Zabawa i nauka

1. Zabawa i nauka Doświadczenia w przedszkolu

2. Aktywność badawcza Może odbywać się poprzez samodzielne odkrywanie. Dziecko ma tu pełną swobodę działania, samo wyznacza sobie tempo i czas pracy, ale jednocześnie jest to uczenie się drogą prób i błędów. Jest ono jednak narażone na wiele trudności i porażek. Drugi sposób to ten, w którym nauczyciel zajmuje rolę inicjatora sytuacji, prowokuje do stawiania pytań, udostępnia stosowne metody i pomoce badawcze, ukierunkowuje dziecko podczas badań i eksperymentowania. Aktywność badawcza występuje w dwóch postaciach

3. Uczenie się przez aktywność badawczą Aktywność badawcza dziecka – naturalna metoda poznawcza Poznawanie otaczającej rzeczywistości, wnikanie w głąb rzeczy czy zjawisk. Uczenie się przede wszystkim poprzez bezpośredni kontakt i doświadczenie. Oglądanie, badanie (najczęściej wieloma zmysłami jednocześnie), rozkładanie na elementy, sprawdzanie zachowania się w obecności różnych zmiennych. Szukanie odpowiedzi na postawione sobie pytania, dlaczego, po co, w jaki sposób, itd. (Są one odzwierciedleniem zapału poznawczego dziecka i dążenia do sprawdzenia, jak jest…)

4. Stożek Dale`a (piramida zapamiętywania)

5. Doświadczenie Doświadczenie jest powszechnym pojęciem składającym się z wiedzy lub umiejętności w obserwacjach pewnych rzeczy, wydarzeń, uzyskanych poprzez zaangażowanie w ujawnienie tych rzeczy lub wydarzeń. Historia słowa doświadczenie (w tym staropolskiego słowa eksperiencja) jest blisko związana z pojęciem eksperymentu.

6. Eksperyment Eksperyment jest to próba lub doświadczenie naukowe, w którym nie tylko dokonujemy obserwacji i pomiaru naukowego. Jest to zabieg badawczy polegający na celowym wywołaniu określonego zjawiska (lub jego zmiany) w sztucznie stworzonych warunkach (laboratoryjnych) i zbadaniu jego przebiegu, cech i zależności. Inaczej – jest to zbiór działań wywołujący w obiektach materialnych określone reakcje i zjawiska w warunkach pozwalających kontrolować wszelkie istotne czynniki, które poddaje się dokładnej obserwacji.

7. Cele prowadzonych doświadczeń i eksperymentów Rozbudzanie zainteresowań fizycznymi, chemicznymi i przyrodniczymi zjawiskami oraz lepsze ich zrozumienie. Wyposażenie dziecka w wiedzę i umiejętności pozwalające mu zrozumieć zachodzące procesy. Zapoznanie z metodami i formami pracy badawczej. Tworzenie sytuacji edukacyjnych umożliwiających dziecku rozwijanie twórczej postawy.

8. Cele prowadzonych doświadczeń i eksperymentów • 5. Samodzielne podejmowanie działań, prowadzenie obserwacji i eksperymentów oraz wyciąganie wniosków. • Podnoszenie poziomu i poszerzanie zakresu zdobywanej wiedzy i zaspokajanie naturalnej potrzeby poznawczej dziecka. • Rozbudzanie motywacji do podejmowania i rozwiązywania innych, trudniejszych zadań. • Nabywanie doświadczenia i wykorzystywanie nabytej wiedzy w szkole.

9. Zalety eksperymentowania Zabawy, w czasie których wykonywane są proste doświadczenia, dostarczają dziecku niezliczonej ilości nowych przeżyć związanych z odkrywaniem właściwości rzeczy i zjawisk. Dziecko w sposób czynny i samodzielny zdobywa nowe doświadczenia. Działając myśli, poznaje funkcjonowanie przedmiotów, zjawisk, ich cech, właściwości, a także różnego rodzaju zależności przyczynowo – skutkowe między badanymi przedmiotami i zjawiskami. Dziecko uczy się chętnie tego, co je zaciekawia, a najlepiej wówczas, gdy czynnie eksperymentuje i podejmuje próby dochodzenia do własnych rozwiązań.

10. Zalety eksperymentowania Podczas wykonywania doświadczeń- eksperymentowania, pełne zadowolenie daje dzieciom możliwość działania prowadzącego do odkrycia nieznanego, a przyjemnością jest też sam proces odkrywania. Dziecko dostrzega coś, czego wcześniej nie widziało, szuka przyczyn dostrzeżonych zjawisk, odpowiedzi na pytanie: dlaczego tak się dzieje. Dzięki takim zabawom dziecko doskonali swoją orientację w świecie, rozwija myślenie przyczynowo – skutkowe, odbiera nowe wrażenia estetyczne, przeżywa uczucia intelektualne, doznaje satysfakcji, zaspokaja podstawowe uczucia związane z realizacją potrzeby działania.

11. Zalety eksperymentowania Dzięki zabawom badawczym przybliżamy dzieciom bogactwo zjawisk zachodzących obok nas w życiu codziennym. Wiele z nich pozostaje w ogóle nie zauważonych. Zatem pierwsze kontakty z eksperymentami prowadzonymi w formie zabaw badawczych, ułatwi dzieciom dalszą edukację w zakresie nauk ścisłych na etapie szkoły podstawowej. Taka forma pracy uatrakcyjni proces dydaktyczno – wychowawczy oraz pobudzi dzieci do twórczego działania i myślenia. Przeprowadzenie ciekawych zajęć, dających możliwość odkrywania tajników otaczającego nas świata jest zawsze fascynujące nie tylko dla dzieci, ale i dla każdego nauczyciela.

12. Podstawowe zasady wykonywania doświadczeń • „Kącik Małego Badacza” powinien być wyposażany w lupy, kolby, zlewki, szkła powiększające, magnesy, różne przyrządy optyczne, lusterka, latarki, itd. • Wszystkie zgromadzone w nim przedmioty powinny być do dyspozycji dzieci w czasie samodzielnych zabaw, pod dyskretnym nadzorem nauczyciela. • Zajęcia i zabawy powinny odbywać sie w atmosferze spokoju i życzliwości. • Nauczyciel powinien pamiętać, aby dawać dziecku pełną swobodę pracy, bez przymusu, ingerencji i narzucania swojej woli. • Jeśli dzieci wyrażą chęć niektóre doświadczenia można powtórzyć w pewnych odstępach czasu.

13. Podstawowe zasady wykonywania doświadczeń • 6. W razie potrzeby czasami podpowiadamy dzieciom, zadajemy pytania, które pobudzą je do skojarzeń, pomogą zrozumieć. • Nie wolno hamować działań dzieci. Nieprzemyślane słowa mogą bardzo zaszkodzić. Gdy trudności narastają dzieci tracą zaufanie do siebie. Trzeba je chwalić i zachęcać do działania. • Należy stworzyć atmosferę swobody i rozluźnienia , aby dzieci nabrały ochoty do pracy. • Trzeba pozwolić dziecku myśleć samodzielnie, nie wolno tłumić jego inicjatywy, zmuszać do schematycznego myślenia. • Podczas eksperymentowania i wykonywania zadań dziecko wymyśla swoje własne rozwiązania, jednocześnie rozwijając w ten sposób twórczą postawę.

14. Zagadnienia uwzględniane w planach pracy Prowadzenie doświadczeń ukazujących właściwości różnych ciał np. rozpuszczanie w wodzie takich substancji, jak cukier i sól, (zauważanie i określanie tych zmian). Poznawanie zjawisk optycznych, tj. powstawanie cienia jego intensywność i długość. Badanie właściwości niektórych ciał, np. tonących i unoszących się na powierzchni wody przedmiotów. Prowadzenie zabaw z wykorzystaniem magnesu, pozwalających poznać zjawisko przyciągania metalowych przedmiotów.

15. Zagadnienia uwzględniane w planach pracy • Poznawanie właściwości fizycznych śniegu i lodu, badanie w jakiej temperaturze zamarza woda, a lód i śnieg topnieją. • Prowadzenie doświadczeń dotyczących roślin i warunków niezbędnych do ich prawidłowego wzrostu. • Rozumienie zjawiska obiegu wody w przyrodzie (trzy stany skupienia), tzn. parowanie wody pod wpływem ciepła, skraplanie się wody, opady. • Prowadzenie zabaw badawczych typu: siła i kierunek wiatru, powietrze wokół nas.

16. Czym jeszcze możemy zainteresować dzieci? • Doświadczenie 1. Pęcherzyki powietrza w chlebie. • Mały słoik napełniamy do połowy wodą i dodajemy cztery łyżeczki cukru. • Mieszamy drożdże z małą ilością wody. • Wodę z cukrem i drożdże wlewamy do butelki. • Na szyjkę butelki zakładamy balonik i przymocowujemy go sznurkiem. • Co się stało? • Mieszanka w butelce powoduje wydzielanie sie dwutlenku węgla który powoduje, że balonik powiększa się. Dlatego w chlebie znajdują się możliwe do zaobserwowania pęcherzyki.

17. Czym jeszcze możemy zainteresować dzieci? • Doświadczenie 2. Skąd ten wiatr? • Balon napełniamy powietrzem. • Przygotowujemy drobne kawałki papieru i układamy je na stole. • Powietrze znajdujące się w balonie kierujemy w stronę karteczek papieru. • Co się stało? • Ciśnienie powietrza w baloniku jest wyższe niż na zewnątrz. Powietrze zawsze kieruje się z ośrodka o wyższym ciśnieniu /balonik/ do ośrodka o niższym ciśnieniu. Ten poziomy ruch powietrza to wiatr.

18. Czym jeszcze możemy zainteresować dzieci? • Doświadczenie 3. Czary - mary. • Napełniamy szklankę lub kieliszek wodą. • Przykrywamy szklankę kartką papieru. • Szybkim ruchem odwracamy szklankę do góry dnem i zabieramy rękę. • Co się stało? • Po odwróceniu się naczynia woda nie wylewa się. Jest ona utrzymywana w naczyniu dzięki działaniu ciśnienia atmosferycznego.

19. Czym jeszcze możemy zainteresować dzieci? • Doświadczenie 4. Zegar słoneczny. • Z arkusza brystolu lub tektury wycinamy duże koło na tarczę zegara. • W środku koła umieszczamy na stałe patyk. • Systematycznie, np. co godzinę zaznaczamy na tarczy , miejsce w którym pada cień. • Co się stało? • Cień patyka przesuwa się na tarczy. Ziemia wiruje wokół swej osi ze stałą prędkością. Cienie są długie rano i późnym popołudniem, gdy Słońce znajduje się nisko na niebie, w południe gdy Słońce jest najwyżej cień jest najkrótszy.

20. Czym jeszcze możemy zainteresować dzieci? • Doświadczenie 5. Wirujące talerzyki. • Z kolorowego papieru wycinamy kółka o średnicy 5 cm. • Wycięte kółka składamy przez środek tak, aby otrzymać na każdym z nich osiem zagięć. • Zaznaczone w ten sposób linie nacinamy na długość 3.5 cm. Zaginamy je w tę sama stronę. • Przez środek każdego talerzyka przeciągamy nitkę i robimy supełek. Zawieszamy je nad świecą na poziomo trzymanym patyczku tak, aby nie spadły. • Co się stało? • Kolorowe talerzyki będą się obracać pod wpływem prądów gorącego powietrza.

21. Czym jeszcze możemy zainteresować dzieci? • Doświadczenie 6. Jak wyjąć pieniążek bez moczenia reki? • Na płaski talerzyk nalewamy trochę wody. • W talerzyku z wodą kładziemy monetę. • Następnie umieszczamy na talerzyku świeczkę i zapalamy ją. Stawiamy szklankę lub inne szklane naczynie tak , aby świeca zajmowała w środku centralne miejsce. • Wnętrze szklanki ogrzewamy płomieniem świecy, po chwili stawiamy ją do góry dnem na talerzu. • Co się stało? • Woda z talerza zaczyna zbierać się pod szklanką (słoikiem), pozostawiając suche dno talerza z powodu różnicy ciśnień powietrza w szklance i na zewnątrz.

22. Czym jeszcze możemy zainteresować dzieci? • Doświadczenie 7. Tajemniczy liścik. • Przygotowujemy sok z cytryny i igłę. • Na kartce papieru za pomocą igły, sokiem z cytryny wykonujemy tajemniczy napis. • Zapalany świeczkę i zaczynamy intensywnie ogrzewać kartkę tak, aby jej nie spalić. • Co się stało? • Ukryta w liściku treść ukazuje się w postaci brunatnych liter. Dzieje się tak dlatego, że sok z cytryny jest substancją organiczną, która utlenia się i ciemnieje pod wpływem wysokiej temperatury.

23. Czym jeszcze możemy zainteresować dzieci? • Doświadczenie 8. Kolorowa łódeczka. • Do miski nalewamy wody. • Dziecko otrzymuje plastelinę, lepi z niej łódeczkę zaginając jej brzegi do góry i umieszcza ją w misce. • Następnie z łódeczki formuje kulkę i ponownie umieszcza w misce z wodą. • Dodatkowym elementem może być kapsel, który kładziemy na wodzie, a następnie zgniatamy i ponownie wkładamy do miski. • Co się stało? • Łódeczka wykonana z plasteliny unosi się na wodzie, a zamieniona w kulkę tonie. Podobnie jest z kapslem. Dzieje się tak dlatego, że to czy dany przedmiot pływa czy tonie zależy od jego kształtu, który decyduje o działającej na ten przedmiot sile wyporu.

24. Proponowana literatura • Nauka jest prosta. Ponad 250 propozycji zajęć dla przedszkolaków, P. Ashbrook Jedność, Kielce 2007, • Zabawy badawcze w edukacji przedszkolnej. B. Muchacka Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie 2002 • Powietrze i latanie. B. Taylor, Polska Oficyna Wydawnicza BGW, Warszawa 1991. • Zanim będę uczniem. Program wychowania przedszkolnego, Elżbieta Tokarska i Jolanta Kopała, Wydawnictwo Edukacja Polska, Warszawa 2009