Ishchi kuchi , uning bandligi va ishsizlik

1. Ishchikuchi, uningbandligivaishsizlik DoschonovJasurbek

2. Reja: • Ishchikuchiningijtimoiy-iqtisodiymohiyati. • Ishchikuchibandligivauningdarajasi, ishsizlikvauningturlari. • Ishchikuchibozori. O’zbekistondaishchikuchibozorinishakllantirish.

3. Ishchikuchi — buinsonningaqliyvajismoniyqobiliyatlariningyig'indisibo'lib, jamiyatningasosiyishlabchiqaruvchikuchihisoblanadi. Ishchikuchiningmiqdorimamlakataholisiningmehnatfaoliyatigalayoqatlibo‘lganqismiorqaliifodalanib, uishchikuchiresurslarideb ham ataladi.

4. Ishchikuchiresurslaritarkibiga 16 yoshdan 60 yoshgachabo‘lganerkaklar, 16 yoshdan 55 yoshgachabo‘lganayollarkiritiladi.

5. Ishchikuchiresurslariningfaolvapotensialqismi: Ijtimoiyishlabchiqarishda band bo'Iganshaxslarishchikuchiresurslariningfaolqismihisoblansa, ishlabchiqarishdanajralganholdao'qiyotganlarvavaqtinchalikuyxo'jaligida band bo'lganlarpotensialqismihisoblanadi.

6. Respublikada ishchi kuchi resurslarining o’rtacha yillik soni 2008 yilda 16,3 mln kishini tashkil qilgan, bu mamlakat aholisining 59,1 foiziga tengdir. Iqtisodiyotda band bo’lgan ishchi kuchi o’rtacha yillik soni 11.0 mln kishidan ortiq bo’lib, jami ishchi kuchi resurslari tarkibida 67,5 foizni tashkil qiladi.

7. Mamlakatdagiishchikuchiresurslarimiqdorigaaholiningtabiiyo'sishidantashqariishchikuchimigratsiyasi ham ta'sirqiladi. Migratsiyaikkixil: mamlakatichidavaxalqarodarajadaro'yberishimumkin. Birmamlakatichidaro'yberganmigratsiyaichkimigratsiyadebataladi.

8. Ishchikuchimigratsiyasishunchakiro'ybermay, uningasosidama'lumijtimoiy-iqtisodiysabablaryotadi. Ishchikuchimigratsiyasiningiqtisodiyvazifasisifatidamamlakatbo'ylabmehnatresurslarisamaralitaqsimlash, ishchikuchigabo‘lgantalabvataklifnisbatinimuvofiqlashtirishhisoblanadi. Bu vazifaningamalgaoshishinatijasidaishchikuchidanfoydalanishsamaradorligiortadi. Ishchikuchimigratsiyasiningijtimoiyvazifasiaholiturmushdarajasinioshirish, insonomiliningijtimoiyhayotdagirolivamavqeiniyanadayuksaltirishdaniborat

9. Ishchikuchibozori — buxo'jalikfaoliyatijarayonida "ishchikuchi" tovariegalarivauningasosiyiste'molchilari— davlatvatadbirkorlaro'rtasidamehnatsharoitlarivaungahaqto'lashmiqdorlari, ishchilarningmalakadarajasi, ulartomonidanbajarilayotganishlarninghajmi, intensivligivamas'uliyatdarajasibo'yichatarkibtopuvchiijtimoiy-iqtisodiymunosabatlarningmurakkabtizimi.

10. IngliziqtisodchisiA.Fillipsishsizlikvainflyatsiyaningo'sishio'rtasidagibog'liqlikniko'rsatibberib, bubog'liqlikniifodalovchiegrichiziq Fillips egrichizig'ideb nom oldi. Ungako'ra, inflyatsiyadarajasini 1 foizgapasaytirishuchunishsizlikni 2 foizgao'stirishlozimbo'ladi. W.P % W-nominal ishhaqiningo’sishsur’ati. P-inflatsiyadarajasi. U-ishsizlikdarajasi. U %

11. Ishsizlikvauningturlari. Mehnatgalayoqatlibo'lib, ishlashnixohlagan, lekinishbilanta'minlanmaganlarishsizlardeyiladi. Namoyonbo'lishxususiyativavujudgakelislisabablarigako'ra, ishsizlikfriksion, tarkibiy, siklik, institutsional, texnologik, regional, yashirinvaturg'unishsizlikturlarigabo'linadi.

12. Ishsizlikturlari. Birishdanbo'shabyangiishgajoylashgungaqadarbo‘lgandavrdagiishsizlikfriksion (oraliq) ishsizlikdeyiladi. (bumuddat1 oydan 3 oygachadavometishimumkin) Yangikasbvamutaxassisliknio'zlashtiribyokiboshqajoygako'chibo’tib, yangiishgajoylashgungaqadarbo‘lganishsizliktarkibiyishsizlikdebataladi(odatda 6 oydanko'proqdavometadi). Siklikishsizlik — iqtisodiysiklninginqirozfazasibilanbog'liqbo'lib, u ishlabchiqarishningpasayishivayalpitalabningqisqarishinatijasidavujudgakeladivasiklningyuksalishfazasidamavjudbo'lmaydi. Institutsionalishsizlik - ishchikuchibozoriinfratuzilmasi, ya'niishchikuchiniishbilanta'minlashgaxizmatko'rsatuvchimuassasalarningyetarlidarajadarivojlanmaganligiyokisamaralifaoliyatko'rsatmasliginatijasidapaydobo'ladi. Texnologikishsizlikishlabchiqarishjarayonigatexnologikusullarningkiribkelishibilanbog'liqbo'ladi.

13. Hududiyishsizlikmuayyanhududdagitarixiy, demografik, madaniy, milliyvaijtimoiy-ruhiyxususiyatdagibirqatorkompleksomillarta'siriostidaishchikuchitalabivataklifio'rtasidaginomutanosibliknatijasihisoblanadi. Yashirinishsizlikuchunishkuniyokiishhaftasidavomidato'liq band bo'lmaslikxos. Turg'unishsizlikmehnatgalayoqatliaholiningishjoyiniyo'qotgan, ishsizlikbo'yichanafaqaolishhuquqidanmahrumbo'Iganhamdafaolmehnatfaoliyatigahechqandayqiziqishibo'lmaganqisminiqamraboladi.

14. Ishchikuchitarkibigaishlayoladiganvaishlashnixohlaganbarchakishilarkiradi. Ishchikuchi- ishlovchilarvafaolishizlovchilardaniboratbo'ladi. Boshqachaaytganda, band bo'lganlarvaishsizlarishchikuchinitashkilqiladi. Ishsizlargaishbilan band bo'lmaganvafaolishizlayotganhamdabuhaqdategishlixizmatmuassasalariga (mehnatbirjalariga) bildiigankishilarkiradi. Mehnatqilishgalayoqatlibo'lib, ishlashnixohlamaganvaishizlashgaharakatqilmaganlarishsizlartarkibigakirmaydi.

15. Ishsizliktabiiydarajasi Ishsizlikdarajasiishsizlarsoniningishchikuchitarkibidagifoizisifatidahisoblanadi. Ishsizlarsoni Ishsizlikdarajasi= x100% • Ishchikuchisoni

16. Ишсизлик. 2013 йилиюнойиохиригамеҳнат идораларидаишқидирувчилар сифатидарўйхатданўтганаҳоли сони 13,7 мингкишини (2012 йилнингшудаврида - 16,6 минг киши) ташкилқилди. Ишсизлар сони 2013 йилянвар-июнида 630,6 мингкишиниташкилқилди ваиқтисодий фаолаҳоли сониганисбатанишсизликдаражаси 4,8 фоизгатенгбўлди. Республика миқёсида юқори ишсизликдаражасиҚорақалпоғистон Республикасида (ишсизлар сони – 39,7 минг киши ёкииқтисодий фаолаҳоли сониганисбатанишсизликдаражаси 6,1 фоиз), Андижон (66,9 минг киши ёки 5,4 фоиз), Самарқанд (75,1 минг киши ёки 5,3 фоиз), Наманган (49,3 минг киши ёки 5,3 фоиз), Қашқадарё (57,5 минг киши ёки 5,2 фоиз), Хоразм (36,6 минг киши ёки 5,2 фоиз), Навоий (22,3 минг киши ёки 5,2 фоиз) ваСурхондарё (46,9 минг киши ёки 5,1 фоиз) вилоятларидакузатилди.

17. 2013 йилнингянвар-июнойларидаиқтисодиётда банд бўлганаҳоли сони 12410,1 мингкишиниташкилқилди ва 2012 йилнингшудавриганисбатан 2,5 фоизгаошди. Бандларсонинингсезиларлиўсишдаражасиқишлоқ ваўрмонхўжалигида (4,0 фоизга), қурилишда (3,3 фоизга), савдо, умумийовқатланиш, таъминотватайёрловсоҳасида (3,2 фоизга), уй-жойкоммуналхўжалигивааҳолига маишийхизматкўрсатишнингноишлабчиқариш турида (2,9 фоизга), транспорт ваалоқада (2,7 фоизга), саноатда (1,6 фоизга) кузатилди. Нодавлатсекторидажамибандларулуши 80,6 фоизгаетди, букўрсаткич 2012 йилнингшудаврида 80,1 фоизниташкилқилган.