سهیل ایگدری * 1 ، اسماعیل اسماعیل زادگان 2 ، عالیه مداح 3 ، سهراب احمدی وند 4

1. -4.8 -3.2 -1.6 1.6 3.2 4.8 6.4 8 -1 -2 -3 -4 CV 1 0 0.028 0.024 0.020 0.016 0.012 0.008 0.004 دومین کنفرانس ماهی شناسی ایران 2 15 3 17 4 رود شهر بیجار 1 7 8 9 6 14 5 13 16 10 18 12 11 2 0.032 4 15 3 17 4 گیله رود 1 9 7 8 6 14 5 13 16 10 3 18 0.024 12 11 2 15 2 نهر پیش کمر 3 2 2 2 17 4 شکل اجماع شکل اجماع شکل اجماع 0.016 1 9 7 8 15 15 15 6 14 3 3 3 5 13 10 16 1 18 12 11 17 17 17 4 4 4 (C) 0.008 CV 2 نهر چهل چای 2 15 1 1 3 PCA 2 1 9 7 8 9 7 8 9 7 8 6 6 17 و 18 اردیبهشت ماه 1393 گروه شیلات دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران 17 6 4 1 9 7 8 6 14 14 14 14 13 5 16 10 -0.048 -0.032 -0.016 0.016 0.032 0.048 5 12 5 5 13 11 13 13 16 16 16 10 10 10 2 -0.008 18 18 18 15 نمونه سفیدرود نمونه گرگانرود نمونه ولمرود 3 17 4 12 12 12 1 9 11 7 11 11 8 6 نهر زرین گل 14 13 5 16 10 -0.016 18 12 11 2 15 3 17 -0.024 4 مطالعه انعطاف پذیری ریختی در ماهی خیاطه (Alburnoideseichwaldii) با استفاده از روش ریخت سنجی هندسی رودخانه ولمرود 1 9 7 6 8 14 5 13 16 10 18 11 12 -0.032 2 15 3 17 4 1 9 7 8 6 نهر مادرسو 14 -0.04 5 13 16 10 18 PCA 1 12 11 Soheil Eagderi1*, Esmaeil Esmaeilzadegan1, Alieh Maddah1, Sohrab Ahmadivand1 E-mail: soheil.eagderi@ut.ac.ir 1Department of Fisheries, Faculty of Natural Resources, University of Tehran, P.O. Box 4314, Karaj, Iran سهیل ایگدری*1، اسماعیل اسماعیل زادگان2، عالیه مداح3، سهراب احمدی وند4 • *1 استادیار گروه شيلات،پرديس کشاورزي و منابع طبيعي کرج، دانشکده منابع طبيعي، دانشگاه تهران • 2 دانشجوی کارشناسی ارشد گروه شيلات،پرديس کشاورزي و منابع طبيعي کرج، دانشکده منابع طبيعي، دانشگاه تهران • 3 دانشجوی کارشناسی، گروه شيلات،پرديس کشاورزي و منابع طبيعي کرج، دانشکده منابع طبيعي، دانشگاه تهران • 4 دانشجوی کارشناسی ارشد گروه شيلات،پرديس کشاورزي و منابع طبيعي کرج، دانشکده منابع طبيعي، دانشگاه تهران مواد و روش کار چکیده انعطاف پذیری ریختی قابلیت یک موجود به تغییر ریخت در پاسخ به شرایط محیطی می باشد و شناخت آن می تواند به درک بهتر ارتباط ریخت و شرایط محیطی کمک نماید. در ماهیان یک گونه، جدایی زیستگاه می تواند جمعیت های متفاوتی را تشیکل دهد و بواسطه ویژگیهای محیطی که در آن زیست می کنند ممکن است طی فرآیند انعطاف پذیری ریختی از سایر جمعیت های آن گونه متمایز گردند. این مطالعه با هدف بررسی فرآیند انعطاف پذیری ریختی جمعیت های مختلف ماهی خیاطه با استفاده از ریخت سنجی هندسی به اجرا درآمد. از اینرو تعداد 132 نمونه از جمعیت های ماهی خیاطه رودخانه های گرگانرود، ولمرود و سفیدرود در حوضه دریای خزر نمونه برداری گردید. از سمت چپ نمونه ها با استفاده از دوربین دیجیتال عکسبرداری و تعداد 18 لندمارک بر روی تصاویر با استفاده از نرم افزار TpsDig2 تعیین گردید. داده های حاصل پس از آنالیز GPA، با استفاده از آزمونهای آماری چندمتغییره PCA وCVA مورد تحلیل قرار گرفتند و الگوی تغییر شکل هر جمعیت نسبت به شکل اجماع بصورت Wireframe مصورسازی گردید. تفاوت معنی داری بین شکل بدن جمعیت های مورد مطالعه ماهی خیاطه یافت شد (05/0>P). نتایج انعطاف پذیری ریختی وابسته به زیستگاه را در جمعیتهای مختلف ماهی خیاطه تحت تاثیر شرایط محیطی رودخانه های محل زیست نشان داد. در مجموع تعداد 132 قطعه ماهی خیاطه از 3 رودخانه گرگانرود (نهر مادرسو)(40 عدد)، رودخانه ولمرود (56 عدد) و رودخانه سفیدرود (سرشاخه گیله رود) (36 عدد) توسط دستگاه الکتروشوکر صید و پس از بیهوشی در محلول گل میخک، در فرمالین بافر 10 درصد تثبیت گردید. بمنظور کاهش تغییرات شکل بدن ناشی از رشد آلومتریک، تنها نمونه بزرگتر از 75 میلی متر انتخاب شدند. از سمت چپ سطح جانبی نمونه ها توسط دوربین دیجیتال عکسبرداری شد. بمنظور استخراج داده های ریخت سنجی، برروی تصاویر دوبعدی حاصل تعداد 18 لندمارک تعیین و با استفاده از نرم افزار TpsDig2 برروی تصاویر قرار داده شدند (شکل 1). پس از رویهم گذاری جایگاه لندمارک های نمونه ها با استفاده از آنالیز پروکراست (GPA) بمنظور حذف تغییرات غیرشکل (4)، داده های حاصل شکل بدن جمعیت های مورد مطالعه با استفاده آنالیز های چندمتغیره تجزیه به تابعهای اصلی (PCA) و تجزیه همبستگی کانونیک (CVA) با استفاده از نرم افزار PAST مورد تحلیل قرار گرفتند. مصور سازی تغییرات شکل بدن میانگین جمعیت ها از شکل اجماع (Consensus) توسط wireframe در نرم افزار MorphoJصورت پذیرفت (5). • پس از رویهم گذاری جایگاه لندمارک های نمونه ها با استفاده از آنالیز پروکراست (GPA) بمنظور حذف تغییرات غیرشکل (4)، داده های حاصل شکل بدن جمعیت های مورد مطالعه با استفاده آنالیز های چندمتغیره تجزیه به تابعهای اصلی (PCA) و تجزیه همبستگی کانونیک (CVA) با استفاده از نرم افزار PAST مورد تحلیل قرار گرفتند. مصور سازی تغییرات شکل بدن میانگین جمعیت ها از شکل اجماع (Consensus) توسط wireframe در نرم افزار MorphoJصورت پذیرفت (5). MATERIAL AND METHODS ABSTRAC مقدمه انعطاف (Phenotypic plasticity) قابلیت یک موجود به تغییر ریخت در پاسخ به شرایط محیطی می باشد و شناخت آن می تواند به درک بهتر ارتباط ریخت و شرایط محیطی کمک نماید. ماهیان همانند سایر جانوران قادرند ویژگیهای ریختی مشابهی را در شرایط محیطی مشابه کسب نمایند و از اینرو انعطاف پذیری ریختی می تواند یک سازگاری همراه با تغییر ریخت باشد. در ماهیان یک گونه، جدایی زیستگاه می تواند جمعیت های متفاوتی را تشیکل دهد و بواسطه ویژگیهای محیطی که در آن زیست می کنند ممکن است طی فرآیند انعطاف پذیری ریختی از سایر جمعیت های آن گونه متمایز گردند (1). چنین وضعیتی ممکن است در مورد ماهیان رودخانه های مختلف حوضه دریای خزر از جمله ماهی خیاطه (Alburnoideseichwaldii De Filippii, 1863) که کاملا از یکدیگر جدا شده اند نیز مشاهده گردد. ماهی خیاطه گونه ای است که بطور عمده در نهر های کوچک و کمتر در روخانه های بزرگ ایران یافت می شوند (2). INTRODUCTION شکل 1- لند مارک های تعیین شده بروی نمونه ماهیان: 1- ابتداییترینبخشپوزهدرقسمتفکبالا، 2- ابتدایقاعدهیبالهیپشتی، 3- انتهایقاعدهیبالهیپشتی، 4- قسمت بالایی حداکثرتورفتگیساقهیدمی، 5- قسمت پایینی حداکثرتورفتگیساقهیدمی، 6- انتهاییترینبخشساقه دمی، 7- وسطچشم، 8- انتهای ترین نقطه یچشم، 9- ابتدایی ترین نقطه یچشم، 10-ابتداییتریننقطهیقاعدهیبالهیسینهای، 11- ابتداییتریننقطهیقاعدهیبالهیشکمی، 12- ابتدایقاعدهیبالهیمخرجی، 13- انتهایقاعدهیبالهیمخرجی، 14- انتهاییترینبخشسرپوشآبششی، 15- خطیعمودباانتهایسرپوشآبششیبهسمتبالایبدن، 16- امتدادخطیموازیازلندمارک شماره 7 بهسمتپایینبدن، 17- امتدادخطیموازیازلندمارک شماره 7 بهسمتبالایبدن، 18- بخشزیرینسرپوشآبششی. نتایج 1- آنالیز تجزیه به مولفه های اصلی، تغییرات شکل بدن را در سه مولفه اصلی با مجموع 95/56 درصد از تغییرات قابل مشاهده آشکار نمود(شکل A2). 2- آنالیزهای تجزیه همبستگی کانونیک وManovaنیز نشان داد که تفاوت معنی داری بین شکل بدن جمعیت های مورد مطالعه ماهی خیاطه وجود دارد (05/0>P) (شکل B2). 3- همانطور که نمودار wireframe در شکل C3 نشان می دهد، براساس الگوهای جابجایی لندمارکها شکل بدن نمونه های رودخانه سفیدرود دارای پوزه و قطر چشم کوچکتر، ارتفاع سر کمتر و ساقه دمی درازتر بودند (شکلC3). نمونه های رودخانه ولمرود دارای شکل بدنی کم عرض بودند و نمونه های گرگانرود نیز بدلیل کشیدگی لندمارک های 2 و3 بداخل دارای بدنی با پهنای کمتر و دهانی در وضعیت بالاتر بودند (شکلC3). 4- نتایج نشان داد که شکل بدن جمعیت های مورد مطالعه تغییر یافته و این امر جدایی ریختی وابسته به زیستگاه را در جمعیت های آنها آشکار می سازد. در بسیاری از مطالعات نیز سازگاری به زیستگاههای متفاوت دلیل تفاوت شکل بدن بیان شده است (6، 7، 8، 9و 10). 5- نتایج همچنین انعطاف پذیری ریختی شکل بدن جمعیتهای مختلف ماهی خیاطه را تحت تاثیر شرایط محیطی رودخانه های محل زیست نشان میدهد. RESULTS (A) (B) بحث و نتیجه گیری شکل 2- (A) نمودار آنالیز PCA، (B) نمودار آنالیز CVA شکل بدن جمعیت های ماهی خیاطه و (C) میانگین انحراف هر نمونه از شکل اجماع (آبی=شکل اجماع). (= رودخانه گرگانرود، = رودخانه ولمرود و = رودخانه سفیدرود) شکل 3- آنالیز خوشه ای شکل بدن جمعیت های مورد مطالعه ماهی خیاطه A.eichwaldii)) 1- تغییرات و تفاوتهای ریختی اگر بتواند بصورت یک عملکرد در نتیجه سازگاری ترجمه گردد، مهم تلقی می گردد (9). ماهیان خیاطه در آبهای جریان دار زیست می کنند و در چنین آبهایی برای برآوردن نیازهای زیستی خود نیازمند شنای فعال هستند (11). 2- ماهیان خیاطه جمعیت رودخانه سفیدرود بدلیل داشتن سری کوچکتر و ساقه دمی درازتر، دارای بدنی کشیده تر و بیشتر دوکی شکل میباشند. چنین شکل بدنی می تواند اصطکاک و شسته شدن در طی شنای آزاد در جریانهای سریع نهرهای کم عمق رودخانه سفید رود را کاهش دهد (10 و 12). 3- بدن طویل با سر بزرگ نمونه های گرگانروداحتمالا" یک سازگاری برای افزایش قابلیت مانور سریع را پیشنهاد می کند و چنین شکل بدن در شنای مداوم بعنوان مثال برای یافتن غذا در محیط هایی با جریان کمتر موثر هستند (10، 13 و 14). 4- نتایج این تحقیق همچنین نشان داد که هر جمعیت این گونه باید بعنوان یک ذخیره مجزا که فرایندهای تکاملی در آن در جریان است در نظر گرفته شود. DISCUSSION منابع • Abdoli A. (2000). The inland water fishes of Iran. NaghshMana Publication. Tehran, 378 p. • Bookstein F.L. (1991). Morphometric Tools for Landmark Data: Geometry and Biology. Cambridge University Press. 456 p. • Bookstein F.L. (1998). A hundred years of morphometrics. Acta. Zool. Acad. Sci. Hung, 44: 7-59. • Dryden I.L., Mardia K.V. (1998). Statistical Shape Analysis. John Wiley and Sons. New York 347 p. • Motta P.J., Norton S.F., Luczkovich J.J. (1995). Perspectives on the ecomorphology of bony fishes. Environ Biol Fish, 44: 11-20. • Wainwright P.C. (1988). Morphology and ecology: functional basis of feeding constrains in Carribeanlabrid fishes. Ecology, 69: 63-645. • Wainwright P.C., Richard B.A. (1995). Predicting patterns of prey use from morphology of fishes. Environ Biol Fish, 44: 97-113.