WYNIKI SOCJOLOGICZNYCH BADAŃ JAKOŚCIOWYCH ZREALIZOWANYCH DLA

1. ZMIANY W POSTRZEGANIU KORZYŚCI I KOSZTÓW CZŁONKOSTWA POLSKI W UNII EUROPEJSKIEJ W ŚRODOWISKU MAŁYCH PRZEDSIĘBIORSTW WYNIKI SOCJOLOGICZNYCH BADAŃ JAKOŚCIOWYCH ZREALIZOWANYCH DLA URZĘDU KOMITETU INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ Warszawa, 08.02.2004

2. METODOLOGIA • Realizacja: 06.11. - 07.12.2004 roku • 6 mini-grup dyskusyjnych: przedstawiciele firm ‘mikro’, zatrudnienie poniżej 10 osób: 2 GRUPY Biłgoraj, Śrem przedstawiciele małych eksporterów, zatrudnienie do ok. 50 osób: 2 GRUPY Białystok Gorzów Wielkopolski przedstawiciele małych firm, 10-50 osób: 2 GRUPY Biała Podlaska Gorzów Wielkopolski

3. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ W POLSCE:POLSCY PRZEDSIĘBIORCY A AKCESJA • właściciele małych firm zaczynają intensywnie uczyć się funkcjonowania w Unii, • ich zdaniem za wcześnie na diagnozę zmian związanych z akcesją, • na sytuację małych polskich przedsiębiorstw mają wpływ czynniki wewnętrzne: • słaba koniunktura, • wysokie koszty prowadzenia działalności i zatrudnienia pracowników. • Przed wejściem do UE: niepewność, obawy • Jesień ‘04: akcesja nie spowodowała zasadniczych zmian w warunkach prowadzenia biznesu: „świat się nie zawalił”.

4. ZMIANY W OTOCZENIU REGULACYJNYM

5. ZMIANY W OTOCZENIU REGULACYJNYM:POSTRZEGANIE ZMIAN • Zmiany w otoczeniu regulacyjnym znacząco wpłynęły na praktyczną działalność większości firm w Polsce. • Respondenci wymieniali zmiany w zakresie: • przepisów dotyczących ochrony środowiska, • norm technicznych określających wymagania wobec zakładów produkcyjnych i usługowych, • przepisów związanych z VAT, • warunków bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym wprowadzenia HACAP, • warunków prowadzenia eksportu.

6. ZMIANY W OTOCZENIU REGULACYJNYM:OCENA ZMIAN • Dostosowanie się do nowych przepisów wymaga pracy i inwestycji. W małych firmach koszty te nie są precyzyjnie kalkulowane. • Część zmian: dostosowanie do międzynarodowych standardów, • zastąpienie istniejących (nie gorszych) norm innymi, obowiązujących w krajach UE (np. bhp, techniczne normy dotyczące produkcji), • nowe procedury regulujące sprawy oczywiste. • Przepisy dotyczące ochrony środowiska i utylizacji odpadów: • dodatkowa praca + koszty z punktu widzenia poszczególnych podmiotów gospodarczych, • przedsiębiorcy rozumieją, że mają one pozytywne skutki dla środowiska. • Respondenci nie zauważyli pozytywnych zmian w polskim prawodawstwie.

7. ZMIANY W OTOCZENIU REGULACYJNYM:ZMIANY A ADMINISTRACJA • Polscy biznesmeni mają silną motywację do zdobywania informacji na temat praktycznych konsekwencji nowych regulacji: • niedopełnienie formalności skutkuje nałożonymi administracyjnie sankcjami, np. ze strony urzędu skarbowego, • nieumiejętność poruszania się w skomplikowanej sferze dopłat może się wiązać z niemożliwością uzyskania atrakcyjnych funduszy.

8. ZMIANY W OTOCZENIU REGULACYJNYM:ZMIANY A ADMINISTRACJA • Opinia wyrażona w dyskusji: • przedsiębiorcy muszą przystosowywać się do nowych warunków szybciej niż administracja państwowa/ samorządowa, • gdyż ich istnienie na rynku zależy od zręczności prowadzenia działalności w zmieniających się realiach. • Administracja: • znaczny stopień bezwładności, • nacisk ze strony biznesu: zapytania,telefony, Internet, • stopniowe zmiany. • Zmiana w postrzeganiu administracji przez przedsiębiorców: • Nie akceptują starego modelu: petent – władza, • Chcą rady, pomocy, wiedzą, ze na nie zasługują.

9. ZMIANY W OTOCZENIU REGULACYJNYM:OCENA ZMIAN OPINIE 2004: • brak pozytywnych zmian w polskim systemie prawnym, • niepewność w zakresie zasad odliczania VAT, • wprowadzenie nowych przepisów, norm i regulacji (ochrona środowiska, BHP, eksport), • przystosowanie się do nowego otoczenia regulacyjnego jest koniecznością, • niektóre nowe rozwiązania można ocenić pozytywnie, • mało przyjazna administracja państwowa i samorządowa, • nacisk na administrację w celu uzyskiwania informacji. OCZEKIWANIA 2003: • ukształtowanie się nowego, stabilnego ładu ekonomiczno-prawnego, który będzie sprzyjał podejmowaniu inicjatywy gospodarczej, • przepisy prawa staną się proste, klarowne, jednoznaczne, • wprowadzenie międzynarodowych standardów jakości wyeliminuje z gry rynkowej nieuczciwą konkurencję, • organa administracji państwowej będą jednakowo traktować wszystkie podmioty gospodarcze.

10. ZMIANY W OTOCZENIU REGULACYJNYM:OCENA ZMIAN OBAWY 2003 • konieczność inwestowania dużych środków w badania, nowe technologie, licencje i certyfikaty OPINIE 2004: • konieczność dokonywania zmian (co pociąga za sobą koszty) w celu dostosowania się do nowych regulacji, • zakres zmian: możliwe do wprowadzenia w praktyce. OCZEKIWANIA NA NADCHODZĄCE LATA: • uproszczenie przepisów, tworzenie jednoznacznych wykładni, • prawo przyjazne dla przedsiębiorczości, • stopniowe odmłodzenie kadry urzędniczej, popularyzacja nowych wzorów zachowań, wzrost kompetencji, • kształtowanie się partnerskich relacji pomiędzy administracją a biznesem.

11. ZMIANY W OTOCZENIU RYNKOWYM

12. ZMIANY W OTOCZENIU RYNKOWYM:RYNEK LOKALNY • Zgodna opinia badanych: nie sprawdziły się obawy i pesymistyczne prognozy, sugerujące zmasowane wejście po 1. maja 2004 roku na polski rynek wielkich zachodnich przedsiębiorstw. • Ale część przedsiębiorców nadal nie czuje się pewnie w nowych warunkach: • brak stabilności na rynku, • niepewność: potężna zachodnia konkurencja może jednak wkroczyć.

13. ZMIANY W OTOCZENIU RYNKOWYM:RYNEK LOKALNY • Postrzeganie zmian w otoczeniu rynkowym zależne jest od pola aktywności firmy. • Podmioty działające na rynku lokalnym, bez relacji z zagranicą, w małym stopniu odczuły wejście Polski do Unii. • Na ich sytuację wpływają przede wszystkim czynniki makroekonomiczne, związane z dynamiką rynku wewnętrznego, • a te pod koniec 2004 roku układały się niekorzystnie: • krytycznie oceniana koniunktura gospodarcza, brakuje oznak trendów pozytywnych. • niska siła nabywcza społeczeństwa, • wysokie koszty zatrudnienia i obawa o ich eskalację. • Niektórzy badani obserwują pojawienie się nowych zamówień na rynkach lokalnych, stanowiących wynik integracji.

14. ZMIANY W OTOCZENIU RYNKOWYM:EKSPORT: ZMIANA MAPY GOSPODARCZEJ • Wejście Polski do Unii zainicjowało proces przemian w postrzeganiu przez Polaków (polskich przedsiębiorców) gospodarczej mapy Europy: • granica „Zachodu” staje się obecnie tożsama ze wschodnią granicą Polski, • wzrasta wiedza o Unii Europejskiej, • nowe kraje Unii stają się ważnymi punktami europejskiej przestrzeni gospodarczej.

15. ZMIANY W OTOCZENIU RYNKOWYM:EKSPORT: POSTRZEGANIE POLAKÓW • Zgodnie z opiniami badanych, zmiany w postrzeganiu Polski i Polaków w Europie Zachodniej po 1. maja 2004 przebiegają dwutorowo: • dzięki bezpośredniemu kontaktowi obywateli krajów Unii z Polakami „pękają stereotypy” - wielu pracodawców na Zachodzie, zwłaszcza w Niemczech, jest na podstawie osobistych doświadczeń mile zaskoczonych, Polacy zbierają pozytywne oceny jako kompetentni, pracowici i wszechstronni fachowcy, których warto zatrudniać. • Polska jako organizm polityczny i kraj członkowski Unii, w opinii przedsiębiorców nie ma na Zachodzie dobrej prasy. Zarzuca się jej brak zorganizowania, nieporządek, wygórowane ambicje, chęć szybkiego wzbogacenia się.

16. ZMIANY W OTOCZENIU RYNKOWYM:EKSPORT DO UE • Od czasu wejścia do Unii wzrasta eksport polskich produktów i usług do krajów UE. W kontekście zapotrzebowania na polskie towary i usługi badani wspominali dwa odrębne zjawiska: • polskie firmy, które sprzedają usługi lub produkty za granicą, • osoby, które formalnie zajmują się „eksportem”, a de facto pracują w krajach dawnej Unii Europejskiej. • Wśród przedsiębiorców panuje przekonanie, że polskie firmy mogą być bardzo konkurencyjne, bo oferują: • niskie ceny, • wysokie kwalifikacje pracowników, • dużą elastyczność i inwencję pracowników, • wysoką zdolność do przystosowania się do wymagań. • Polscy pracownicy uczą się prawa innych krajów Unii i umieją znaleźć sposoby ich zręcznego omijania.

17. ZMIANY W OTOCZENIU RYNKOWYM:EKSPORT DO KRAJÓW b. ZSRR • Przedstawiciele firm nastawionych na współpracę z krajami byłego ZSRR notują spadek obrotów: • zaostrzenie przepisów importowych w krajach ościennych prowadzi do zdecydowanego zmniejszenia eksportu, • zmniejszenie ruchu transgranicznego wpływa na koniunkturę także w sektorze usług dla przybyszów ze wschodu, • eksportowanie na wschód towarów związanych z dopłatami unijnymi (przede wszystkim żywność) wiąże się ze zmianą przepisów celnych i nałożeniem dodatkowych obowiązków przy odprawach.

18. ZMIANY W OTOCZENIU RYNKOWYM:EKSPORT DO KRAJÓW b. ZSRR UNIA EUROPEJSKA UŁATWIENIA • sprawna wymiana pomiędzy Polską a innymi krajami UE (usługi, towary, informacje, finanse, podróże), ATUTY • konkurencyjność cenowa przy ofercie o porównywalnym standardzie jakości, • możliwość większego zarobku. KRAJE b.ZSRR UTRUDNIENIA • dodatkowe restrykcje nałożone na ruch transgraniczny, • niestabilność polityczna, • kontrowersje gospodarcze i polityczne pomiędzy UE a Rosją, OBCIĄŻENIA • niska siła nabywcza konsumentów, • niewielki zysk z jednostkowej sprzedaży.

19. ZMIANY W OTOCZENIU RYNKOWYM:KOOPERACJA • Część przedsiębiorców interesuje się poszukiwaniem partnerów handlowych z obszaru UE i nawiązaniem relacji z nimi. • Kilka osób wspominało, że kontaktowały się z nimi zainteresowane ich ofertą firmy zachodnie. • Niektórzy przedsiębiorcy zetknęli z propozycjami wstąpienia do międzynarodowych sieci. • Otwarcie na kooperację, ale świadomość wartości lokalnych marek, receptur (producenci żywności)

20. ZMIANY W OTOCZENIU RYNKOWYM:RYNEK PRACY • We wszystkich lokalizacjach, w których odbyło się badanie, respondenci poruszali problem wyjazdu pracowników za granicę. • Po wejściu Polski do UE część pracowników zatrudnionych w małych firmach zrezygnowała z dotychczasowego miejsca pracy na rzecz ofert na Zachodzie. • Osoby, które mają możliwość wyjazdu, wyjeżdżają chętnie. Praca na Zachodzie jest dużo korzystniejsza od wszystkiego, co polski przedsiębiorca może zaproponować pracownikowi na danym stanowisku.

21. ZMIANY W OTOCZENIU RYNKOWYM :OCENA ZMIAN OCZEKIWANIA 2003: • wzrost zamówień od zagranicznych kooperantów, • pojawienie się zagranicznych inwestycji, • tworzenie nowych miejsc pracy. OPINIE 2004: • możliwość poszukiwania partnerów handlowych poza granicami Polski, • zagraniczne inwestycje bez zmian, • zamówienia publiczne finansowane z funduszy unijnych, • wyjazd pracowników do krajów UE.

22. ZMIANY W OTOCZENIU RYNKOWYM :OCENA ZMIAN OPINIE 2004: • kontynuacja niesprzyjającej koniunktury, • brak zmian w zakresie konkurencji z krajów UE, • brak zauważalnej poprawy sytuacji gospodarczej (niezależne od obecności Polski w UE), • dominacja problematyki wewnętrznej nad zagadnieniami unijnymi, agresywna polityka cenowa ze strony konkurentów importujących towary z Azji, • konieczność dokonywania własnym kosztem przebudów, modernizacji, rejestracji stałych procedur i zdobywania certyfikatów, • ułatwienia w zakresie eksportu do UE, utrudnienia w eksporcie na Wschód, • wyjazdy pracowników do krajów Unii. OBAWY 2003: • niepewność przyszłości, • przegranie konkurencji z dużymi i bogatymi firmami zagranicznymi, • obniżenie dochodów ze względu na dużą konkurencję, osłabienie pozycji na rynku lokalnym, • brak środków finansowych na inwestycje i działania przystosowawcze do nowej rzeczywistości gospodarczej.

23. ZMIANY W OTOCZENIU RYNKOWYM :OCENA ZMIAN OCZEKIWANIA NA NADCHODZĄCE LATA: • stabilizacja sytuacji ekonomicznej, • obawa, że afery w polityce nie będą sprzyjać działalności gospodarczej, • rozwój kooperacji z partnerami z krajów UE, • rozwijanie polskich marek.

24. INNOWACYJNOŚĆ I DOSTĘP DO KAPITAŁU

25. INNOWACYJNOŚĆ I DOSTĘP DO KAPITAŁU:INNOWACYJNOŚĆ • Wszyscy biznesmeni deklarują przekonanie, że innowacyjność to konieczność - w nowoczesnym biznesie trzeba wprowadzać zmiany, aby dostosowywać się do rynku. • Dla wielu firm wewnętrzne warunki funkcjonowania w Polsce, są na tyle trudne, że wprowadzanie istotnych zmian i innowacji jest mało prawdopodobne. • W praktyce dwie postawy: • o innowacjach myślą firmy, które osiągnęły „masę krytyczną”: pewną wielkość zatrudnienia i produkcji oraz zdolność planowania w kilkuletnim horyzoncie czasowym; • w firmach ‘mikro’ dominuje strategia na przetrwanie, związaną z niepewnością jutra.

26. INNOWACYJNOŚĆ I DOSTĘP DO KAPITAŁU:ŚRODKI FINANSOWANIA • Przedsiębiorcy nie zauważyli zasadniczych zmian w dostępie do środków finansowania. Przebieg dyskusji pokazuje jednak, że w polu ich zainteresowania pojawiają się nowe zagadnienia związane z finansowaniem. • Zdaniem badanych banki są nieżyczliwie usposobione do małych firm. • Polscy biznesmeni wiedzą, że UE daje możliwości uzyskania funduszy na rozwój, ale dominuje przekonanie, że droga do tych funduszy jest • skomplikowana, • trudna i biurokratyczna, • wymagająca dużych nakładów • i kosztownych biznesplanów, • a także zatrudniania drogich konsultantów

27. INNOWACYJNOŚĆ I DOSTĘP DO KAPITAŁU:ŚRODKI FINANSOWANIA • Problemem pozostają niestabilne warunki ekonomiczne, przy których trudno jest planować w długim horyzoncie czasowym. • Ponadto, istnieją trudności formalne i finansowe: • przepisy regulujące przyznawanie funduszy są bardzo rygorystyczne i formalne, czasami przez drobny szczegół można doprowadzić do straty dopłaty, na którą się liczy, • ponadto, trzeba mieć 50% własnego wkładu, co jest barierą ściśle finansową, zwłaszcza że zwrot następuje po upływie określonego czasu.

28. INNOWACYJNOŚĆ I DOSTĘP DO KAPITAŁU:ŚRODKI FINANSOWANIA • Nastawienie wobec funduszy unijnych jest ściśle związane z doświadczeniem praktycznym i z tak zwaną przez respondentów „pocztą pantoflową”: • w środowiskach, w których nikt znajomy nie uzyskał dotacji, trudno jest biznesmenom zmobilizować się do podjęcia wysiłku, • tam jednak, gdzie pojawia się beneficjent systemu funduszy, zainteresowanie wyraźnie wzrasta, tworząc reakcję łańcuchową.

29. INNOWACYJNOŚĆ I DOSTĘP DO KAPITAŁU:ŚRODKI FINANSOWANIA OCZEKIWANIA 2003: • dostępność długookresowych kredytów inwestycyjnych udzielanych na korzystnych dla kredytobiorców warunkach, • wsparcie finansowe otrzymywane z funduszy unijnych dla przedsiębiorstw planujących wdrażanie nowych projektów i działań przystosowawczych, • możliwość uzyskania wsparcia finansowego z funduszy unijnych. OPINIE 2004; • nadal trudny dostęp do kredytów, • dostosowywania dokonywane własnymi siłami, • fundusze: trudne do zdobycia, • znane niewielkiej, ale rosnącej grupie przedsiębiorców. OCZEKIWANIA NA NADCHODZĄCE LATA; • zwiększenie zdolności do korzystania z dopłat, • popularyzacja informacji na temat funduszy unijnych, • obserwacja skutków wykorzystania środków unijnych w firmach, które z nich skorzystały.

30. WIEDZA NA TEMAT UNII EUROPEJSKIEJ

31. WIEDZA NA TEMAT UNII EUROPEJSKIEJ:ZAINTERESOWANIE UNIĄ • Uczestniczący w badaniach biznesmeni przejawiają praktyczne zainteresowanie Unią. Interesuje ich to, co może mieć bezpośredni związek z ich biznesem. Nie zajmują się systematycznie zagadnieniami związanymi z integracją czy z rynkiem unijnym. Zaczynają się interesować tym wtedy, gdy staje przed nimi określony problem do rozwiązania. • Polscy przedsiębiorcy nie śledzą na bieżąco problematyki unijnej, ponieważ są bardzo zajęci pracą we własnej działalności, często będąc zmuszonym do pełnienia jednocześnie wielu funkcji. • Mali przedsiębiorcy nie wykazują zainteresowania reprezentacją.

32. PODSUMOWANIE

33. PODSUMOWANIE SZANSE 2004 • wzrastający popyt na polskie towary i usługi, • modernizacja przedsiębiorstw, wymuszona przez zmiany regulacyjne, • zwiększony dostęp do rynków unijnych, • uproszczenie procedur eksportowych (w przypadku eksportu do UE), • możliwość kooperacji z partnerami z UE, • zamówienia na rynku lokalnym, stymulowane przez przetargi, • możliwość skorzystania z funduszy UE. ZAGROŻENIA 2004 • konieczność ponoszenia nakładów na modernizację, • krótki horyzont czasowy, brak stabilności i planowania długoterminowego, • mało stabilna koniunktura, • opuszczanie Polski przez wykwalifikowaną siłę roboczą, • utrudniony i zbiurokratyzowany dostęp do środków unijnych, • utrudnienia w eksporcie na Wschód, • brak pozytywnych zmian w polskim prawodawstwie, • konkurencja producentów azjatyckich.