BÜTÜN BOYUTLARI İLE SURİYE KRİZİ ve TÜRKİYE Doç. Dr. Atilla Sandıklı BİLGESAM Başkanı

1. BÜTÜN BOYUTLARI İLE SURİYE KRİZİ ve TÜRKİYE Doç. Dr. Atilla Sandıklı BİLGESAM Başkanı

2. BEŞŞAR Esed ve Arap BaharI • BeşşarEsed, 31 Ocak 2011 tarihinde Wall Street Journal gazetesine verdiği röportajda; • Mısır, Tunus ve Yemen’deki protesto gösterilerinin, Orta Doğu’da ‘’yeni bir çağa öncülük ettiğini’’ ve • Arap yöneticilerin halkın siyasi ve ekonomik isteklerini yerine getirmek için daha fazlasını yapması gerekeceğiniifade etmiştir.

3. Suriye’de gösteri ve yürüyüşler • Suriye’de gösteri ve yürüyüşler Şubat 2011’de Der’a şehrinde başladı ve 15 Mart’tan itibaren ülkenin diğer bölgelerine yayıldı. • Esed iktidarına bağlı güvenlik güçleri silahsız kitle gösterileri şeklinde ortaya çıkan muhalefet hareketini bastırmak için ateş açmaya başladı. • Güvenlik güçlerinin muhalif gösterileri şiddet ve baskı ile engelleme teşebbüsü, ülkedeki halk hareketinin Şam, Halep, Hama ve Humusgibi Suriye’nin diğer kentlerine yayılmasına yol açtı.

4. Suriye Halkının Talep Ettiği Reformlar

5. SURİYE ULUSAL KONSEYİ • 2 Ekim 2011’de Burhan Galyon başkanlığında Suriye muhalefetini tek çatı altında toplamak hedefiyle teşkil edilmiştir.Daha sonra başkanlığa Kürt asıllı Abdulbasit Seyda Seçilmiştir. • Kasım 2012’de Doha Kongresinde Konsey’in başkanlığına Hıristiyan asıllı George Sabra seçilmiştir. • Konsey, Esed rejimini devirerek Suriye halkını temsil eden bir yönetim kurmayı amaçlamaktadır.

6. SURİYE KÜRT ULUSAL KONSEYİ • Dr. Abdulhekim Beşar başkanlığında 26 Ekim 2011 tarihinde Erbil'de Mesud Barzani'nin desteği ile kurulmuştur. • Kürtler, Esed sonrası Suriye’nin kuzeyinde özerklik ve Kürt milli kimliğinin anayasal olarak tanınması taleplerini ileri sürerek Suriye Ulusal Konseyi çatısına dâhil olmamaktadır.

7. SURİYE ULUSAL KONSEYİ

8. SURİYE DEVRİMİ VE MUHALEFET GÜÇLERİ ULUSAL KOALİSYONU • 11 Kasım 2012’de Doha’da kurulan yeni Suriye muhalefetinin başına Muaz el-Hatip getirildi. • Gassan Hito, Mart 2013’de İstanbul’da kurulan yeni Suriye Geçici Hükümetinin Başbakanı olarak seçilmiştir.

9. ÖZGÜR SURİYE ORDUSU • Özgür Suriye Ordusu, Suriye Hava Kuvvetleri’nden albay rütbesinde istifa eden Riyad El-Esad ve ordudan ayrılan bir grup asker tarafından 29 Temmuz 2011 tarihinde kurulmuştur.

10. SURİYE MUHALEFETİNİN ASKERİ GÜCÜ

11. SURİYE MUHALEFETİNİN ASKERİ GÜCÜ • 8 Aralık 2012’de Özgür Suriye Ordusu Tuğgeneral Selim İdris'i Genelkurmay Başkanı olarak seçti. • Amaç Suriye muhalefetinin askeri kanadını tek bir komutada toplamak. • Esed sonrası için Suriye muhalefetini düzenli bir orduya sahip kılmak. • Muhalefete yapılan silah yardımlarının tek bir askeri yapının elinde olmasını sağlamak.

12. ARAP BİRLİĞİNİN ÇÖZÜM PLANI • Taraflar arasında derhal ateşkes ilan edilmeli, Suriye ordusu kentlerden çekilmelidir. • Tutuklular serbest bırakılmalıdır. • Anayasa düzenlemelerini kapsayan siyasi reformlar yapılmalıdır. • Arap Birliği, çözüm planı sürecini incelemek üzere Şam’da temsilci bulundurmalıdır. • Esed rejimi ile muhalifler arasında ulusal diyalog görüşmeleri başlatılmalıdır.

13. ARAP BİRLİĞİ GİRİŞİMLERİNİN SONUÇLARI Çözüm getirme arayışları krizin bölgesel düzeyden küresel düzeye taşınmasına zemin hazırlamış, kriz BM’ye intikal etmiştir. Esed iktidarı, Arap Birliği’nin çözüm girişimleri sırasında önerilere müspet cevap vererek zaman kazanmıştır.

14. ARAP BİRLİĞİNİN ÇÖZÜM PLANI • 26 Mart 2013’de Katar’ın başkenti Doha’da düzenlenen Arap Birliği Zirvesinde Suriye’nin koltuğu muhaliflere verilmiştir. • Suriye Geçici Hükümeti, 27 Mart’ta ise Doha’da ilk elçiliğini açmıştır.

15. KRİZİN KÜRESEL ETKİLERİAnnan Barış Planı • Herkesi kapsayacak bir siyasi süreç için özel temsilciyle çalışmayı taahhüt etmek • Saldırıları bırakıp, BM tarafından gözetilecek ateşkesin derhal sağlanması • İnsani yardımın ulaşabilmesi için günde iki saat çatışmaların durdurulması • Keyfi olarak tutuklanan ve gözaltına alınanların serbest bırakılması • Gazetecilerin ülke içinde serbestçe dolaşmalarının sağlanması • Barışçıl toplanma ve protesto hakkına saygı duyulması

16. Suriye Krizinin Seyrini Belirleyen Şartlar

17. Dünya kamuoyundakİ kararsIzlIk Askeri Müdahale İnsani Yardım Koridoru & Tampon Bölge Muhalefete Silah Desteği

18. Üç Düzeyde Suriye Krizi

19. SURİYE halkININ DOSTLARI TOPLANTILARI • Grubun amacı Esed’in iktidarı terk etmesi için uluslararası kamuoyunu harekete geçirmektir. • Yaklaşık 80 ülkeden oluşan grup bugüne kadar dört kez toplanmıştır. • İstanbul’daki 2. toplantıda grup, Suriye Ulusal Konseyi’ni Suriye’nin meşru temsilcisi olarak tanımıştır. • Son toplantı Şubat 2013’te Roma’da yapılmıştır.

20. ABD VE SURİYE KRİZİ • ABD’nin kaygıları: -Selefilerin iktidara gelme ihtimali -İsrail’in güvenliği -Suriye’nin bölünmesi -Krize müdahalenin insani ve mali kaybı • ABD,18 Ağustos 2011 tarihinde Esed’in istifa etmesi gerektiğini beyan etmiştir.

21. RUSYA’NIN SURİYE KRİZİNDEKİ TUTUMU • İkili siyasi, ekonomik ve askeri ilişkiler • Rusya’nın Suriye’deki askeri üssü Rusya, Esed rejimi aleyhindeki Güvenlik Konseyi karar tasarılarını veto etmektedir.

22. çİn’İN SURİYE KRİZİNDEKİ TUTUMU

23. KÖRFEZ ÜLKELERİNİN TUTUMU İkinci Aşamada

24. KÖRFEZ ÜLKELERİNİN ÖNERİLERİ

25. krİzİN BÖLGESEL ETKİLERİ

27. SURİYELİ MÜLTECİler • Ürdün - 324 bin 543. • Lübnan - 329 bin 823. • Türkiye - 191 bin 993. • Irak - 105 bin 326. • Mısır - 20 bin 531. • Kuzey Afrika - 8 bin 262.

28. Türkiye-Suriye İlişkileri • Hatay Sorunu • Su Sorunu • PKK Terör Örgütüne destek • 1998’de Öcalan’ın Suriye Dışına Çıkartılması • Aynı Yıl Adana Mutabakatı ve Güvenlik İşbirliği Ant. • 2000’de Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer’in Suriye Ziyareti

29. Türkiye-Suriye İlişkileri • 2004 Yılı Serbest Ticaret Antlaşması • 2005 ve 2007’de Üst Düzey Ziyaretler • Türkiye’nin Suriye-İsrail; Suriye-Irak Arası Arabuluculuk Girişimleri. İsrail’in 2006 Yılında Lübnan’ı İşgali ve 2009’da Gazze Saldırısı • 2009’da Kilis ve Şamarin-Azez Ortak Askeri Tatbikatları

30. Türkiye-Suriye İlişkileri • Aynı Yıl Yüksek Düzeyli Stratejik işbirliği Konseyi Toplantıları Başlıyor ve Vizeler Karşılıklı Olarak Kaldırılıyor • 2010 Yılı İki Ülke Ticaret Hacmi 2.5 Milyar Dolar • Türkiye, Suriye, Lübnan ve Ürdün’ü Kapsayan Bir Serbest Bölge Oluşturma Girişimleri • Suriye’nin ABD ve Batılı Ülkelerle İlişkilerinin Düzeltilmesi için Girişimler

31. Türkiye-Suriye İlişkileri • 2000’lerden İtibaren Suriye’ye Demokratik Hak ve Özgürlüklerin Geliştirilmesi Telkinleri • Arap Baharı ile Birlikte Reform Çağrıları ve Ziyaretler • Esed Yönetiminin Halk Gösterilerine Şiddetle Müdahale Etmesi; Çok Sayıda Sivil Göstericinin Öldürülmesi ve Yaralanması • Türkiye’nin Esed Yönetimi ile İlişkilerini Askıya Alması ve Müteakiben Muhalif Unsurlarla Temasa Geçmesi

32. Türkiye-Suriye İlişkileri • Mayıs-Ağustos 2011’de Antalya’nın ve İstanbul’un Muhalif Toplantılara Ev Sahipliği Yapması • Muhalifleri Birleştirmeye Yönelik Girişimler ve Özgür Suriye Ordusu’nun Kurulmasına Destek • 30 Kasım 2011 Türkiye’nin Suriye’ye Yönelik Yaptırımları

33. Türkİye’nİn SURİYE’YE YÖNELİK YAPTIRIMLARI 30 KasIm2011 • Suriye’de halkıyla barışık bir yönetim kurulana kadar yüksek düzeyli stratejik işbirliği konseyi mekanizmasının askıya alındığını, • Baas iktidarında halka karşı şiddete başvuran kişilerin Türkiye’ye seyahatlerinin yasaklandığını ve Türkiye’deki mal varlıklarının dondurulacağını, • Esed rejiminin kuvvetli destekçisi konumundaki bazı işadamlarına da benzer tedbirlerin getirileceğini, • Suriye ordusuna her türlü askeri malzemenin satış ve tedarikinin durdurulacağını, • Suriye Merkez Bankası ile ilişkilerin durdurulacağını,

34. Türkİye’nİn SURİYE’YE YÖNELİK YAPTIRIMLARI 30 KasIm 2011 • Suriye hükümetinin Türkiye’deki finansal mal varlıklarının dondurulacağını, • Suriye hükümeti ile kredi ilişkilerinin durdurulacağını, • Suriye Ticaret Bankası ile işlemlerin durdurulacağını, • Suriye’deki altyapı projelerinin finansmanı için imzalanan Eximbank kredi anlaşmasının askıya alındığını duyurmuştur. • Türkiye üzerinden Suriye’ye silah ve askeri malzeme transferinin önleneceğini,

35. Türkiye-Suriye İlişkileri • 22 Haziran 2012 Tarihinde F-4 Uçağının Düşürülmesi • 3 Ekim 2012 Tarihinde Akçakale’ye Düşen Top Mermisi- 5 Ölü 10 Yaralı • Meclis’in 1 Yıl Süreyle Yurt Dışına Asker Gönderme Tezkeresi • Suriye’nin PYD’ye ve PKK’ya Desteği • Türkiye’nin Suriye’ye Yönelik Olarak BM, Arap Birliği ve İslam Konferansı Teşkilatı Nezdindeki Girişimleri

36. KRİZİN TÜRKİYE’YE ETKİLERİ • Mülteciler sorunu • Esed rejiminin PKK’ya sağladığı himaye • Suriye’nin kuzeydoğusundaki ayrılıkçı eğilimler • İkili ekonomik ilişkilerin kesintiye uğraması

37. KRİZİN TÜRKİYE’YE ETKİLERİ • Türkiye, Suriye’deki krizin Tunus, Mısır, Libya ve Yemen'deki süreçlerden farklı seyredebileceğini öngörememiş • Türkiye, kısa sürede krizin tarafı haline gelmiş ve krizi tek başına yönetebileceğini değerlendirmiştir • Ankara, Suriye’deki krizin bölgesel ve küresel bir anlaşmazlığa dönüşebileceğini değerlendirememiştir.

38. 4 MUHTEMEL SENARYO • Suriye’de kurulabilecek bir geçiş hükümeti ile kriz aşılabilir. • Esed rejimi ağır silah sistemleriyle takviye edilecek Özgür Suriye Ordusu veya uluslararası bir müdahale ile devrilebilir. • Kriz sürüncemede kalabilir ve Suriye parçalanma sürecine girebilir. • İç çatışmaların devam etmesine rağmen Baas rejimi mukavemetini sürdürebilir ve konumunu muhafaza edebilir.

39. SONUÇ:TÜRKİYE NASIL HAREKET ETMELİDİR? • Suriye’de sıcak çatışmaya girmemelidir. • Suriye’ye müdahale durumunda lojistik destek ve insani yardımlar noktasında devreye girmelidir. • Dikkat ve enerjisini Suriye’nin yeniden yapılanma sürecine teksif etmelidir. • Batılı müttefikleri ve NATO ile birlikte hareket etmelidir.