B E N L İ K kavramının inşa edilmesi

Nasıl uyum sağlayacağım? Nereye aitim? B E N L İ Kkavramının inşa edilmesi Ben kimim? Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

sorular – sorular - sorular • Siz diğerlerinden farklı mısınız, yoksa benzer mi? • Herkes için aynı kişi misiniz? (Eğer öyle değilseniz siz bu farklı benlerinizi nasıl bütünleştiriyorsunuz?) Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

sorular – sorular - sorular • Kendini değersiz gören insanların saldırgan olma eğiliminde oldukları, bu yüzden çocukların kendini değerli görmelerinin sağlanması gerektiği düşünülür. Sizce kendini olumlu algılayan insanların yaşadığı bir toplumda toplumsal sorunlar daha az mı olacaktır? • Farklı kültürlerden insanların kendi benliklerini algılama ve kurgulama tarzları farklı mıdır? Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Bu derste, • Benlik kuramları • Kendimizle ilgili bilgileri ayırdetme • Benlik ve kimlik türleri, tutarlı bir benlik kavramı oluşturma • Sosyal kimlik ve kişisel kimlik • Benlik bilgisi edinmeyi etkileyen güdüler • Benlik-kimlik-kültür konularını konuşacağız. Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

“ben .... im.” “ben .... im.” “ben .... im.” “ben .... im.” “ben ... bir insanım.” “ben ... bir insanım.” “ben ... bir insanım.” “ben ... bir insanım.” Ben kimim? Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Benlik, • Kendimiz hakkında bildiklerimiz veya bilebildiklerimizdir; kişiliğimiz hakkındaki teorilerimizdir. • Çeşitli yaşam durumları ve sonuçları ile ilişkilidir. • Herkesin benlik kavramının karmaşıklık düzeyi farklıdır. • Benlik kavramı ilgili enfo.nu işlemeyi, genel yaşam motivasyonunu, doyumu, umutsuzluğu etkiler. Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Diğerlerinin bizi nasıl gördükleri hakkındaki ALGIMIZ bizim kendimizi nasıl gördüğümüzü biçimlendirir. Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

DİKKAT! Bazen aynaların düşüncelerini ve sözlerini içselleştirebiliriz. Birilerinin söyledikleri ile kendimizi görmeyi de öğrenebiliriz. Pygmalion etkisi • Çocuklara tertiplisiniz desek tertipli olurlar mı? Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Öğretmenlerin düşünceleri öğrencileri daha çalışkan, yetenekli yapar mı? • Rosenthal ve Jacobson (1968) • Öğretmenlere bazı öğrencilerin daha iyi/başarılı olacağının söylenmesi, öğretmenlerin bu öğrencilere, söylenenleri doğrulayacak şekilde farklı davranmalarına neden olmaktadır. Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Kendinin farkında olma (öz-farkındalık) • Her zaman kendimiz üzerinde düşünüp durmayız. Bu nedenle öz-farkındalık bazen yüksek bazen düşüktür. • Nesnel öz-farkındalık  gerçek ben-ideal ben karşılaştırması Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Benlik bilgisi (self-knowledge) • Diğerlerini “bilme” yolu ile kendini “bilme” yolu aynı • Benlik şemaları • Benliğe ilgili bilgilerin, değerlendirmelerin bellekte saklandığı yapı. • Şematik size önemli gelen boyutta, ortalamadan daha ileride olduğunuz düşündüğünüz boyutta ve tersi bir durumun geçerli olmadığı durumda. • Nezaket önemlidir, ben naziğim  nazik davranıyorum • Aşematik  tersi • Nezaket önemli bir şey değil! Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Benlik şemaları birbirinden çok farklı (olumlu ve olumsuz uçlarda) ise  bireyde sıkıntılara sebep olabilir. • Benlik şemaları kendinizle ilgili enformasyonun alınmasını, işlenmesini ve değerlendirilmesini etkiler. Benim sorunum ne? Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Zıtlığında memnuniyetsizlik Zıtlığında kaygı • Higgins (1987) “Benlik Uyuşmazlığı Kuramı” • 3 tür benlik şeması • Gerçek Benlik • İdeal benlik • Zorunlu benlik • Bu üç tür benlik şeması arasındaki mesafe ne kadar fazla ise kişi o kadar zor duygu yaşar (örn. kaygı, keyifsizlik). Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Davranıştan hareketle yapılan çıkarımlar • Kendini algılama kuramı (Bem, 1967; 1972) • Kendi davranışlarımızla ilgili de nedensel açıklamalar yaparız. Davranışlarımızın nedenini kendimizin bazı özelliklerine atfedecek şekilde çıkarımda bulunuruz. Dolayısıyla kendimizi davranışlarımızdan hareketle “biliriz”. Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Sosyal karşılaştırma ve benlik bilgisi • Kendimizi diğerleriyle karşılaştırarak da “bilebiliriz” • Sosyal Karşılaştırma Kuramı (Festinger, 1954) • Diğerleri bir referans noktası oluşturur. • Kanaatlerimizi ve yeteneklerimizi diğer insanlarınki ile karşılaştırarak değerlendiririz. • Karşılaştırma için genellikle benzerleri seçeriz. Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Aşağı doğru karşılaştırma o özellik/davranış için kendinizden daha “kötü” olanlarla karşılaştırma  benlik saygısı yükselir • Yukarı doğru karşılaştırma o özellik/davranış için kendinizden daha “iyi” olanlarla karşılaştırma  benlik saygısı düşer • “Altın ve bronz madalya kazananlar gümüş madalya kazananlardan daha memnundur.” Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Aşağı doğru gruplar arası karşılaştırmalar biz onlardan daha “iyiyiz” duygusu yaratır. • Bu karşılaştırmalar bir grup üyesi olarak benlik kavramını etkiler. Kendini kategorilendirme kuramına göre “biz” iyi isek ben de “iyiyim” demektir. • Birey kendisini bir şekilde ilişkilendirdiği kişilerin elde ettiği başarılardan haz duyar  YANSIYAN ZAFERDEN MEST OLMA (Cialdini ve ark., 1976) Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Benlik ve Kimlik • Benlik aslında ayrı ayrı ve çeşitli kimliklerden oluşan bir repetuvardır. • İnsanın kim olduğu hakkında kafasında varolan imajları kapsamaktadır. • Bireyin kendisinin saydığı ve sosyal ve duygusal bir değer atfettiği özellikler bütünü olarak “kim olduğunu” tanımlama biçimini ifade eder. • “Benlik karmaşıklığı” bireysel farklılık gösterir. Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Benlik ve kimlik türleri • Sosyal kimlik  grup aidiyetleri yoluyla edinilen kimlik • Kişisel kimlik oldukça kendine özgü kişisel ilişkiler ve özellikler • Bireysel-ilişkisel-kollektif benlik Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

SOSYAL KİMLİK • Sosyal Kimlik Kuramı (Tajfel ve Turner, 1979) • Sosyal ve Kişisel kimlik • Kişisel kimlik  benliği kendine özgü kişisel ilişkiler ve özellikler açısından tanımlanan yönü • Sosyal Kimlik benliği grup üyeliği açısından tanımlanan yönü Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Sosyal kimlik, grup ve gruplararası olgularla • (etnosentrizm, iç grup tarafgirliği, grup dayanışması, gruplararası ayrımcılık, normatif davranış, stereotipleme ve önyargı) ilişkilidir. • Sosyal kimliğin zenginliğini ait olduğumuzu hissettiğimiz grupların sayısı belirler. • Bunlardan bazıları benlik kavramımızda daha merkezi olabilir. Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Sosyal kimliğin belirginliği • Belirli bir sosyal durumda sosyal kimlik mi yoksa kişisel kimlik mi ön planda olacak? • Bu, belirginliğe bağlı. • Belirginliği yaratan ise: • Kategorilendirme süreci • Belirsizliği azaltma motivasyonu • Olumlu duygu yaşama motivasyonu Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Sosyal kimliğin belirginleşmesinin sonuçları • İnsanların kendilerini algılamaları kişisellikten uzaklaşır. • Prototip temelli düşünme, hissetme ve davranma • Grup  sosyal kimlik benlik  grubun saygınlığı benlik saygısı • Grup üyeliği eğer benlik saygısını yükseltmiyorsa üyelik sona erdirilebilir mi? (etnik gruplar???) • Grubun statüsünün düşük olması  haksızlık  grup statüsünü yükseltme çabaları  rekabet, terör, savaş Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Benlik güdüleri • Kendini değerlendirme ve doğrula(t)ma (Swann, 1983) • İnsanlar mevcut benlik kavramlarını doğrulamak, geçerlemek ve sürdürmek isterler. Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Benlik güdüleri • Kendini kayırma • Kendini olumlama kuramı (Steele, 1988) • Kendileriyle ilgili olumlu yanları çeşitli yollarla olumlama, “iyi dans edemem belki, ama iyi yemek yaparım” Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Benlik saygısı • İnsanların niye kendini kayırıp durduklarının cevabı • Benliğin duygusal yönü. • Benlik içeriğine (özelliklerimize) yönelik iyi-kötü değerlendirmesi yaptığımızda hissettiğimiz duygu. • Ben zekiyim- “ne güzel!” • Ben zekiyim- “keşke olmasaydım!” • Kişisel ve kollektif öz-saygı • Durumsal ve eğilimsel öz-saygı • Global ve alana özgü (çok boyutlu) özsaygı Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Benlik yüceltme • Benlik niteliklerini (genel yeteneklerini ve sosyal ve zihinsel becerilerini) olduğundan çok görme ya da abartarak algılama ve değerlendirme. • “Kontrol yanılsaması”: olaylar üzerinde kendi kontrolünü gerçekte olduğundan daha yüksek algılama Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Benlik sunumu • Diğerinin gözündeki imajımızı kendi haline bırakmak yerine kontrol etmeye çalışırız. • Benlik sunumunun 2 türü: • Otantik benlik sunumu • Stratejik benlik sunumu Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Benlik sunumu stratejileri • Olumlu izlenim oluşturma • Olumlu bir izlenim oluşturarak ya da • Başkalarını kötü göstererek iyi görünmeye çalışma • Olumsuz izlenimden kaçınma • Olumsuz izlenimlerden kaçarak ya da • Olumsuz izlenimle savaşarak kötü görünmemeye çalışma Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Kendini ayarlama Bazı kişiler ilişkilerini, • diğer insanların ifade ve hareketlerine dikkat ederek, • kendini farklı şekillerde sunarak ve bunu kontrol ederek • davranışlarını farklı sosyal durumlara göre ayarlayarak sürdürürler. Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Benlik • enformasyonu işlemede, • bellek süreçlerinde, • duygularımız ve ruh sağlığımız üzerinde, • motivasyonumuz ve performansımız üzerinde • kişilerarası ilişkilerimiz üzerinde etkilidir. Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Benlik ve kimliğe ilişkin kültürel farklılıklar • Bireyci-Toplulukçu kültürler • Bireyci ve toplulukçu kültürlerde benlik yapıları • Bağımsız ve karşılıklı bağımlı benlik (Markus ve Kitayama, 1991) • İlişkili-özerk benlik (Kağıtçıbaşı, 2005) Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Markus ve Kitayama (1991) Bağımsız ve karşılıklı bağımlı benlik • İçsel benlik evrenseldir. Ancak, • hem içsel benliğin hem de benliğin diğer birçok yönü kültüre özgü. • Markus ve Kitayama’nın (1991) yaklaşımı insanın kendisi (self) ve diğerleri arasındaki ilişki, özellikle kendisini diğerlerinden ne kadar ayrı veya ne kadar diğerlerine bağlı gördüğü hakkındaki inançlarıyla ilgilidir. Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Anne Baba X X X X X X X Kardeş Benlik X X X X X X X X X X X X Arkadaş X X X İş arkadaşı X X X X X Arkadaş Bağımsız benlik bakış açısı Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Anne Baba X X X X X X X Kardeş Benlik X X X X X X X X Arkadaş X X X İş arkadaşı X X X X X Arkadaş Karşılıklı bağımlı benlik bakış açısı Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Bağımsız kurgu • Birçok Batı kültüründe kişiler tek tek öz olarak da ayrıdır. • Bağımsızlık kültürel bir hedeftir. • Hedefin başarılması, kendini, kendi davranışını kendi içsel düşünce, duygu ve eylem dağarcığına referansla düzenleyen veya anlamlı kılan birey olarak kurgulamakla mümkündür. Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Karşılıklı Bağımlı Kurgu • Batılı olmayan birçok kültürde insanlar birbirine temelden bağlı. • bireyler arasında karşılıklı bağımlılığı korumak  normatif bir zorunluluk • Kişi, kendini sosyal ilişki ağının bir parçası olarak görür. Davranışı büyük ölçüde ilişki içinde olduğu diğerlerinin düşünce duygu ve eylemlerinden ne algıladığına göre belirlenir ve onlara bağlı olduğunun farkındadır. Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

Kağıtçıbaşı (1996; 2005; 2008), • özellikle aile içindeki etkileşimler ve çocuk yetiştirme tarzlarının bireylerin benlik oluşturma süreci üzerindeki etkilerini dikkate alır. • Özerklik ve ilişkisellik iki temel ihtiyaç: doyurulmalı. • Batı’da özerklik önemli, ilişkisellik önemsenmiyor. Özerklik başarılması gereken bir çaba olarak görülür. • Bunlar iki ayrı boyut: Faillik ve kişilerarası mesafe • İki boyut birbiriyle kesiştirildiğinde 4 tip oluşur. Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

FAİLLİK Özerklik Düzeni kontrol etme ve özerklik yönelimi Özerk-ilişkili benlik Kendine güven yönelimi Özerk-ayrışmış benlik İlişkililik KİŞİLERARASI MESAFE Ayrışma İlgisiz, farklılaşmamış yönelim Bağımlı-ayrışmış benlik İtaat yönelimi Bağımlı-ilişkili benlik Heteronomy Farklı benliklerin kavramsal modeli (Kağıtçıbaşı, 2005’ten kısaltarak) Doç.Dr. Hacer HARLAK - Sosyal Psikoloji I

B E N L İ K kavramının inşa edilmesi