Barbara Przychodzeń Wydział Badań i Analiz OKE w Gdańsku

1. Analiza efektywności kształcenia ogólnego w kontekście wyników egzaminów zewnętrznych I Forum Pomorskiej Edukacji Gdańsk, 14 listopad 2012 roku Barbara Przychodzeń Wydział Badań i Analiz OKE w Gdańsku

2. Uczestnicy sprawdzianuw województwie pomorskim i w kraju w latach 2010-2012 (zestawy standardowe) Sprawdzian 2010-2012 W latach 2010-2012 zmalała populacja zdających sprawdzian województwie pomorskim o 2 355 uczniów.

3. Różnice między wynikami zdających sprawdzian w danej grupie szkół w województwie pomorskim i w kraju (w punktach procentowych) Sprawdzian 2010-2012 W 2012 roku wyniki ogółu zdających w kraju: najwyższy wynik: mazowieckie +3, najniższy wynik: zachodniopomorskie, wielkopolskie, warmińsko-mazurskie, kujawsko-pomorskie -2 Największe różnice między wynikami zdających z województwa pomorskiego i z kraju występują w grupie szkół wiejskich.

4. Gminy i miasta w województwie pomorskim, z których uczniowie uzyskali średnie wyniki sprawdzianu powyżej średniej w danej grupie szkół w kraju (uporządkowano malejąco wg wyniku sprawdzianu) Sprawdzian - kwiecień 2012 Powyżej średniej ogółu zdających w kraju (57%) znalazły się średnie wyniki zdających z 18 miast i gmin. Oprócz podkreślonych w powyższej tabeli są to również: miasto Wejherowo, miasto Pruszcz Gdański, miasto Kościerzyna i miasto Chojnice.

5. Różnice między wynikami sprawdzianów na wsiach i w miastach o liczbie ludności powyżej 100 tys. mieszkańców w województwie pomorskim i w kraju (w punktach procentowych) Sprawdzian 2010-2012 Różnice między wynikami zdających ze szkół wiejskich i zdających ze szkół wielkomiejskich w województwie pomorskim są wyższe niż w kraju.

6. Normalizacja wyników egzaminacyjnych Wyniki na skali staninowej Skalę staninową wykorzystuje się do porównania wyników uczniów i szkół w danym roku oraz w poszczególnych latach. Przedziały punktowe odpowiadające poszczególnym staninom ustala każdego roku Centralna Komisja Egzaminacyjna na podstawie wyników w kraju. Staniny 1-3 – wyniki niskie. Staniny 4-6 – wyniki średnie. Staniny 7-9 – wyniki wysokie. 6

7. Rozkłady liczebności wyników ogółu zdających z województwa pomorskiego (lata 2010-2012) Sprawdzian 2010-2012 W 2012 roku w porównaniu do 2011 roku zauważa się wzrost (o 3 punkty procentowe) odsetka uczniów o wynikach niskich i jednocześnie spadek (o 3 punkty procentowe) odsetka uczniów uzyskujących wyniki wysokie.

8. Uczestnicy egzaminu gimnazjalnegow województwie pomorskim i w kraju w latach 2010-2012 (zestawy standardowe) Egzamin gimnazjalny 2010-2012 W latach 2010-2012 zmalała populacja zdających egzamin gimnazjalny w województwie pomorskim o 2 059 osób.

9. Różnice między wynikami egzaminu gimnazjalnego w latach 2009-2011 w danej grupie szkół w województwie pomorskim i w kraju (w punktach procentowych) Część humanistyczna Egzamin gimnazjalny 2009-2011 Część matematyczno-przyrodnicza

10. Różnice między wynikami egzaminu gimnazjalnego na wsiach i w miastach o liczbie ludności powyżej 100 tys. mieszkańców w województwie pomorskim i w kraju (w punktach procentowych) Egzamin gimnazjalny 2010-2012 Różnice między wynikami zdających ze szkół wiejskich i zdających ze szkół wielkomiejskich w województwie pomorskim są wyższe niż w kraju. W województwie pomorskim występuje większe niż w kraju zjawisko polaryzacji wyników uczniów z egzaminu gimnazjalnego związane z lokalizacją szkoły.

11. Rozkłady liczebności wyników zdających w województwie pomorskim (lata 2009-2011) Część humanistyczna Część humanistyczna Egzamin gimnazjalny 2009-2011 W 2011 roku w porównaniu do 2009 roku zauważa się spadek (o 3 punkty procentowe) odsetka uczniów uzyskujących wyniki wysokie.

12. Rozkłady liczebności wyników zdających w województwie pomorskim (lata 2009-2011) Część matematyczno-przyrodnicza Egzamin gimnazjalny 2009-2011 W 2011 roku w porównaniu do 2009 roku zauważa się spadek (o 3 punkty procentowe) odsetka uczniów uzyskujących wyniki wysokie.

13. Różnice między wynikami egzaminu gimnazjalnego w 2012 roku w danej grupie szkół w województwie pomorskim i w kraju(w punktach procentowych) Część humanistyczna Egzamin gimnazjalny 2012 Język polski: najwyższy wynik: małopolskie +4, najniższy wynik: pomorskie, warmińsko-mazurskie, zachodniopomorskie -3 Historia i wiedza o społeczeństwie: najwyższy wynik: małopolskie i mazowieckie +2, najniższy wynik: warmińsko-mazurskie -3

14. Gminy i miasta w województwie pomorskim, z których gimnazjaliści uzyskali średnie egzaminu powyżej średniej w danej grupie szkół w kraju (uporządkowano malejąco wg wyniku egzaminu) Część humanistyczna – język polski Egzamin gimnazjalny - kwiecień 2012 * Do egzaminu przystąpiło 8 zdających Powyżej średniej ogółu zdających w kraju (65%) znalazły się średnie wyniki zdających z 21 miast i gmin województwa pomorskiego. Oprócz podkreślonych w powyższej tabeli są to również:miasto Gdynia, miasto Sopot, miasto Chojnice, miasto Gdańsk i miasto Wejherowo.

15. Różnice między wynikami egzaminu gimnazjalnego w 2012 roku w danej grupie szkół w województwie pomorskim i w kraju(w punktach procentowych) Część matematyczno-przyrodnicza Egzamin gimnazjalny 2012 Matematyka: najwyższy wynik: małopolskie i mazowieckie +3, najniższy wynik: zachodniopomorskie -2 Przedmioty przyrodnicze: najwyższy wynik: mazowieckie +2, najniższy wynik: warmińsko-mazurskie -2

16. Gminy i miasta w województwie pomorskim, z których gimnazjaliści uzyskali średnie wyniki egzaminu powyżej średniej w danej grupie szkół w kraju (uporządkowano malejąco wg wyniku egzaminu) Część matematyczno-przyrodnicza – matematyka Egzamin gimnazjalny - kwiecień 2012 * Do egzaminu przystąpiło 8 zdających Powyżej średniej ogółu zdających w kraju (47%) znalazły się średnie wyniki zdających z 31 miast i gmin. Oprócz podkreślonych w powyższej tabelisą to również miasto Gdańsk i miasto Chojnice.

17. Różnice między wynikami egzaminu gimnazjalnego w 2012 roku w województwie pomorskim i w kraju w poszczególnych grupach szkół (w punktach procentowych) Język angielski Egzamin gimnazjalny 2012 Poziom podstawowy: najwyższy wynik: mazowieckie +3, najniższy wynik: warmińsko-mazurskie -4 Poziom rozszerzony: najwyższy wynik: lubuskie i dolnośląskie +3, najniższy wynik: świętokrzyskie -4

18. Segregację uczniów do klas na podstawie wyników sprawdzianu Co pokazuje edukacyjna wartość dodana (EWD)? Potencjał edukacyjny uczniów „na wejściu”

19. Porównanie EWD z zakresu języka polskiego i matematyki według osiągnięć „na wejściu”

20. Porównanie EWD z zakresu języka polskiego i matematyki klasach

21. Trzyletnie EWD w gimnazjum (ewd.edu.pl) GH GM

22. Pytania badawcze m. in.1. Jak przyrost osiągnięć uczniów w gimnazjach zależy od organizacji pracy szkoły i działań edukacyjnych nauczycieli? 2. Jak rozwój osiągnięć uczniów gimnazjów zależy od cech indywidualnych uczniów i środowiska rodzinnego? Jakie czynniki warunkują osiągnięcia edukacyjne uczniów na podstawie badań w gimnazjach wiejskich i wielkomiejskich? Ekspertem i recenzentem projektów badań był prof. dr hab. Bolesław Niemierko Nauczanie jest efektywne, gdy przynosi rozwój osiągnięć uczniów.

23. Metody i narzędzia badań • Pomiar dydaktyczny (sprawdzian i egzamin gimnazjalny) • Ankieta (uczniowie, ich wychowawcy klas i dyrektorzy szkół) • Wywiad indywidualny (dyrektorzy szkół, przedstawiciele organów prowadzących szkoły) • Obserwacja (sprawdzian, egzamin gimnazjalny, podczas badania ankietowego) • Analiza dokumentów (zgromadzone w OKE dokumentacja egzaminacyjna) Badanie w gimnazjach wiejskich objęło 502 uczniów. Badania w gimnazjach wielkomiejskich objęło 618 uczniów.

24. Czynniki osiągnięć uczniów BLOK 1: Uczeń i jego środowisko (Między innymi: płeć, zdolności, zainteresowania i postawy ucznia oraz pozycja społeczno-ekonomiczna jego rodziny.) BLOK 2: Szkoła (Między innymi: program i organizacja kształcenia oraz styl kierowania szkołą , wyposażenie szkoły.) BLOK 3: Nauczyciel (Między innymi: postawy pedagogiczne, metody kształcenia, i wykorzystywane środki dydaktyczne.) Opis bloków łączących zmienne oddziałujące na efekty uczenia się: Niemierko B.: Zachodni wiatr w edukacji. Od unijnego prelegenta do wspólnych badań [w:] Kwartalnik EDUKACJA Nr 1 (109) 2010, IBE, Warszawa 2010

25. WYBRANE WYNIKI BADAŃ Podobieństwa pomiędzy gimnazjami wiejskimi i wielkomiejskimi Część humanistyczna Część matematyczno-przyrodnicza

26. Zróżnicowanie postępu edukacyjnego uczniów w zakresie przedmiotów humanistycznycho różnym poziomie osiągnięć „na wejściu” Szkoły wiejskie Szkoły wielkomiejskie

27. Blok 1. Uczeń i jego środowiskoCechy indywidualne gimnazjalistów w opinii wychowawców klas Oceny zaangażowania we własną naukę • Do grupy czynników charakteryzujących „dojrzałość” zaliczono: • zaangażowanie we własną naukę • zaangażowanie uczniów w życie klasy • frekwencja na zajęciach szkolnych • zachowanie Współczynniki korelacjizmiennych (1-4) z EWD (w szkołach wiejskich):rGH= 0,67; rGM= 0,62 Średnia ocena „dojrzałości” badanej młodzieży z Trójmiasta wyniosła 3,5 (zadowalająca) i była taka sama jak u młodzieży wiejskiej.

28. Blok 2. Szkoła Klimat społeczny szkoły Na podstawie opinii ankietowanych gimnazjalistów można stwierdzić, że dobra atmosfera panująca w szkole wpływa pozytywnie na przyrost osiągnięć uczniów w gimnazjum. Średnia ocena „klimatu społecznego szkoły” w szkołach wielkomiejskich: od 3,1 w G2 o niskim EWD do 4,4 w G5 o wysokim EWD. rGH=0,99, rGM= 0,88

29. Blok 3. NauczycielKlimat społeczny klasy • Do grupy czynników charakteryzujących klimat społeczny klasy zaliczono: • Lubię koleżanki i kolegów z mojej klasy • Mogę liczyć na pomoc koleżanek i kolegów z mojej klasy w nauce • Mogę liczyć na pomoc koleżanek i kolegów z mojej klasy w innych sprawach niż nauka • Relacje pomiędzy uczniami są dobre. Średni wskaźnik w szkołach wiejskich 4,2 (wysoki), w wielkomiejskich 3,9 ( wyżej zadowalający) „Mogę liczyć na pomoc koleżanek i kolegów z mojej klasy w nauce” Analiza statystyczna odpowiedzi uczniów wykazała dodatnią zależność między średnimi wskaźnikami EWD szkoły i średnią zmiennych charakteryzujących klimat społeczny klasy. Spośród zmiennych z tej grupy najsilniejszy związek wystąpił dla możliwości uzyskania pomocy koleżeńskiej w nauce.

30. Różnice pomiędzy gimnazjami wiejskimi i wielkomiejskimi • Warunki organizacyjne szkół • Gimnazja wielkomiejskie cechuje duże zróżnicowanie pod względem liczby oddziałów, natomiast większość gimnazjów wiejskich liczy mniej oddziałów. • Gimnazja wielkomiejskie częściej są szkołami „samodzielnymi”, a w wypadku zespołów szkół - również w połączeniu z liceum ogólnokształcącym, zaś wiejskie z reguły stanowią zespół ze szkołą podstawową. • Osiągnięcia „na wejściu” • W gimnazjach wielkomiejskich naukę podejmuje około 14% uczniów z wynikami niskimi ze sprawdzianu i około 34% uczniów z wynikami wysokimi. • W gimnazjach wiejskich naukę podejmuje około 30% uczniów z wynikami niskimi ze sprawdzianu i około 14% uczniów z wynikami wysokimi

31. Blok 1. Uczeń i jego środowiskoSytuacja społeczno-ekonomiczna rodzin gimnazjalistów w ocenie wychowawców klas • Do grupy czynników charakteryzujących pozycję społeczną rodzin zaliczono: • wykształcenie rodziców • sytuacja materialna rodzin • wydolność wychowawcza • zainteresowanie rodziców nauką dziecka • zaangażowanie rodziców w życie klasy Największy związek na przyrost osiągnięć uczniów miało wykształcenie rodziców, a pozostałe zmienne okazały się pośrednio z nim związane. (współczynniki korelacjiz EWD (w szkołach wiejskich): rGIM= 0,64) Często rodzice nie pracują, nie interesują się edukacją dzieci, a jedynie skupiają swój wysiłek na pozyskiwanie środków finansowych (m.in. od szkoły, z gminy). Małe jest zainteresowanie nauką dziecka, co powoduje słabą motywację do nauki. Niskie wykształcenie rodziców powoduje słabe możliwości pomocy uczniom w domu.

32. Blok 1. Uczeń i jego środowisko „Pilność” - odpowiedzialność gimnazjalistów za własny rozwój „Czytam lektury szkolne” • Największy związek na przyrost osiągnięć uczniów miało: • czytanie lektur szkolnych • odrabianie lekcji/uczenie się.

33. Blok 3. NauczycielOcena „profesjonalizm” nauczycieli przez uczniów • Do grupy czynników charakteryzujących „profesjonalizm” nauczycieli zaliczono: • Nauczyciele interesowali się tym, jak radzę sobie ze stawianymi mi wymaganiami • Nauczyciele udzielali wskazówek, jak uczyć się skutecznie • Na zajęciach wykorzystywaliśmy informacje z różnych źródeł • Zdobytą wiedzę stosowaliśmy w praktyce Średnia ocena profesjonalizmu nauczycieli w gimnazjach wielkomiejskich była zadowalająca – 3,3 i miała dodatni związek z przyrostem osiągnięć uczniów. Średnia ocena profesjonalizmu nauczycieli w gimnazjach wiejskich była wyżej zadowalająca – 3,9, jednak jej związek z EWD okazał się bardzo słaby. Nauczyciele na wsiach cieszą się większym autorytetem wśród uczniów i jest bardziej doceniany ich wkład w efekty kształcenia niż w szkołach wielkomiejskich.

34. języka polskiego matematyki Blok 3. Nauczyciel(Odsetek uczniów, którzy potwierdzili stwierdzenia dotyczące lekcji)

35. Co pisali uczniowie o nauce w gimnazjum? Wrażenia pozytywne Nauka w gimnazjum sprawiała mi przyjemność.;Nauka w gimnazjum była fascynującym rozdziałem w moim życiu.; W gimnazjum wiele się nauczyłam i bardzo mi się podoba.; Nauka w gimnazjum powiększyła moją wiedzę.; W szkole jest sympatyczna atmosfera.;Szkoda mi odchodzić z gimnazjum, boję się iść do nowej szkoły.; Będę odwiedzał swoją szkołę, bo jest otwarta na odwiedziny absolwentów. Wrażenia negatywne Uczymy się tylko teorii, a nie umiemy tego zastosować w praktyce.; Potrzebne byłyby jakieś eksperymenty, prezentacje, filmy związane z przedmiotem, by zainteresować uczniów.; Nie rozwiązujemy na lekcjach żadnych ciekawych zadań, nie robimy też doświadczeń.;Niektórzy nauczyciele nie potrafią wytłumaczyć zadania; Nauka w gimnazjum byłaby o wiele ciekawsza, gdyby nauczyciele potrafili do niej zachęcić;Nauczyciele nie doceniają moich wysiłków. Nawet nie zwracają na to uwagi.

36. Uczenie się , gdy jest właściwie kierowane , przynosi rozwój osiągnięć uczniów. Na rozwój osiągnięć wpływają: kontekst, osiągnięcia „na wejściu” i działania edukacyjne Ocena skuteczności kształcenia w gimnazjum na podstawie surowych wyników egzaminu nie jest obiektywna, gdyż wyniki te w znacznym stopniu są zależne od poziomu osiągnięć „na wejściu”. Miarą postępu uczniów w określonym czasie uczenia się jest edukacyjna wartość dodana (EWD), która jest jednym ze wskaźników oceny efektywności kształcenia. Analizując wskaźniki EWD trzeba pamiętać, że nie obrazują one całej pracy szkoły, a jedynie efektywność nauczania i osiągnięcia mierzone zadaniami zawartymi w zestawach egzaminacyjnych. Praca szkół często jest zorientowana na wzrost osiągnięć uczniów „słabych”, jednak o ogólnym tempie rozwoju decydują uczniowie „przeciętni”. Segregacja uczniów do klas według miejsca zamieszkania nie sprzyja wyrównywaniu szans edukacyjnych. Efektywność nauczania w gimnazjach wiejskich i miejskich nie różni się istotnie,jest mniejsza dla przedmiotów humanistycznych. Podsumowanie 36