.

32. MIKROEKONOMIAIII. GOSPODAROWANIE JAKO PROCES DOKONYWANIA WYBORÓW • 3. Jakie zależności występują między czynnikami produkcji? • Czynniki produkcji mogą być komplementarne (uzupełniają się w celu spełnienia określonej funkcji) lub substytucyjne (można je sobą zastępować).

33. MIKROEKONOMIAIII. GOSPODAROWANIE JAKO PROCES DOKONYWANIA WYBORÓW • 4. Jak obliczamy produkt marginalny? • Produkt marginalny obliczamy jako stosunek przyrostu całkowitego produktu do odpowiedniego przyrostu zmiennego czynnika produkcji:

34. MIKROEKONOMIAIII. GOSPODAROWANIE JAKO PROCES DOKONYWANIA WYBORÓW • 5. Jak zmienia się produkt marginalny w wyniku zwiększania nakładu zmiennego czynnika produkcji? • Produkt marginalny (po przekroczeniu pewnego nakładu początkowego) maleje wraz ze wzrostem nakładu jednego czynnika produkcji (przy stałej ilości innych czynników i niezmiennej technice produkcji).

35. MIKROEKONOMIAIII. GOSPODAROWANIE JAKO PROCES DOKONYWANIA WYBORÓW • 6. Wyjaśnij prawo malejącego produktu marginalnego. • Zmniejszanie się produktu marginalnego wynika z tego, że przy powiększaniu nakładu jednego czynnika produkcji, stosunek stałych czynników do niego stale się zmniejsza.

36. MIKROEKONOMIAIII. GOSPODAROWANIE JAKO PROCES DOKONYWANIA WYBORÓW • 7. W jaki sposób buduje się granicę możliwości produkcyjnych? • Wyznaczają ją alternatywne kombinacje dwóch dóbr, które można wytworzyć w przedsiębiorstwie w danym czasie, jeśli wykorzystuje się do tego w całości i w jak najlepszy sposób posiadane czynniki produkcji.

37. MIKROEKONOMIAIII. GOSPODAROWANIE JAKO PROCES DOKONYWANIA WYBORÓW • 8. Wyjaśnij, dlaczego granica możliwości produkcyjnych jest wklęsła względem początku układu współrzędnych? • Wklęsłość granicy możliwości produkcyjnych jest przejawem kosztu alternatywnego rosnącego przy każdej kolejnej zmianie zastosowania czynników produkcji (w celu uzyskania dodatkowych ilości jednego dobra trzeba poświęcać kolejno coraz większe ilości dobra drugiego).

38. MIKROEKONOMIAIII. GOSPODAROWANIE JAKO PROCES DOKONYWANIA WYBORÓW • 9. Co oznacza punkt na granicy możliwości produkcyjnych, wewnątrz granicy możliwości produkcyjnych, na zewnątrz granicy możliwości produkcyjnych? • Na granicy możliwości produkcyjnych znajdują się punkty oznaczające wykorzystanie w całości i w najlepszy sposób posiadanych czynników. Wewnątrz granicy możliwości produkcyjnych znajdują się kombinacje dóbr, które można wytworzyć przy niepełnym wykorzystaniu czynników produkcji (bezrobocie czynnika, nieefektywność wykorzystania). Na zewnątrz granicy możliwości produkcyjnych znajdują się kombinacje, których producent uzyskać nie jest w stanie w danym czasie.

39. MIKROEKONOMIAIII. GOSPODAROWANIE JAKO PROCES DOKONYWANIA WYBORÓW • 10. Co oznacza przesunięcie granicy możliwości produkcyjnych? • Przesunięcie granicy możliwości produkcyjnych jest przejawem zmian w procesie produkcyjnym. Przesunięcie w prawo świadczy albo o innowacjach technicznych, albo o zwiększeniu zasobów czynników produkcji i oznacza relatywne zmniejszenie rzadkości produkowanego dobra. • Przesunięcie granicy możliwości produkcyjnych w lewo oznacza zmniejszenie produkcyjnych możliwości przedsiębiorstwa w wyniku zdarzeń takich jak wojna, kataklizmy, czy nieutrzymywania urządzeń w sprawności.

40. MIKROEKONOMIAIII. GOSPODAROWANIE JAKO PROCES DOKONYWANIA WYBORÓW • 11. Czy postęp technologiczny może sprzyjać zmniejszeniu znaczenia problemu rzadkości? • Postęp technologiczny przyczynia się do zwiększenia możliwości produkcyjnych, co z kolei czyni produkowane dobro relatywnie mniej rzadkim.

41. MIKROEKONOMIAIII. GOSPODAROWANIE JAKO PROCES DOKONYWANIA WYBORÓW • 12. Jakie korzyści powoduje powiększanie skali produkcji? • Możliwe są trzy rodzaje korzyści skali: a) stałe - produkcja rośnie w tym samym stopniu co nakłady; b) rosnące - produkcja rośnie w większym stopniu niż nakłady; c) malejące - produkcja rośnie w mniejszym stopniu niż nakłady.

42. MIKROEKONOMIAIV. METODY DOKONYWANIA WYBORÓW EKONOMICZNYCH • 1. Jak jest podstawowa, wspólna dla wszystkich podmiotów gospodarczych właściwość wyborów ekonomicznych? Co jest przyczyną tej właściwości? • Podstawowa właściwość wyborów ekonomicznych mówi o tym, że każdy wybór przynoszący korzyści wymaga poniesienia nakładów i rezygnacji z innych możliwości. • Wynika ona z faktu gospodarowania w warunkach posiadania rzadkich zasobów.

43. MIKROEKONOMIAIV. METODY DOKONYWANIA WYBORÓW EKONOMICZNYCH • 2. Na czym polega dokonywanie wyborów w gospodarce tradycyjnej, nakazowej, rynkowej?

44. MIKROEKONOMIAIV. METODY DOKONYWANIA WYBORÓW EKONOMICZNYCH • 3. Czy twierdzenie, że rynek stwarza przymus dla podmiotów gospodarczych, jest prawdziwe? • Uznając za przymus presję jednych osób na drugie w celu wymuszenia określonego zachowania, nie możemy stwierdzić, że rynek stwarza przymus. Po prostu rynek podlega pewnym prawom i koniecznością ekonomicznym, do których chcąc nie chcąc podmioty gospodarcze muszą się stosować.

45. MIKROEKONOMIAIV. METODY DOKONYWANIA WYBORÓW EKONOMICZNYCH • 4. Na czym polega racjonalność działania? Na czym polega racjonalność działania gospodarczego? • Racjonalność polega na wykorzystaniu zasad poprawnego myślenia i skutecznego działania dla osiągnięcia preferowanego celu. W gospodarowaniu oznacza to takie działania, które przy danym nakładzie środków pozwalają osiągnąć w maksymalnym stopniu cel lub odwrotnie: przy założonym stopniu osiągnięcia celu pozwalają użyć minimalnego nakładu środków.

46. MIKROEKONOMIAIV. METODY DOKONYWANIA WYBORÓW EKONOMICZNYCH • 5. Czym różni się racjonalność proceduralna od racjonalności rzeczowej? • Jeżeli działanie gospodarcze posiada następujące cechy: a) prawdziwa i pełna wiedza oraz informacje dotyczące przedsięwzięcia; b) logiczne rozumowanie i wykorzystanie wiedzy; c) umiejętność realizacji decyzji; to określamy je jako rzeczowo racjonalne. • Jeśli informacje i wiedza są niepełne a logika wnioskowania została zachowana, mówimy o racjonalności proceduralnej.

47. MIKROEKONOMIAIV. METODY DOKONYWANIA WYBORÓW EKONOMICZNYCH • 6. Sformułuj w języku matematycznym problem ograniczonej maksymalizacji celu podmiotu gospodarczego • Zadaniem podmiotu gospodarczego jest maksymalizacja pewnej funkcji celu , gdzie zmienne x wyrażają nakłady środków potrzebne do osiągnięcia celu. Jak wiadomo podmiot gospodarczy dysponuje ograniczonymi nakładami środków: , które z założenia są wartościami nieujemnymi (warunek brzegowy): , gdzie (i = 1, 2, ..., n). W związku z powyższym maksymalizacja funkcji celu polegać będzie na znalezieniu maksimum warunkowego tej funkcji.

48. MIKROEKONOMIAIV. METODY DOKONYWANIA WYBORÓW EKONOMICZNYCH • 7. Dlaczego mikroekonomia nie zajmuje się wyborami w sytuacji liniowego przebiegu funkcji celu oraz funkcji kosztów? • W takim przypadku decyzje mogą być tylko dwie: przestać produkować lub produkować coraz więcej. Liniowość zaprzeczałaby rzadkości dóbr.

49. MIKROEKONOMIAIV. METODY DOKONYWANIA WYBORÓW EKONOMICZNYCH • 8. Uzasadnij warunek maksymalizacji nadwyżki korzyści nad kosztami poniesionymi w celu uzyskania korzyści, gdy funkcja celu jest nieliniowa. • Warunkiem maksymalizacji nadwyżki korzyści nad kosztami jest maksimum TB - TC. Jeżeli różnicę tę potraktujemy jako funkcję nieliniową (wynika to z nieliniowości funkcji TB i TC) to maksimum znajdować się będzie w punkcie, w którym pierwsza pochodna przyjmie wartość zero, więc: . • Zatem maksymalizacja nadwyżki korzyści nad kosztami występuje w punkcie przecięcia linii marginalnego kosztu i marginalnej korzyści.

50. MIKROEKONOMIAV. RYNEK I GOSPODARKA RYNKOWA • 1. Jaka jest zasadnicza różnica między gospodarką naturalną a gospodarką rynkową? • Zasadnicza różnica polega na specjalizacji działalności gospodarczej i wyodrębnieniu się gospodarstw domowych i przedsiębiorstw.