K.Subieta, E. Stemposz. Projektowanie systemów informacyjnych, Wykład 13, Folia 1

Projektowanie systemów informacyjnych Wykład 13 Strategie rozwijania systemu Kazimierz Subieta, Ewa Stemposz Instytut Podstaw Informatyki PAN, Warszawa Polsko-Japońska Wyższa Szkoła Technik Komputerowych, Warszawa K.Subieta, E. Stemposz. Projektowanie systemów informacyjnych, Wykład 13, Folia 1

Zagadnienia Strategie rozwijania systemu: top-down bottom-up inside-out Cykle życiowe systemu informatycznego Analiza - kolejne kroki Kryteria jakości modeli

Budowa modelu obiektowego; strategia top-down Od ogółu do szczegółu (top-down) - najpierw definiuje się ogólne pojęcia, a następnie rozwija się je poprzez dodawanie szczegółów stosując elementy podstawowe (prymitywy). Kolejne rozwinięcia są coraz bardziej szczegółowe

Strategia top-down; prymitywy (1) KLASY => KLASY POWIĄZANE KLASA => SPECJALIZACJE KLASA=> KILKA KLAS NIEZALEŻNYCH POWIĄZANIE=> POWIĄZANIE RÓWNOLEGŁE

A B Strategia top-down; prymitywy (2) POWIĄZANIE=> KLASA Z POWIĄZANIAMI UZUPEŁNIENIE O ATRYBUTY PROSTE A1 A2 B1 B2 ROZWINIĘCIE ATRYBUTÓW UZUPEŁNIENIE O OPERACJE

Strategia top-down; przykłady (1) MIASTO * MIEJSCE WOJEWÓDZTWO PRACOWNIK PRACOWNIK FIZYCZNY UMYSŁOWY NAGRODA NAGRODA OSCARA NAGRODA NOBLA

Strategia top-down; przykłady (2) DANE DEMOGRAFICZNE DANE O TERENIE DANE O MIESZKAŃCACH mieszka w MIEJSCE OSOBA urodziła się w ZAGRANICA MIASTO W KRAJU MĘŻCZYZNA KOBIETA znajduje się w WOJEWÓDZTWO

Od szczegółu do ogółu (bottom-up) - najpierw definiuje się pojęcia elementarne, a następnie buduje się z nich struktury w celu stworzenia pojęć ogólnych. WYMAGANIA WYMAGANIA n WYMAGANIA 1 . . . . . POJĘCIE nk POJĘCIE 1m POJĘCIE 11 POJĘCIE n1 ..... ..... DIAGRAM nk DIAGRAM n1 DIAGRAM 1m DIAGRAM 11 ..... ..... . . . . . DIAGRAM n DIAGRAM 1 KOŃCOWY DIAGRAM ZINTEGROWANY Budowa modelu obiektowego; strategia bottom-up

związana z MIEJSCE OSOBA MIASTO W KRAJU znajduje się w WOJEWÓDZTWO Strategia bottom-up; przykład MIASTO W KRAJU WOJEWÓDZTWO KOBIETA ZAGRANICA MĘŻCZYZNA OSOBA MĘŻCZYZNA KOBIETA MIEJSCE ZAGRANICA MIASTO W KRAJU

Rozprzestrzenianie (inside-out) - najpierw definiuje się pojęcia, które wydają sie być najważniejsze, a następnie rozwija się je poprzez dobudowywanie kolejnych pojęć, które stanowią ich uzupełnienie. Strategia inside-out WYMAGANIA POJĘCIA NAJWAŻNIEJSZE W istocie, strategie projektowania są zwykle oparte na rozprzestrzenianiu, z inklinacją do top-down lub bottom-up. Diagram wstępny DIAGRAMY (coraz szersze) Diagramy pośrednie DIAGRAM KOŃCOWY

Cykle życia systemu informatycznego (1) Zbieranie i analiza wymagań Wstępne projektowanie Szczegółowe projektowanie Implementacja Testowanie składowych Integracja Model wodospadowy Testowanie systemu Następna faza zaczyna się po zakończeniu poprzedniej. Utrzymanie

Cykle życia systemu informatycznego (2) Powtarzanie się tych samych czynności w kolejnych fazach rozwoju projektu. Model spiralny Analiza Projektowanie Specyfikacja wymagań Gotowa wersja 1 Implementacja i testowanie składowych Gotowa wersja 3 Gotowa wersja 2 Integracja i testowanie systemu

Zbieranie i analiza wymagań Projektowanie Implementacja Budowa prototypu Ocena jakości i testowanie Utrzymanie Model z prototypowaniem

Analiza - kolejne kroki Pierwszy przebieg: zidentyfikuj klasy i ich atrybuty. Udokumentuj je w modelu obiektowym i słowniku danych. Drugi przebieg: Usuń niepotrzebne klasy i dodaj dziedziczenie. Udokumentuj to w modelu obiektowym i słowniku danych. Trzeci przebieg: Dodaj asocjacje, dokonaj rafinacji asocjacji: wprowadź oznaczenia liczności asocjacji, dodaj atrybuty związane z asocjacjami, wyszukaj ewentualne relacje zawierania się (agregacje i kompozycje). Udokumentuj to w modelu obiektowym i słowniku danych. Czwarty przebieg: dodaj operacje/metody do klas poprzez zbudowanie modelu dynamicznego. Jeżeli jesteś z siebie zadowolony, przejdź do fazy projektowania; w przeciwnym wypadku idź z powrotem do drugiego przebiegu. Udokumentuj to w modelu obiektowym i słowniku danych.

Zidentyfikuj potencjalne klasy • Zidentyfikuj kandydujące rzeczowniki - ze sformułowania problemu i specyfikacji wymagań na system - jako potencjalne klasy. • Szukaj transakcji, zdarzeń, ról i rzeczy dotykalnych, np.: transakcje: pożyczka, spotkanie, sprzedaż, zdarzenia: lądowanie, zapytanie, role: matka, ojciec, nauczyciel, pasażer, rzeczydotykalne: samochód, czujnik, składnik, samolot. • Zidentyfikuj potencjalne kolekcje (zbiory). Pewne rzeczowniki implikują kolekcje i mogą stać się kontenerami (container). Kolekcje wymagają specjalnego traktowania. Np.: Każdy dostęp jest rejestrowany w dzienniku. Ergo: dziennik jest kolekcją. • Zidentyfikuj obiekty stanowiące pogranicze systemu: obiekty dostępne • dla innych systemów, linie komunikacyjne, urządzenia peryferyjne, • obiekty wejścia/wyjścia,...

Zidentyfikuj potencjalne atrybuty • Rzeczownik może być atrybutem, jeżeli nie można przypisać mu atrybutów ani • - interesującego z punktu widzenia celów projektowanego systemu - zachowania. • Rzeczownik może być atrybutem, jeżeli wyjaśnienie jego znaczenia zmusza do • odwołania się do jakiegoś innego rzeczownika (oznaczającego obiekt). • Np. rzeczownik “kolor” zmusza do zadania pytania “kolor czego?”. • Potencjalny atrybut, może ostatecznie okazać się asocjacją między klasami (np. atrybut NazwaFirmy w klasie Pracownik na etapie tworzenia schematu pojęciowego jest modelowany jako asocjacja między klasami Firma i Pracownik. Zidentyfikuj klasę lub asocjację, która jest najlepszym kandydatem jako “właściciel” atrybutu.

Dokumentuj swoje ustalenia! Utwórz zarys projekt w postaci modelu obiektowego wysokiego poziomu (najlepiej, przy użyciu narzędzia CASE). Twórz nowy model obiektowy dla każdego kroku iteracyjnego. Staraj się równolegle budować model dynamiczny. Pracuj nad słownikiem danych. Dla każdej klasy: Ustal: Kategorię obiektów klasy (ludzie, miejsca, rzeczy, ...). Kto/co tworzy obiekty klasy. Kto/co usuwa obiekty klasy. Kto/co modyfikuje obiekty klasy. Kto/co posiada lub zawiera obiekty klasy. Wypisz interfejsy wspomagane przez klasę. Wypisz widoczne publicznie atrybuty. Wypisz źródło wartości dla każdego atrybutu w klasie. Wypisz asocjacje klasy z innymi klasami. Sformułuj cel istnienia tej klasy. Opisz tę klasę.

K1 K1 EK1 EK2 K K 1 K2 K2 EK1 EK2 2 Dodaj generalizacje/specjalizacjei usuń niepotrzebne klasy i atrybuty • Wyciągnij przed nawias wszelkie wspólne własności (operacje i atrybuty) kilku • semantycznie powiązanych klas. • Zgrupuj te wspólne własności w jedną nadklasę • Nazwij tę nadklasę w taki sposób, aby każda klasa pochodna mogła być uważana • za jej podklasę. Np. pies jest nadklasą, pekińczyk, jamnik, pudel są podklasami klasy pies. Podklasy mogą mieć puste lub niepuste przecięcia. Oznacz je odpowiednio. Obiekt, należący do przecięcia, dziedziczy z obu podklas. {overlapping}

Dodaj asocjacje Wystąpienia asocjacji są dowolnymi związkami zachodzącymi pomiędzy obiektami. Dowolna zależność pomiędzy obiektami może być zamodelowana jako asocjacja. Wiele asocjacji może powstać jako efekt analizy modelu dynamicznego - rozwijaj więc ten model. • Przetestuj ścieżki dostępu; niekiedy dostęp do jednego obiektu wymaga dostępu do innego, co implikuje asocjację między odpowiednimi klasami. • Dodaj oznaczenia liczności do asocjacji. • Zidentyfikuj role dla asocjacji rekurencyjnych (w ramach tej samej klasy), ternarnych, itd. • Sprawdź, czy asocjacja ma prowadzić do danej klasy, czy też raczej do jej podklasy lub nadklasy. • Dodaj atrybuty związane z wprowadzoną asocjacją. • Jeżeli asocjacja ma charakter “część-całość”, zamień ją na agregację lub kompozycję. Udokumentuj te ustalenia w modelu obiektowym i w słowniku danych!

Czy masz prawidłowe klasy? (1) • Unikaj klas nadmiarowych. Jeżeli dwie klasy wyrażają tę samą informację, wówczas powinna być wybrana ta, która jest bardziej informatywna. Np. w systemie dla linii lotniczej mogą być klasy Klient i Pasażer; druga jest bardziej informatywna. • Unikaj klas nierelewantnych. Jeżeli klasa ma niewielki związek z problemem, wówczas powinna być pominięta, szczególnie na wyższych poziomach abstrakcji. • Unikaj klas niejasnych. Klasy powinny być jednoznacznie określone. Np. klasa Podmiot_obsługi może być rozumiana jak Klient, Bank, Pasażer, Firma, itd. • Atrybuty muszą być jednoznacznie przypisane do klas i charakteryzować indywidualne obiekty. Jeżeli atrybut może istnieć niezależnie od obiektu, być może lepiej będzie zrobić z niego klasę. Np. atrybut Dzieci_pracownika dla klasy Pracownik. • Operacje również muszą być przypisane do klas i działać na indywidualnych obiektach lub zbiorach obiektów. W niektórych sytacjach operacja okazuje się klasą. Np. Rozmowa_telefoniczna może być operacją, ale może być także klasą z atrybutami takimi jak czas, długość, taryfa, itd.

Czy masz prawidłowe klasy? (2) • Role. Nazwa klasy powinna wyrażać jej istotny charakter, a nie rolę jaką pełni w związku z pewną asocjacją. Np. Właściciel, jako określenie osoby posiadającej samochód, jest niewłaściwie wybraną nazwą klasy, ponieważ jest to rola jaka pełni dana osoba w asocjacji z samochodem. Ta osoba może być połączona w inne asocjacje (np. ze swoimi dziećmi) i wtedy taka nazwa klasy okaże się nieodpowiednia i niezrozumiała. • Klasy odnoszące się do implementacji. Należy ich unikać. Model pojęciowy nie powinien zawierać elementów implementacyjnych. Łączenie klas takich jak Osoba, Firma, Budynek z klasami takimi jak Okno_dialogowe, Moduł, Plik, Zapis, Dokument, Proces, Algorytm, Tablica, Wyjątek, Przerwanie, itd. powoduje, że diagram staje się całkowicie nieczytelny. W takiej sytuacji należy raczej zdecydować się na dwa diagramy, jeden ze świata przedmiotu systemu informatycznego, drugi ze świata jego wnętrza, oraz powiązać te dwa diagramy ze sobą, np. przy pomocy nieformalnego opisu lub poprzez specjalnie przygotowany formularz.

Przygotowanie słownika Bardzo istotny element każedego projektu. Pojedyncze słowa używane w modelach mogą mieć bardzo różne interpretacje, mimo pozornej zgodności. Należy dążyć do maksymalnego uproszczenia, ujednolicenia i jednoznacznej interpretacji. Unikać synonimów:np. używania w tym samym projekcie słów traktor i ciągnik. Unikać homonimów: używania tego samego słowa dla określenia dwóch różnych pojęć, np. asocjacja Kierownik i atrybut Kierownik Przykład słownika Konto - pojedyncze konto w banku, w stosunku do którego wykonywane są bieżące transakcje. Konta mogą być różnych typów, a w szczególności: konta indywidualne, małżeńskie, firmowe i inne. Każdy klient może posiadać więcej niż jedno konto. Bank - instytucja finansowa zarządzająca pieniędzmi i kontami klientów, wydająca karty bankowe, udzielająca kredytów i prowadząca inne operacje finansowe. Klient - pojedyncza osoba, osoba prawna, małżeństwo, firma, instytucja. Kasjer - pracownik banku posiadający uprawnienia do akceptowania kart klientów, pobierania i wypłacania gotówki klientom, pobierania gotówki z sejfów, wpłacania stanu kasy do sejfów. .......

Czy masz prawidłowe atrybuty? (1) Zwykle atrybuty nie są wystarczająco dokładnie opisane w dziedzinie problemowej. Należy je określać także pośrednio: z wiedzy dziedzinowej, w oparciu o informacje wynikające z wymagań oraz z charakterystyk operacji zachodzących na obiektach. Na szczęście, rzadko wpływają na podstawową strukturę modelu. • Obiekty. Jeżeli atrybut posiada niezależne znaczenie, wówczas jest obiektem - można tworzyć dla niego powiązania z innymi obiektami. Np. Adres jest raczej obiektem niż atrybutem, natomiast Nazwisko, Zarobek są atrybutami. • Identyfikatory. W zasadzie, model obiektowy zapewnia unikalną tożsamość obiektów, skąd wynika, że atrybuty będące identyfikatorami obiektów są zbedne; specyfikuje się tylko takie identyfikatory, które występują explicite w dziedzinie problemowej. • Atrybuty asocjacji. Są zwykle oczywiste w przypadku asocjacji m:n. Dla asocjacji n:1 i 1:1 nie jest to już tak oczywiste. Można stosować myślowy eksperyment: “Co by było gdyby ta asocjacja byłaby m:n?” Np. atrybut zarobek dla pracownika stał by się wtedy atrybutem asocjacji.

Czy masz prawidłowe atrybuty? (2) • Atrybuty wewnętrzne. Jeżeli atrybut ma charakter wewnętrzny (jest niewidoczny) to należy go raczej wyeliminować z modelu. Np. dla metody oblicz_podatek mogą istnieć wewnętrzne atrybuty przechowujące podatek obliczony dla kolejnych lat. • Atrybuty nieistotne. Omijaj w modelu. Np. atrybut: “Uwagi do obiektu”, który nie uczestniczy w żadnej istotnej operacji na obiekcie (poza zapisaniem i wyświetleniem). • Atrybuty rozszczepiające (dyskryminatory). Jeżeli atrybut ma charakter dzielącego ekstensję danej klasy na podklasy o różnej semantyce, to zastąp go specjalizacjami klas. Np. atrybut rodzaj_pracownika z wartościami: uczeń, stażysta, etatowy, na_zlecenie, emerytowany. Dość często takie atrybuty powstają wskutek przedwczesnych decyzji implementacyjnych. • Atrybuty odnoszące się do implementacji. Należy je wyeliminować z modelu analizy. Przykładem są atrybuty, takie jak: format pliku graficznego ze zdjęciem pracownika, rozmiar obiektu w bajtach, przyjętą częstość składowania obiektu, itp.

Co może sugerować, że brakuje pewnych klas? • Asymetria w asocjacjach i generalizacjach. Należy dodać nowe klasy poprzez analogię. • Rozłączne grupy atrybutów i operacji wewnatrz klasy. Należy rozdzielić taka klasę na kilka innych (podział pionowy klasy). • Trudności z generalizacją. Jedna klasa może pełnić dwie zasadniczo różne role. Np. klasa Książka: z jednej strony, są operacje odnoszące się do książki, jak do konkretnego egzemplarza, z drugiej strony - operacje odnoszące się do książki, jak do pozycji wydawniczej. • Istnienie operacji, której nie da się zastosować do żadnej z istniejących już klas. Należy dodać brakującą klasę. • Zdublowane asocjacje o tej samej sematyce i strukturze. Sugerują, że warto utworzyć klasę bardziej ogólną. • Pewna rola klasy zdecydowanie zmienia jej charakter. Być może powinna być oddzielną klasą. Np. rola samochodu w związku ze złomowiskiem: przestają mieć znaczenie stare atrybuty, a nabierają znaczenia nowe, takie jak np. waga metali, zdolność do recyclingu, itd.:

Czy masz prawidłowe asocjacje? (1) • Asocjacje związane z likwidowaną klasą. Jeżeli klasa jest eliminowana z modelu, to wszystkie asocjacje z nią związane są również eliminowane. W takich sytuacjach należy rozpatrzyć, czy nie powinny być jednak przyłączone do innych klas. • Nierelewantne lub implementacyjne asocjacje. Należy wyeliminować z modelu analizy te asocjacje, które nie odnoszą się do dziedziny problemowej. • Akcje jako asocjacje. Asocjacje powinny opisywać strukturalne własności dziedziny problemowej, a nie aspekt jej działania. Np. weryfikacja_klienta opisuje interakcję pomiędzy obiektem Kasjer i obiektem Klient, a nie związek pomiędzy tymi obiektami. Taki związek strukturalny nie ma jednoznacznej interpretacji w dziedzinie problemowej, wobec czego powinien być usunięty. Jest to bardzo częsty błąd. • Asocjacje ternarne, 3-arne, itd. Większość z nich należy traktować bardzo podejrzliwie i starać się zdekomponować na asocjacje binarne poprzez wprowadzenie klasy pośredniczącej. Klasa pośrednicząca

Asocjacje pochodne. Unikać asocjacji, które wynikają z innych asocjacji. Podobnie, jeżeli asocjacja wynika z wartości atrybutów, można wyeliminować albo tę asocjację, albo któryś z atrybutów. Należy uważać, ponieważ niekiedy wynikanie jest pozorne. zatrudnia Asocjacje i ich liczności nie mogą być wydedukowane; wszystkie są tu niezbędne. Asocjacji zatrudnia nie można wydedukować z dwóch pozostałych, ponieważ mogą być pracownicy bez przydzielonego komputera. * Firma Osoba 0..1 * * Komputer ma_przydzielony Czy masz prawidłowe asocjacje? (2) posiada • Asocjacje źle nazwane. Na ogół należy unikać nazw sugerujących czynności lub procesy. Np. pomiędzy bankiem a klientem: nie zarządza_kontem, a raczej trzyma_konto. • Dodać nazwy ról kiedy jest to właściwe. Np. pomiędzy Firmą i Osobą dla asocjacji pracuje_dla warto dodać role pracodawca i pracownik, aby uniknąć wątpliwości kto dla kogo pracuje.

Czy masz prawidłowe asocjacje? (3) • Kwalifikowane asocjacje. Często, pewien atrybut powiązany z asocjacją posiada unikatowe znaczenie, pozwalając na jednoznaczny podział ekstensji ( na pojedyncze obiekty lub grupy obiektów). Np. kod_banku identyfikuje bank w ramach konsorcjum banków, w związku z czym asocjacje np. kart bankowych z bankiem można kwalifikować kodem banku. Warto oznaczyć taką sytuację. • Liczność. Staraj się wprowadzić liczność do diagramów, ale nie przywiązuj do tego zbytniej wagi na początku analizy, ponieważ liczności bardzo często ulegają zmianie w miarę rozwijania projektu. • Opuszczone asocjacje. Staraj się zidentyfikować je na podstawie atrybutów (mogą z nich wynikać), na podstawie diagramów dynamicznych lub scenariuszy interakcji z zewnętrzem systemu.

Co może sugerować, że brakuje lub jest za dużo pewnych asocjacji? • Brak ścieżki dostępu do pewnych obiektów. Możemy to stwierdzić próbując skonstruować zapytanie. • Redundantna informacja w asocjacji. Zastanowić się, czy jest potrzebna. • Brak operacji, które wykorzystują daną asocjację. Jeżeli nie mamy operacji lub zapytań, które efektywnie używają asocjacji, wówczas prawdopodobnie jest ona zbędna. W praktyce, rzadko udaje się wypracować dostatecznie rygorystyczne reguły postępowania, kóre prowadziłyby skutecznie do celu, czyli do uzyskania modelu o zadawalającej jakości. Liczba przypadków i sytuacji, z którymi mają do czynienia analitycy, jest ogromna i zawsze będą istnieć przypadki, kiedy omówione powyżej zalecenia nie wystarczą. Ostatecznym kryterium jest więc próba uniknięcia wszelkich niespójności i uzyskania pełnego zadowolenia klienta. Dla wielu projektów jest to i tak bardzo trudne do osiągnięcia.

kompletny, prawidłowy, minimalny, wyrazisty, czytelny, samo-tłumaczący się, podatny na modyfikacje. Kryteria jakości modeli Dobrej jakości model powinien być: Jednoczesne spełnienie wszystkich warunków jest często niemożliwe, ale należy do tego dążyć.

Jak to sprawdzić ? dokładnie, szczegółowo przejrzeć specyfikacje wymagań dotyczących opisywanego obszaru i sprawdzić czy są one wyrażone na diagramie, przejrzeć pojęcia zobrazowane na diagramie i sprawdzić ich opisy w wymaganiach, próbować porównywać ze sobą diagram klas i diagramy dynamiczne sprawdzając ich zgodność i spójność. Kompletność Model/diagram jest KOMPLETNY jeżeli wszystkie cechy opisywanego obszaru są na nim wyrażone.

Prawidłowość syntaktyczna(składniowa) Pojęcia są prawidłowo zapisane/narysowane/powiązane na diagramie. Prawidłowość semantyczna Diagram odpowiada sytuacji z modelowanej rzeczywistości. Częste błędy semantyczne: użycie atrybutu zamiast klasy lub odwrotnie, pominięcie uogólnienia lub specjalizacji, nieprawidłowa arność asocjacji (np. binarna zamiast n-narna), użycie klasy zamiast asocjacji lub odwrotnie, pominięcie atrybutów w asocjacjach, pominięcie lub nieprawidłowa liczność asocjacji. Prawidłowość Model/diagram jest PRAWIDŁOWY jeżeli wszystkie występujące na nim pojęcia zostały właściwie użyte.

Model/diagram jest MINIMALNY jeżeli każdy z aspektów wymagań analizowanego obszaru występuje na schemacie tylko raz. Usunięcie dowolnego elementu z diagramu minimalnego powoduje utratę informacji. Minimalność Redundancja informacji jest czasami korzystna. Należy wtedy udokumentować, które elementy są pochodnymi innych i w jaki sposób się je wylicza lub wyprowadza. PRACOWNIK Imię Nazwisko Data_ur PRACOWNIK Imię Nazwisko Data_ur * * pracuje_nad pracuje_nad kieruje kieruje 0..1 0..1 PROJEKT ID_projektu Kierownik Liczba_prac PROJEKT ID_projektu Liczba_prac jest liczbą pracowników w projekcie. Atrybut Kierownik dubluje informację zawartą w asocjacji.

prowadzi SEMINARIUM PROFESOR organizuje oferuje WYKŁAD ASYSTENT objaśnia prowadzi ZAJĘCIA NAUCZYCIEL SEMINARIUM WYKŁAD PROFESOR ASYSTENT Wyrazistość Model/diagram jest WYRAZISTY jeżeli wymagania analizowanego obszaru są reprezentowane na schemacie w naturalny sposób, są zrozumiałe i na tyle wyczerpujące, że nie wymagają dodatkowych wyjaśnień.

Kryteria estetyczne: elementy w punktach rastru, ta sama wielkość elementów, linie diagramu biegnące poziomo i/lub pionowo, minimalna liczba przecięć lini, symetria, itp. Czytelność Model/diagram jest CZYTELNY jeżeli graficzna reprezentacja zawiera minimum punktów percepcji (przecięć, załamań linii, itp.). A-E B A-C A-E A A A-D B-D B-C A-C A-D C D E B-E D-B D C E B C-B E-B

Model/diagram jest SAMO-TŁUMACZĄCY SIĘ jeżeli nie istnieje potrzeba stosowania innych formalizmów (np. opisów słownych), dodatkowych w stosunku do notacji pojęciowych modelu danych, w celu reprezentowania cech analizowanego obszaru. PACJENT * * * PACJENT Opieka Typ_lekarza jest_prowadzony * LEKARZ jest_konsultowany LEKARZ 0..1 * Model samo-tłumaczący

K.Subieta, E. Stemposz. Projektowanie systemów informacyjnych, Wykład 13, Folia 1