Veerkrachtig, Weerbaar en Zelfsturend

1. Veerkrachtig, Weerbaar en Zelfsturend Op weg naar een Herstelondersteunende verslavingszorg Presentatie en samenstelling, Jos Oude Bos, beleidsmedewerker, Clientgestuurde Zorgprojecten,VNN, Voorzitter Kennisnetwerk het Zwarte Gat Gert de Haan , Facilitator Kennisnetwerk

2. Kennisnetwerk Het Zwarte Gat Veerkrachtig, weerbaar en zelfsturend

3. Kennisnetwerk Het Zwarte Gat Veerkrachtig, weerbaar en zelfsturend Maar ook dansen op glad ijs, een paradijs voor de man die dansen kan

4. Kennisnetwerk Het Zwarte Gat • Ontwikkelen van verslavingservaringskennis • Herstelondersteunende systemen • Met wie • En hoe?

5. Kennispartners

6. “Fosbury” “Westernroll” De lat hoger =anders springen “Scissors” “Niet sneller of beter, maar anders en duurzaam ” “Traditioneel”

7. Kennisnetwerk Het Zwarte Gat • Ontwikkelen van verslavingservaringskennis • Herstelondersteunende systemen • Niet sneller of beter, maar ANDERS EN DUURZAMER • (ervarings)Kennis in netwerken is de motor van verandering

8. Handvest van Maastricht Drie Inhoudelijke afspraken Maatschappelijk Herstel en Kwaliteit van leven leidend principe Ervaringskennis de erkende, derde kennisbron, naast wetenschappelijke en professionele kennis In proeftuinen worden praktijken ontwikkeld waarin activiteiten en projecten ten dienste van herstel uitgeprobeerd

9. Handvest van Maastricht deelnemende cliëntenraden en Raden van Bestuur

11. Veerkrachtig, weerbaar, en zelfsturend Aanleiding: • Worstelen met vraagstuk • Zorg 2.0 • Wmo • Nieuwe cliëntenwet • Transparantie • Duurzaamheidstreven

12. Visie

13. Vervolg visie

14. Ontwikkelroute HerstelDe bakens waarlangs de ontwikkeling zich ontvouwt • Verslavingservaringskennis • Cliënten bepalen zelf • Zingevingvraagstukken

15. Ontwikkelroute HerstelDe bakens waarlangs de ontwikkeling zich ontvouwt • Experimenten in proeftuinen • Het eigen verhaal van de cliënt is hierbij een onmisbare factor als kompas voor de inrichting van het herstelpad. • Eigen realistische doelen ten aanzien van hun maatschappelijk herstel kunnen bereiken. • Cliënten bepalen zelf • welke betekenis ze aan hun problemen geven, • hoe ze met hun problemen omgaan, • hoe ze hun leven weer willen opbouwen en • welke hulp ze daarbij nodig hebben. . • Zingevingvraagstukken actief aan de orde komen. • Op basis van evenwaardigheid samenwerken om vorm te geven aan een individueel herstelplan. • De zorg focus verleggen van de beperking van de cliënt (verslaving), naar zijn individuele mogelijkheden als mens.

16. Wat verstaan we onder herstel? • heeft het primaat: m.b.t. kwaliteit van leven en zorgverlening aan cliënten • draait om: eigen kracht en weerbaarheid van de cliënt, Veerkracht • gebeurt op basis van: • het creëren van hoop, • healing (heel worden), • empowerment, • verbinding (connection) én • de dynamiek van zingeving.

17. Talenten van mensen • Nieuwsgierigheid • Verkenning te gaan, te experimenteren en daardoor ervaringen op te doen . • Het verkennen en waarnemen van de omgeving is de basis voor interactie • Overgave • Zoals in het spel (sport, toneel, muziek), • maar ook aandachtig waarnemen, geconcentreerde oplettendheid en het vermogen om je te verplaatsen in de ander. • is de basis voor betrokkenheid. • En betrokkenheid is een voorwaarde voor duurzaam veranderen • (Zelf)bewustzijn • basis morele ontwikkeling, • het ontwikkelen vermogen om eigen keuzes te maken • het aangaan van relaties. • meta- talent: reguleert ontwikkeling van beide andere talenten. stuurt de nieuwsgierigheid en zoekt de uitdaging. • Dus niet alleen reflexief, maar ook proactief.

18. Pijlers van (maatschappelijk) herstel en herstelondersteunend werken • HERSTEL: - gaat uit van wat iemand nog wel kan - gericht op het leren omgaan met je beperking - maakt dat je de regie over eigen leven voert - maakt het mogelijk dat je, je geaccepteerd voelt - vraagt van de hulpverlener een andere focus

19. Herstellen is een werkwoord, iets dat jezelf doet • Fundamentele principe “ de mens op de eerste plaats”. • Herstellen iets is wat je moet doen Volgens het New Zealands model • Wat ben je kwijtgeraakt? • Wat wil je er van terug? • Wat wil je persé niet terug? • Wat kan ik (als zorgaanbieder) voor je betekenen?

20. Condities om te komen tot herstel, reflectie bij start(vrij naar Guus Schrijvers, 2011) • Kennis van de aandoening • Tijdige kunnen signaleren dat het psychisch niet goed zit • Kennis en vaardigheden om met de aandoening om te gaan • Het vermogen om zelf bij crisissituaties handelend op te treden • Durf en zelfvertrouwen om het hersteltraject en de behandeling aan te passen • De regie nemen om samen met de behandelaar te beslissen over de meest wenselijke therapie/traject • Kennis van het beschikbare zorg- en hulpaanbod. Motivatie om een gezonde, desnoods aangepaste leefstijl in acht te nemen • Zelfvertrouwen dat je leven met een aandoening ertoe doet • Zorgdragen voor financiële middelen, huisvesting en sociaal netwerk om zelfmanagement te hanteren.

21. Wat levert herstel op • Rechtvaardige zorg • Draagt bij aan zelfvertrouwen en weerbaarheid • Aanboren Levenskracht (vitaliteit) • Inzet, • Afstemming, • Identiteit, • Responsiviteit, • Weerklank, • Vergroot de kans op maatschappelijke participatie • Voorkomen recidive • Voorkomen van trans- generationele overdracht

22. Hoe geef je het gestalte zonder in de valkuil van woordenbrijen als moerassen te vallen? Van aanbod naar herstelarrangement

23. VAN 'KLASSIEKE’ VERSLAVINGSZORG AANPAKNAAR ‘HERSTELONDERSTEUNENDE’ ZORGARRANGEMENTEN'

25. Methodieken die het herstelproces kunnen ondersteunen. • Strengths model • Oplossingsgerichte psychologie in actie • Systematisch Rehabilitatiegericht Handelen • Individuele Rehabilitatie Benadering • Community Reinforcement Approach

26. Herstel: ontwikkeling van (ervarings) kennis en praktijken • Kennisdeling • Verslavingservaringskennis te verbinden met kenniscentra zoals, Zonmw (VWS), Resultaten Scoren, (GGZ Nederland) en hogescholen • Innovatie door koppelen van kennis

27. Herstel Ondersteunende Zorg en maatschappelijke participatie • Innovatieve projecten waaruit spannende praktijken ontstaan • cliënten i.s.m. de sector verslavingszorg de regie voeren het creëren van baanbrekende oplossingen. • ook buiten de lijn plaatsvinden in onderstaande projectvormen; 1e Proeftuinen, 2e Cliëntgestuurde projecten, 3e Leren met en door professionals, studenten, cliënten en wetenschappelijke kennisinstituten

28. Ervaringskennisreikwijdte en aard 1eDe aandoening zelf: - aard en diepgang van verschijnselen, beperkingen op iemands bestaan 2e Het systeem:- waarin wordt behandeld, c.q. tot een dragelijke vorm van (chronische) ziekte wordt gereduceerd, - waarin de kwaliteit van leven vooropstaat. 3e Kwaliteit van Leven vorm geven:- hoe, in projecten en werkwijzen, cliënten in staat kunnen stellen zelf de problemen op te lossen. Voor het bereiken van optimale kwaliteit van leven

29. Participatieniveau’s

30. Participatie: regie nemen of geregisseerd worden ? Doel : Cliënten regisseren hun eigen herstelproces. • Hoe te regisseren? net als bij toneel en film, speelt de vraag voortdurend een rol. • Is het toneelstuk een solo manifestatie of een groepsprestatie? • bepaalt de regisseur alles of laat de regie juist in het samenspel het stuk tot bloei komen.? • Momenteel wordt de regie over participatie en herstel in sterk wisselende mate toegestaan of opgepakt door professionals.

31. Empowerment: • Letterlijk ’in staat stellen’. • Is te voelen en te ervaren: waar ligt mijn kracht • De kern: • het versterken van de capaciteiten • om meer zeggenschap te verkrijgen over de eigen situatie • daar verantwoordelijkheid voor te nemen. • Leunt sterk op wederkerigheid.

32. Zelfmanagement • Is een verzameling van kennis, gedrag, activiteiten en hulpmiddelen • Bevordert kracht, eigen regie, geloof in eigen kunnen • Biedt perspectief op wat wel kan i.p.v. wat niet kan • Scharniert om shared decision making

33. Inzet van Ervaringsdeskundigheid • belangrijk instrument realiseren van vraagsturing vanuit cliëntenperspectief. • toepasbaar bij de ondersteuning lotgenoten, • kennis over werking en kwaliteit van het zorgsysteem, • kennis m.b.t. maatschappelijke systemen. • Voor balans in Herstel Ondersteunende Zorg en maatschappelijke re-integratietrajecten. • Sociale vermogens /rolmodel in assertiviteit en maatschappelijke rollen • Wegbereider en coach competenties nodig want, herstellen doe je zelf!

34. Generationele overdracht van verslaving en duurzaamheid • Voorkomen dat verslaving overslaat naar de kinderen • Evenwicht tussen persoonlijke belangen en het niet aantasten van allerlei economische, sociale en biologische leefwerelden? • Herstel de balans aanbrengt • uitgaat van zelf vormgeven, • inpassing van mensen in hun omgeving • in voortdurende wisselwerking met die omgeving. • Herstel en zingeving goed geïntegreerd dan: • bijdrage leveren aan het voorkomen van generationele overdracht van verslaving.

35. Waar leidt onze routebeschrijving naartoe? • Van Harm Reduction naar Zelfmanagement en duurzaamheid in Herstel Ondersteunende Zorg. • Inzicht in: • waarom en hoe mensen met verslavingsproblematiek zolang in de zorg blijven hangen • Hoe we kunnen leren van het verleden en kijken naar het heden. • Komen tot overeenstemming dat cliënten de regie moeten leren nemen en de hulpverlener dit proces dient te ondersteunen. • In toekomst onderzoek naar de effecten van herstel uitvoeren.

36. Hoe maken we de omslag? • een paradigmashift in de zorghulpverlening vorm te geven. • Andere ‘bril’ voor clienten én zorgverleners, en andere stakeholders • Door samen te werken en kennis te delen met elkaar • Empowerment en zelfmanagement zijn volledig integreren in het (herstelondersteunend) zorgproces

37. Vooruitblik • Tussen 2011 en 2016 tientallen nieuwe herstelondersteunende praktijken/proeftuinen ingericht. • Professionals, ervaringsdeskundigen en studenten samenwerken om zich het herstel- denken eigen te maken • Het leren nemen van eigen verantwoordelijkheid (empoweren) en het organiseren van zelfmanagement • Cliënten geven in de nabije toekomst hun eigen herstel vorm in concrete realistische doelen. Waar nodig stellen ze dit bij als blijkt dat een doel op dat moment te hoog gegrepen is. Ze communiceren dit met hun coach en kijken samen naar de oplossing. • Kennisnetwerk Het Zwarte Gat blijft zich sterk maken voor: • het ontwikkelen en delen van kennis op het gebied van (maatschappelijk)-herstel. • leerwegen blijven ontwikkelen voor ervaringsdeskundigen die hun kennis willen inzetten in de verslavingszorg.

38. Aanbevelingen • het behandelplan veranderen in een herstelplan. • werken vanuit een dienstbare opstelling, waarbij een juiste attitude en een evenwaardige relatie tot de cliënt vanzelfsprekend zijn. • uitgaan van mogelijkheden die perspectief bieden op maatschappelijk participatie. • Het eigen verhaal betekenis laten aan het eigen leven: wat betekent dat leven meer inhoudt dan een verslaving!

39. Hoe kennis de route bepaalt die tot vitaliteit leidt • Hoe meer kennis over gezamenlijk herstel ondersteunende zorg, des te mooier ons landschap kan bloeien en groeien. Want levende vitale organismen ontwikkelen zich: • Autonoom • Vertonen een natuurlijke tendens tot ordening, • Variatie en schoonheid. • herstel ondersteunende zorg staat los van de inzet van ervaringsdeskundigen, maar: hun inzet een belangrijk instrument m.b.t. het realiseren van vraagsturing en vraaggerichtheid.

40. De moerasboot als hulpmiddel • Om door het moeras te komen zetten we de moerasboot als hulpmiddel in. Ons Kennisnetwerk fungeert als boot • De bereidheid van individuen om mee te doen hangt af • van hun vertrouwen in de netwerkopzet. • Hieraan zal ook de boot zijn identiteit ontlenen. • Het pad kronkelt alle kanten op om ons uiteindelijk op het droge landschap af te sturen. • De verkenning van de route is een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid. • Het vermogen tot afstemming en de authentieke inzet zorgt voor responsiviteit.

41. Vragen als Epiloog • Is het uitgangspunt van het moeras, nog steeds van kracht? • Dat het gestalte geven en leveren van gezondheidszorg in de kern bij de vraag van patiënten begint? • Is er vooruitgang geboekt dat cliënten de zorg en maatschappelijk hersteltrajecten als een doolhof beleven? We merken wel dat door het Handvest van Maastricht overal nieuwe energie is losgekomen. • Onze overtuiging blijft dat de patiënten als klant en gebruiker van zorg het aanbod zouden moeten aansturen. Eens/oneens?

42. Epiloog 2 • Het gevaar om weggezogen te worden in het moeras van woorden is nog steeds aanwezig. • Kennis van de kaart en oriëntatie op de tocht zijn bepalend voor het kunnen reizen. • Cliënten trekken zichzelf als het ware aan de haren uit het moeras. • We zien wel dat er allerlei bijzondere bootjes, bruggetjes en andere hulpmiddelen worden geconstrueerd om droge voeten te houden. • Het blijft ‘dansen op glad ijs’.

43. Conclusie • We realiseren ons dat we met het nieuw te introduceren herstel- denken een paradigmashift op gang hebben gebracht. Én

44. Gezien vanuit • het beleid van de overheid en • organisaties als GGZ Nederland (visiedocument, van Herstel naar gelijkwaardig burgerschap, GGZ Nederland, 2008) en • Kennisnetwerk het Zwarte Gat (Handvest van Maastricht, 2008) is een weg terug voor ons niet denkbaar!

45. www: hetzwartegat.info

46. Hoe staan de zaken rond het vormgeven herstelondersteunende zorg? • inschatting landelijk ? • Ontwikkelingsstadia: • Vormgegeven klaar, realiseren, oriënteren, afwachten, niets doen. • Twee perspectieven: cr en organisatie. Aanpak top-down of bottom-up • Wat is het huidige bereik op instellingsniveau?waar zit de discussie en de fuzz? • Zijn jullie het eens dat het proces primair vanuit de CR wordt vormgegeven? • Wat heb je nog nodig? • Hoe denken jullie het ontbrekende op te vullen?