TÜRKİYE TOPRAK HARİTALAMA ÇALIŞMALARI

1. TÜRKİYE TOPRAK HARİTALAMAÇALIŞMALARI Prof.Dr. Orhan DOĞAN Çölleşme ve Erozyonla Mücadele Genel Müdürlüğü 09 Nisan 2012-ANKARA

2. ZAMAN

3. TOPRAK HARİTALAMASINDA TARİHSEL GELİŞME TÜRKİYE İlk Toprak Haritası Prof.Dr. Kerim Ömer Çağlar tarafından ders aracı olarak 1943 yılında yapılmıştır. • Kızıl topraklar • Çorak Topraklar • Azonal Topraklar • Boz ve Esmer Stepler • Kalkerli Şimal Orman Toprakları • Kül ve Esmer Orman Toprakları • Kara Topraklar • Kestane Esmeri ve Sarı Topraklar

4. ÇAĞLAR SINIFLAMASI • Zengin İskeletli orman Toprakları ve Kızıl Topraklar • Kül ve Humuslu Karbonatlı Topraklar • Esmer Topraklar Buna göre ; İç Anadolu: Çorak ve Kestane Esmer-sarı topraklar Akdeniz-Ege ve Güneydoğu: Kızıl Topraklar Kuzeydoğu Anadolu ve Doğu Karadeniz: Kara Topraklar

6. Harvey OAKES Türkiye Toprakları (1952-1954) Türkiye’nin ilk toprak haritası 1/800 000 ölçekli • Arazi etütleri, profil incelemesi • 1/100 000 ölçekli topoğrafik haritalar üzerinde toprak sınırları geçirilmiştir, • Jeolojik ve topografik haritalar kullanılmıştır, • Antalya’nın kuzeyinden,Gaziantep,Malatya, Erzincan üzerinden Trabzon’a uzanan hattın batısı incelenmiş (ülkenin 2/3’ü). Doğu ve Doğu Karadeniz bölgesi büroda değerlendirilmiştir.

7. Harvey OAKES ÇALIŞMASI • Haritalamada 26 toprak grubu yer almaktadır. • Kimyasal, fiziksel özellikler, topoğrafya, eğim ve bitki örtüsü dikkate alınmıştır. • ABD ‘nin 1938 yılı sınıflaması baz olarak alındı. • Doğal bitki örtüsü, arazi kullanma durumu, topografik yapı, eğim ve diğer arazi özellikleri arazide not edilmiştir. • Arazide toplam 45 profil incelenmiştir. Alınan örnekler Toprak Gübre Araştırma Enstitüsü laboratuvarlarında analiz edilmiştir.

8. Harvey OAKES SINIFLAMASI • Alüviyal ve genç topraklar • Hidromorfikalüviyal topraklar • Hidromorfik tuzlu alüviyal topraklar • Sahil kumları • Kahverengi topraklar • Kırmızımsı kahverengi topraklar • Kırmızı kestane renkli topraklar • Kırmızı akdeniz (Terrarosa)toprakları

9. Sierozem (gri) topraklar • Grumusol topraklar • Redzina topraklar • Solanchak (tuzlu) topraklar • Kireçsiz kahverengi topraklar • Kırmızı çayır toprakları • Gri kalkerli regosol • Kahverengi orman toprakları

10. Kestane toprakları • Karışık ve arızalı arazi tipleri; çeşitli ana materyal üzerinde oluşmuş topraklar. Tüm topraklar, ZONAL , İNTRAZONAL , AZONAL Toprak Takımlarında yer almaktadır.

11. F.K.NUNS (ABD) TOPRAK GÜBRE Arş. Ens. (1955) Çukurova toprakları etüt edilmiştir. 1938 ABD toprak sınıflaması uygulanmıştır. Daha ziyade sulama açısından değerlendirilmiş bir çalışmadır.

12. TÜRKİYE GELİŞTİRİLMİŞ TOPRAK HARİTASI • TOPRAKSU (Toprak Muhafaza ve Zirai Sulama Genel Müdürlüğünce 1966-1971 yılları etütleri sonucu hazırlandı.1982 yılından itibaren güncelleşme çalışmaları başlatıldı. • 1/25 000 ölçekli topografik haritalar üzerinde çalışıldı. • 70 toprak etütçü görev aldı. • İl bazında 1/100 000; Havza bazında 1/200 000 ölçekli haritalar oluşturuldu. • Haritalamalarda ABD 1938 toprak sınıflaması baz alınmış, şartlarımıza uyumlaştırılmıştır.

13. Toprakların haritalanması yanında toprak ve arazi sorunları da tanımlanmaya çalışılmıştır. • Harita birimleri büyük toprak grupları olarak şöyledir; P Kırmızı Sarı Podzolik Topraklar G Gri Kahverengi Podzolik Topraklar M Kahverengi Orman Toprakları N Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları C Kestane Rengi Topraklar D Kırmızımsı Kahverengi Topraklar T Kırmızı Akdeniz Toprakları E Kırmızı Kahverengi Akdeniz tpr.

14. B Kahverengi Topraklar U Kireçsiz Kahverengi Topraklar F Kırmızımsı Kahverengi Topraklar R Rendzinalar V Vertisoller Z Sierozemler L Regosoller X Bazaltik Topraklar Y Yüksek Dağ çayır Toprakları

15. A Alüvyal Topraklar H HidromorfikAlüvyal Topraklar S Aüvyal Sahil Toprakları K Kolüvyal Topraklar Ç Tuzlu-Alkali ve Tuzlu-Alkali Karışık O Organik Topraklar TOPLAM 23 Büyük Toprak Grubu haritalanmıştır

17. Toprak Haritalama Birimleri M 11 t.2 K IV Se M Büyük Toprak Grubu 11 Toprak Özellikleri kombinasyonu t Diğer Toprak Özellikleri 2 Erozyon Derecesi K Şimdiki Arazi Kullanım Şekli IV Arazi Yetenek Sınıflaması Se Alt Sınıf

19. BAZI TANIMLAR TOPRAK SIRA (ORDO- ZONLAR) • Zonal Topraklar : İklime bağlı, Profil iyi gelişmiş, geniş alanlar kaplar. Yerinde oluşmuş ana materyal üzerinde oluşmuş topraklar. 2.İntrazonal Topraklar: İklim ve bitki örtüsünden çok topoğrafya, ana madde ve fazla tuz gibi yerel etkenler tarafından oluşmuş topraklar. 3 . Azonal Topraklar : Topoğrafya, gençlik ve ana materyallerin özelliğinden dolayı profil iyi gelişmemiştir.

20. Haritalamada yer alan büyük Toprak Grupları Kahverengi Topraklar (B) 15 298 750 Hektar (Aridisol) • Yıllık yağış miktarı 250-400 mm olan alanlarda yaygındır. • Doğal bitki örtüsü kısa ot ve çalı. • ABC ve AC horizonlu. Zonal topraklardır. • A horizonugranüler, B horizonu blok yapıdadır. • Profilde çok miktardaCabulunur. • Organik madde miktarı (% 1-2 ) orta. • Doğal drenajı iyi. • Bitki besin maddelerince zengin. • Alt katmanda kireç birikimi ve daha alt katmanda jips birikimi görülür, • Reaksiyonu (pH) nötr veya hafif alkalidir. • Orta, Doğu, Güneydoğu Anadolu’da yaygındır.

21. A ve B horizonlarıMunsell renk ıskalasına göre 10 YR hü. • Genelde tahıl tarımı yapılır, mera alanları kısa boylu otlar içerir. • Tepelik ve hafif, orta eğimde daha yaygındır. • Pekişmemiş Kireçtaşı, kil ve marn üzerinde oluşur • 1500 metre yükseltiye kadar çıkar. Daha yukarılarda kestanerengine dönüşür. • Kırmızı Kahverengi topraklarla bir arada görülür. • Kırmızı Kahverengi topraklar yalnızca renk farklılığı gösterir. Diğer özellikler aynı kabul edilebilir. Renk ıskalası 7.5 YR – 5 YR Hü. • Bu topraklar sierozem ‘leri de kapsar.

22. Kestane Renkli Topraklar (C) 4 485 178 Hektar(Mollisol) • Ana materyal yumuşak kireçtaşı, marn ve çakıllı killi depozitler, • Bol kireçli, ancak üst katmanda kireç bulunmaz. • Renk Kahverengi topraklardan daha koyu. • Birikme horizonu daha derinde,kil birikimi fazla.Daha derinde jips birikim katmanı görülür, • Doğal drenajı iyi. • Doğal bitki örtüsü : ot,çalı ve seyrek ağaçlık. • ABC veya A (B) C horizonludur. • A horizonu 30-50 cm arasında. Granülerve dağılgan yapılı • B horizonu kahverengi veya kırmızımsı kahverengi, zayıf primatik yapılı. • Orta düzeyde organik maddeli, • pH nötr veya hafif alkalidir.

23. Orta düzeyde kireç içerir. Ca COӡ alt katmanlara doğru artar. • Daha çok tahıl üretilir. • 400-600 mm arasında yağış alan yerlerde yaygın. • Ahlat ve meşelikler doğal örtü oluşturur. • Genelde 40-80 cm derinliktedir. • A1 alt horizon kalın, koyu ve organik maddece zengin. • Doğu ve Kuzey orta Anadolu’da yaygın.

24. Kireçsiz Kahverengi Topraklar (U) 6 091 544 hektar(Alfisol) • Doğu Anadolu ve çeşitli bölgelerde yaygın. • Asit anakaya üzerinde oluşmuş(Şist,granit,andezit • Kırmızımsı kahverengindedir. • Profilde serbest kireç bulunmaz. • B horizonunda kil birikimi görülür. • Doğal bitki örtüsü: Çalı, ot ,karışık orman veya fundalık. • Doğal drenajı iyi. • Üst katman genelde Killi tın ve kil bünyeli. • Alt horizon daha ağır bünyeli ve daha sert.

25. A( B) C horizonlu, • B horizonunun kireci yıkanmış, • pH nötr veya hafif alkali.(6.5-7.6) • Serbest kireç B horizonunu altında veya C horizonunda görülebilir. • Organik madde % 1-2 arasında. • Yarayışlı fosfor düşük, potas yüksek. • Su ve bitki besin maddesi tutma kapasitesi yüksek. • Orta derin ve sığ topraklardır.

26. Kahverengi Orman Toprakları ( M) 12 287 648 Hektar(İnseptisol) • Yüksek kireç içeren ana materyal üzerinde oluşmuş, (kireçli şist,gnays,kil,marn ve değişik kalkerler) • Alt katmanlarda kireç birikimi görülür. • Kıyı , geçiş bölgeleri ve yüksek yerlerde yaygın, • Horizonlar zayıf gelişmiş, • pH asit, nötr ve hafif alkali, • A ( B) C horizonludur. • Geniş yapraklı orman örtüsü altında oluşur. • Drenajları iyi, kalsifikasyon ve podzollaşma görülür,

27. 450- 800 mm yağış alan yerlerde yaygın. • Orman yok olmuş yerlerde Sarıçam,meşe,köknar görülür. • Genelde sığ topraklar, • Eğimli alanlarda erozyon tehlikesinde. • Eğimli alanlarda litosolik özellik gösterirler. A horizonu koyu kahverengi ve dağılgan,B horizonu açık kahverengi veya kırmızımsı renktedir.

28. KİREÇSİZ KAHVERENGİ ORMAN TOPRAKLARI (N) 7 978 960 Hektar(Alfisol) • Kıyı, geçiş ve yükseklerde yaygın. • Kireçsiz, asidik • Zayıf katmanlaşma, • Ege , Marmara, Doğu Karadeniz bölgesinde şist,andezit,bazalt,dolerit,kiltaşı üzerinde yaygın. • Ladin,kayın,köknar,sarıçam ve meşe örtüsü altında oluşmuştur. • A (B) C horizonludur. A horizonugranüler,Bhorizonu köşeli blok yapıdadır. • 450-1200 mm yağış alan yerlerde yaygın. • pH 6.5- 7.2 arasında değişir.

29. Eğimi müsait olan alanlar tarıma açılmıştır, • Bitki örtüsü bölgelere göre değişir, tarıma açılan alanlarda meyve ve fındık tarımı yaygındır.

30. Podzolik Topraklar P (3 211 260 h) • Yağışlı kıyı bölgelerde yaygın, • Asit özelliktedir, • Yıkanma nedeniyle organik katman altında açık renkli mineral madde bulunur. • Alt katmanda kil birikimi olur. Mangan oksit ,demir ve alüminyum birikimi görülür. • Doğal verimliliği düşük , kireçleme ve gübreleme ile verimli hale gelir. • Doğal bitki örtüsü orman. • Çay yetiştiriciliği dışında kireçleme gerektirir.

31. KIRMIZI AKDENİZ TOPRAKLARI T (2 239 629 ha) Lixisol • Kırmızı, Akdeniz ve Kırmızı Kahve Akdeniz topraklarını kapsar. • Akdeniz ve Ege kıyılarında yaygın • Organik madde az • Profil boyu kırmızı renkli. • Toprak karbonatları yıkanmış kilden ibaret • Drenajı iyi olduğundan tuzlanma sorunu yok • Nötr veya hafif alkali • Profilde kurak dönemlerde su kıttır

32. Sığ, kayalık ve taşlı olduğundan otlatmaya uygun değil, • Genelde kireç ana kaya üzerinde oluşmuştur, • Kireçtaşı, traverten veya konglemeradan oluşmuş topraklardır, • Orman ve makilikler yaygın. • Kızılçam, karaçam,mşe,köknar,ardıç yaygın, • Yabani zeytin,pırnalmeşesi,menengiç,keçiboynuzu, mersin,zakkum,sakız,günlük ve kekik yaygın.

33. BAZALTİK VERTİSOLLER X ( 1 061 027 Ha) Vertisol • Güneydoğu Anadolu ve Kars’ da yaygın, • Yüksek düzeyde montmorillonit kil içerir. • Şişme, büzülme ve çatlama özelliğindedir, • Alt katmanda kayma yüzeyleri bulunur Koyu gri kahverengindedir. Tarıma belirli şartlarda uygun. Profilde serbest kireç var. Ana materyal genelde marn.

34. RENDZİNALAR R (602172 ha )Leptosol • Akdeniz, Ege ve Marmara’da yaygın, • Yumuşak kireçli ana kaya üzerinde oluşmuş, • Humusca zengin, koyu siyahımsı renkte, • Derinlik yeterliyse iyi tarım toprağı sayılır, • Profilde bol miktarda tebeşir,marn ve kireçtaşı bulınur, • Doğal drenajı iyi, • Doğal bitki örtüsü orman.Çalı ve ot örtüsü de mevcut. • Az-çok kireç içerir.

35. VERTİSOL V (589 866 Ha) • Trakya ve Muş’da yaygın. • Montmorillonit içerir. Ağır bünyelidir. • Şişme, büzülme ve çatlama özelliktedir. • Üst toprak koyu siyah renktedir. • Kısa ot, çalı vb doğal örtülü. • Ana materyal kireçtaşı, marn ve eski göl yatakları. • Kurak zamanda profil boyunca çatlaklar oluşur.

36. REGOSOLLER G (669 243 Ha)Regosol • Nevşehir, Iğdır- Aralık,Van Gölü yöresi • Volkanik kökenli,bağlantısız, gevşek ana madde üzerinde oluşmuş, • Ege’de Neojen tortullar üzerinde oluşmuş. • Fazla kumlu,çok geçirgen topraklardır. • Sığ, gelişmemiş profile sahip, • Tarım da yapılır, • Doğal bitki örtüsü bodur meşe ve palamut meşesidir. • Erozyona duyarlı, Ege’de sivri tepe görünümündedir.

37. LİTOSOLLER L (9 136 719 Ha) Arenosol-Regosol • Her bölgede görülür, • Yüzlek, çakıllı, dik eğimde yer alır, • Ot veya orman altında tutulmalıdır. • Profil gelişimi yoktur, • Genellikle sert kaya veya taşlı ana kaya üzerinde oluşmuştur, • Kaba bünyelidir. Drenajı iyidir. • Tarıma uygun değildir.

38. ALUVYAL ,KOLUVİYAL TOPRAKLAR AK (7 776 008 Ha) Fluvisol • Yakın jeolojik zamanda taşınarak oluşmuş, genç ve derin topraklar. • Düz ve düze yakın eğimli, iyi tarım toprakları. • Tuzluluk ve yaşlılık sorunu olabilir, • Katmanlar bulunmaz veya çok az belirgindir • Taban suyunun etkisi altındadır, • Koluviyal topraklar yamaç eteklerinde depolanmış, • Genç ,kolluvium denen materyal üzerinde oluşmuş, • Yukarı bölge toprakları özellikleri taşır, taş ve moloz içerir, • Sulandığında iyi tarım yapılabilir.

40. TOVEP (Toprak verimlilik Envanteri ve Gübre İhtiyaç Projesi (1980) • Geliştirilmiş Toprak Haritaları baz alınmıştır. • Haritalama birimlerine rakam ilave edilmiştir. • 1 ‘den 27’ye kadar rakam verilmiştir. • Azot,Fosfor,potas durumları belirlenmiştir. • 1 rakamının anlamı azot az,fosfor az,potas az. • 27 rakamının anlamı azot tüksek,fosfor yüksek,potas yüksek. • Haritada renkli desenler toprak pH değerlerini göstermektedir.

41. GENEL DEĞERLENDİRME • Topraklarımızın haritalanmasında 1938 ABD sınıflaması kullanılmıştır. • Bu sınıflamaya geliştirilen formülle eğim, toprak derinliği ,arazi kullanımı,başat ve ikincil toprak sorunları,erozyon sınıflaması eklenmiştir. • ABD kendi sınıflaması üzerinde 7. kez değişikliğe gitmiş ve 7. yaklaşım sınıflamasını yaygınlaştırmaya çalışmıştır • Ülkemiz bu gelişimin gerisinde kalmıştır. • AB ülkeleri ve diğer bir çok ülke FAO/UNESCO toprak sınıflamasına geçmiştir. • Ülkemizde FAO/UNESCO sınıflamasına geçmelidir.

42. Böylece Dünya Toprak Veri Bankasından yararlanabilir. • Yeni teknolojilerin kullanılarak topraklarımızın yeni sınıflamalara göre haritalanması için alt yapının iyi hazırlanması gerekir. • 1938 ABD sınıflamasından FAO/UNESCO toprak sınıflamasına geçiş de gerekli teknik alt yapının sorumlu bir kuruluş tarafından oluşturulması gerekir. Üniversiteler bu konuda yardımcı olabilir.

43. Çukurova Ü.Z.F ile TİGEM ve KÖYHİZMETLERİ bazı ovalarda ve TİGEM İşletmeleri arazilerinde etüt ve haritalama çalışmaları yapmışlardır. Yeni sınıflamaya göre toprak haritalama çalışmalarına geçiş sağlanabilir. Ancak seri bazında toprak etütlerinin yapılması gerekir. Orman topraklarının ayrıntılı çalışılmasında yarar vardır. Orman ve Su işleri Bakanlığı ile Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ve Üniversitelerin işbirliği yapması gerekir.

44. Gelisol Histosol Andisol Spodosol Aridisol Oxisol Dünya Toprakları Vertisol Alfisol Ultisol Entisol Mollisol Inceptisol

45. Mo0llisolMollMmmmisol Vertisol Spodosol