Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

1. De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Drenthe Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013

2. Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda hoort bij het verbeteren van de concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Drenthe?

3. Hoe meten we internationale concurrentie? Zie Raspe e.a. (2012) pagina 49 e.v. en 181 e.a. voor een inhoudelijke en methodische beschrijving van het meten van internationale concurrentie • In de studie nemen we twee typen concurrentie mee: • De concurrentie die bedrijven ervaren bij het internationaal exporteren van hun producten en diensten; • De concurrentie die regio’s ervaren bij het aantrekken van buitenlandse bedrijven / investeringen; • De belangrijkste concurrenten voor een regio zijn dus: • De regio’s met bedrijven die in dezelfde markten proberen hun producten of diensten te verkopen; • De regio’s die in dezelfde vijver vissen van internationale investeringen; • Met andere woorden: marktoverlap staat centraal. De belangrijkste concurrenten verschillen daarom per regio en per sector.

4. Belangrijkste concurrenten o.b.v. marktoverlap (voorbeeld van export) Zie Raspe e.a. (2012) pagina 49 e.v. en 181 e.a. voor een inhoudelijke en methodische beschrijving van het meten van internationale concurrentie Grootste overlap in de export markten van Amsterdam en Parijs Meeste concurrentietussen Amsterdam en Parijs Amsterdam export Parijs export Wenen export

5. Hoe zijn de concurrentiebenchmarks opgebouwd? Zie Raspe e.a. (2012) pagina 47 e.v. en 178 voor een inhoudelijke en methodische beschrijving van als deze vestigingsplaatsfactoren De benchmarks in deze studie vergelijken per sector en per type concurrentie (export en aantrekken buitenlandse bedrijven) de vestigingsplaatsfactoren (kenmerken van het vestigingsklimaat) in Drenthemet die van de belangrijkste concurrerende Europese regio’s; Vestigingsplaatsfactoren zijn o.a.: bevolkingsomvang en -dichtheid, concentratie van (gerelateerde) sectoren, netwerkoriëntatie van bedrijven, connectiviteit (over de weg, door de lucht en via havens), kennisinfrastructuur (publiek en privaat) en Bruto Regionaal Product per inwoner; In totaal: 29 vestigingsplaatsfactoren.

6. Welke sectoren nemen we mee in het onderzoek? • Landbouw • Voedingsmiddelenindustrie • Materialenindustrie • Hightechindustrie • Chemie • Energie • Groothandel • Logistiek • Financiële diensten • Zakelijke diensten Zie Raspe e.a. (2012) pagina 172 voor een inhoudelijke en methodische beschrijving van deze sectoren

7. Welke regio’s nemen we mee in het onderzoek? Zie Raspe e.a. (2012) pagina 46 e.v. voor een inhoudelijke en methodische beschrijving van de regio’s die we in het onderzoek meenemen Onder regio’s verstaan we 256 Europese NUTS-2 regio’s. In Nederland zijn dit de provincies. De NUTS-indeling is een standaard van de EU en is door Eurostat opgesteld; De NUTS2-indeling beslaat meestal een of enkele centrale steden met hun ommeland, zodat deze regio’s vaak overeenkomen met agglomeraties of metropolitane gebieden; Basis voor deze keuze is de wens om zo veel mogelijk regionale differentiatie mee te kunnen nemen op het niveau van regio’s en aan te sluiten bij de internationale literatuur over regio’s. Voorwaarde was dat er betrouwbare data waren.

8. Wilt u meer weten? www.pbl.nl • Vragen? Neem dan contact op met: • Otto Raspe (otto.raspe@pbl.nl) of info@pbl.nl Deze presentatie is gebaseerd op drie PBL-studies. In deze studies vindt u een overzicht van de relevante literatuur (waarom regio’s cruciaal zijn in een globaliserende economie) en een motivatie van alle keuzes over indicatoren, data en methodiek.

9. Welke Europese regio’s zijn de belangrijkste concurrenten? Welke vestigingsplaatsfactoren zijn belangrijk voor een goede concurrentiepositie? Hoe verhouden deze vestigingsplaatsfactoren zich tot haar belangrijkste concurrenten? Op welke factoren bestaat er een 'gat' met de concurrentie en welke factoren zijn goed op orde? We beantwoorden deze vragen voor elke combinatie van sector en type concurrentie (export en buitenlandse investeringen). We beantwoorden vier vragen voor de provincie Drenthe Zie Raspe e.a. (2012) pagina 50 voor een toelichting op deze vier vragen

10. De benchmarks zijn gebaseerd op de belangrijkste concurrenten op basis van marktoverlap (zie sheet 3 & 4); De benchmarks laten de 10 belangrijkste vestigingsplaatsfactoren zien (van de totaal 29 die we meenemen in het onderzoek), afgeleid van de belangrijkste concurrenten en dus verschillend per sector en type concurrentie. Dit zijn de concurrentiefactoren; De concurrentiefactoren zijn geordend naar mate van belangrijkheid: de bovenste is het belangrijkste, de onderste het minst belangrijk (van de 10 weergegeven factoren); De stippellijn geeft de gewogen score weer van de belangrijkste concurrenten; De eigen score op een concurrentiefactor is relatief ten opzichte van de belangrijkste concurrenten. Hierbij geldt: hoe hoger de score, hoe beter je scoort t.o.v. je belangrijkste concurrenten. Enkel voor congestie en connectiviteit (nabijheid tot) zeehavens geldt het tegenovergestelde: hoe lager de score, hoe beter. Leeswijzer van de benchmarks Zie Raspe e.a. (2012) pagina 69 voor een methodische toelichting op de benchmarks

11. We laten nu voor Drenthede benchmarks zien voor de volgende sectoren De benchmark op basis van het aantrekken van buitenlandse bedrijven voeren we voor een sector enkel uit wanneer wordt voldaan aan de volgende voorwaarden: Er moeten voldoende buitenlandse bedrijven (minimaal 10) binnen de regio zich hebben gevestigd voor een zinvolle vergelijking; De regio huisvest meer dan 2% van alle buitenlandse bedrijven binnen de sector in heel Nederland EN/OF de regio heeft een relatieve specialisatie qua buitenlandse bedrijven in de sector (locatiequotiënt > 1). * Voor de sectoren groothandel en financiële diensten voeren we om data-technische redenen in plaats van de benchmark op basis van export een benchmark uit op basis van het opzetten van een buitenlandse vestiging, mits we ook de benchmark voor het aantrekken van buitenlandse bedrijven hebben uitgevoerd. Zie Raspe e.a. (2012) pagina’s 126, 143 en 174 voor een inhoudelijke toelichting.

12. 1. Landbouw Aantal buitenlandse bedrijven: Niet van toepassing Omvang export: Drenthe is de 33e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Drenthe binnen Nederland

15. Conclusies Landbouw in Drenthe Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten: • De bevolkingsomvang is relatief gezien zeer beperkt; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt sterk onder het gemiddelde; Drenthe heeft geen internationale (top)universiteit; De hoeveelheid private R&D is relatief laag en het aantal patenten is relatief gezien zeer beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt boven het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt iets boven het gemiddelde; Het bruto regionaal product per inwoner ligt iets onder het gemiddelde; De efficiëntie van het netwerk van de sector is relatief laag; De concentratie van de hightech sector ligt onder het gemiddelde.

16. 2. Voedingsmiddelenindustrie Aantal buitenlandse bedrijven: Niet van toepassing Omvang export: Drenthe is de 111e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Drenthe binnen Nederland

19. Conclusies Voedingsmiddelenindustrie in Drenthe Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten: • De bevolkingsdichtheid is relatief gezien zeer laag en de bevolkingsomvang is relatief gezien zeer beperkt; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt sterk onder het gemiddelde; Drenthe heeft geen internationale (top)universiteit; De hoeveelheid private R&D is relatief gezien zeer laag en het aantal patenten is relatief gezien zeer beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt iets onder het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt iets onder het gemiddelde en de mate van congestie is relatief gezien zeer beperkt; De concentratie van de financiële dienstverlening ligt onder het gemiddelde.

20. 3. Materialen Aantal buitenlandse bedrijven: Niet van toepassing Omvang export: Drenthe is de 194e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Drenthe binnen Nederland

23. Conclusies Materialen in Drenthe Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten: • De bevolkingsdichtheid is relatief gezien zeer laag en de bevolkingsomvang is relatief gezien zeer beperkt; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt sterk onder het gemiddelde; Drenthe heeft geen internationale (top)universiteit; De hoeveelheid private R&D is relatief gezien zeer laag en het aantal patenten is relatief gezien zeer beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt iets onder het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt onder het gemiddelde en de mate van congestie is relatief gezien zeer beperkt; De concentratie van de financiële dienstverlening ligt onder het gemiddelde.

24. 4. Hightech Aantal buitenlandse bedrijven: Drenthe is de 208e regio van de 256 in Europa Omvang export: Drenthe is de 197e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Drenthe binnen Nederland

29. Conclusies Hightech in Drenthe Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten: • De bevolkingsdichtheid is relatief gezien zeer laag en de bevolkingsomvang is relatief gezien zeer beperkt; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt sterk onder het gemiddelde; Het aandeel van de regio in de totale Europese export ligt sterk onder het gemiddelde; Drenthe heeft geen internationale (top)universiteit; De hoeveelheid private R&D is relatief gezien zeer laag en het aantal patenten is relatief gezien zeer beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt onder het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt iets boven het gemiddelde en de mate van congestie is relatief gezien zeer beperkt. De connectiviteit via zeehavens ligt sterk boven het gemiddelde; De mate van clustering van de sector is relatief gezien zeer beperkt; De concentratie van de hightech sector ligt onder het gemiddelde.

30. 5. Chemie Aantal buitenlandse bedrijven: Niet van toepassing Omvang export: Drenthe is de 141e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Drenthe binnen Nederland

33. Conclusies Chemie in Drenthe Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten: • De bevolkingsdichtheid is relatief gezien zeer laag en de bevolkingsomvang is relatief gezien zeer beperkt; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt sterk onder het gemiddelde; Drenthe heeft geen internationale (top)universiteit; De hoeveelheid private R&D is relatief gezien zeer laag en het aantal patenten is relatief gezien zeer beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt onder het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt iets onder het gemiddelde en de mate van congestie is relatief gezien zeer beperkt; De mate van clustering van de sector is relatief gezien zeer beperkt.

34. 6. Energie Aantal buitenlandse bedrijven: Niet van toepassing Omvang export: Drenthe is de 59e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Drenthe binnen Nederland

37. Conclusies Energie in Drenthe Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten: • De bevolkingsdichtheid is relatief gezien zeer laag en de bevolkingsomvang is relatief gezien zeer beperkt; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt sterk onder het gemiddelde; Drenthe heeft geen internationale (top)universiteit; De hoeveelheid private R&D is relatief gezien zeer laag en het aantal patenten is relatief gezien zeer beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt iets onder het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt onder het gemiddelde en de mate van congestie is relatief gezien zeer beperkt; De concentratie van de financiële dienstverlening ligt onder het gemiddelde.

38. 8. Logistiek Aantal buitenlandse bedrijven: Niet van toepassing Omvang export: Drenthe is de 205e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Drenthe binnen Nederland

41. Conclusies Logistiek in Drenthe Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten: • De bevolkingsdichtheid is relatief gezien zeer laag en de bevolkingsomvang is relatief gezien zeer beperkt; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt sterk onder het gemiddelde; Drenthe heeft geen internationale (top)universiteit; De hoeveelheid private R&D is relatief gezien zeer laag en het aantal patenten is relatief gezien zeer beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt iets onder het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt iets boven het gemiddelde en de mate van congestie is relatief gezien zeer beperkt; Het bruto regionaal product per inwoner ligt onder het gemiddelde.

42. 10. Zakelijke Diensten Aantal buitenlandse bedrijven: Niet van toepassing Omvang export: Drenthe is de 131e regio van de 256 in Europa Zie Raspe e.a. (2012) pagina 56 en 57 voor de relatieve positie van Drenthe binnen Nederland

45. Conclusies Zakelijke Diensten in Drenthe Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten: • De bevolkingsdichtheid is relatief gezien zeer laag en de bevolkingsomvang is relatief gezien zeer beperkt; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt sterk onder het gemiddelde; Drenthe heeft geen internationale (top)universiteit; De hoeveelheid private R&D is relatief gezien zeer laag en het aantal patenten is relatief gezien zeer beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt onder het gemiddelde. De mate van congestie is relatief gezien zeer beperkt; Het bruto regionaal product per inwoner ligt onder het gemiddelde; De concentratie van de financiële dienstverlening ligt sterk onder het gemiddelde.

46. Het vestigingsklimaat van Drenthe samengevat 1 Alle topsectoren overziend, concluderen we t.a.v. de belangrijkste vestigingsplaatsfactoren dat: • Goed op orde zijn: • Connectiviteit door de lucht (iets ondergemiddeld) • Connectiviteit over de weg (iets ondergemiddeld) en de mate van congestie (sterk ondergemiddeld) • Connectiviteit via zeehavens (sterk bovengemiddeld), vooral voor de Hightech sector van belang

47. Het vestigingsklimaat van Drenthe samengevat 2 Verdere conclusies t.a.v. de vestigingsplaatsfactoren: • Minder goed op orde zijn: • Urbanisatievoordelen • massa en dichtheid (beide sterk ondergemiddeld) • Internationalisering • Aandeel buitenlandse bedrijven (sterk ondergemiddeld) • Private kennisinfrastructuur • private R&D en patenten (beide sterk onder gemiddeld) • Drenthe heeft geen (top)universiteit • De Hightech en Chemie clusters (beide sterk ondergemiddeld) • Concentratie Financiële Dienstverlening en Hightech sector (beide ondergemiddeld)

48. Resumé • De investeringsagenda voor Drenthe bestaat vooral uit het handhaven van de goede factoren en het inlopen of compenseren van het gat wat er is t.o.v. de belangrijkste concurrenten. • Strategieën om dit te bewerkstelligen: Zie Notitie "Werken aan de internationale concurrentiekracht van de Nederlandse regio's".