Download
1 / 54
E N D
TEMEL ANALİZ HİLAL KARATAŞ 130611110
Hisse senedi yatırımlarının performansını etkileyen ekonomik, sektörel ve ortaklıkla ilgili unsurları dikkate alarak, hisse senedinin gerçek değerini bulmaya ve bulunan gerçek değeri piyasa fiyatları ile karşılaştırarak alım-satım kararını vermeye yarayan analiz yöntemi "Temel Analiz" olarak adlandırılır. Temel analiz, hisse senedinin gerçek değerini bulmak amacı ile yapılır. Temel analize göre, hisse senedinin piyasa fiyatı gerçek değerinin altında olduğunda alış, üstünde olduğunda ise satış kararı verilir.
Bu yaklaşım , hisse senedinin fiyatını etkileyen karlılık , likidite , finansal yapı , dağıtım kanalları , yönetim becerisi , rekabet , ekonomik tahminler gibi temel olguların ve bunların o hisse senedinin fiyatını nasıl etkilediğinin analiz edilmesiyle hisse senedinin yatırım değerinin ya da gerçek değerinin belirlenmesine dayanır. Temel analizci bir hisse senedinin cazibesini hiçbir zaman piyasanın değişebilir standartlarıyla ölçmez , fakat kendisinin yatırım yapmaya değer gördüğü fiyatı belirler ve daha sonra bu fiyatı piyasa fiyatlarıyla karşılaştırır.
Temel analiz , ekonomi-endüstri-firma analizi olarak üç aşamalı bir analizdir. Ekonominin önümüzdeki dönemlerdeki eğiliminin belirlenmesinden sonra endüstri kollarının bu gelişmelerden nasıl etkileneceği ve buna bağlı olarak firmaların gelecekteki nakit akımlarının tahmini yapılır. Gerçek değerin hesaplanmasında temel varsayım, firmaların gelecekte sağlayacağı nakit akımlarının bugunkü değere indirgenmesidir.
Aslında üç aşamalı değerleme sürecinde iki yaklaşım vardır. Birincisi yukardan aşağıya üçlü analiz , diğeri ise aşağıdan yukarıya üçlü analiz. Yukarıdan aşağıya üçlü analizde önce makro ekonomik değişkenler kullanılarak ekonomik analiz , daha sonra endüstri kolu analiz ve son olarak da spesifik olarak firma analizi yapılır. Aşağıdan yukarıya üçlü analizde ise tam tersine önce firma analizi sonra endüstri analizi son olarak da ekonomi analizi yapılır. Burada tercih analizciye bağlıdır.
Temel analiz çok sayıda verinin birlikte ele alınıp incelenmesini gerektiren oldukça zahmetli bir analiz tekniğidir. Bireysel yatırımcıların genellikle, bütün bu değişkenleri takip edip ve inceleyip yatırım kararı vermesi zordur. Herkesin bir iş hayatı,aile hayatı ve sosyal hayatı vardır. Genellikle bu tür zahmetli analizlere pek vakitleri olmaz , arkadaş çevresi ya da banka ya da aracı kurumlardan aldığı tavsiyeler ya da ekonomi finans dergilerindeki bilgilere dayanarak yatırımlarını yönlendirirler.
Haftalık ekonomi ve finans dergileri ile günlük gazetelerin finans sayfalarında verilen bazı bilgiler yatırımcıya ekonomideki temel veriler ve borsanın hareketliliği konusunda önemli ipuçları sunabilir. Ayrıca, Merkez Bankası, Devlet İstatistik Enstitüsü vb. kuruluşların web sitelerinden de yatırımcıların temel ekonomik göstergelere ulaşması mümkündür. Para arzı , enflasyon beklentileri , faiz oranlarındaki gelişmeler , hükümetlerin mali ve parasal konulardaki politikaları vb. konularda bilgi sahibi olmak düzenli olarak bu tip haberleri takip etmekle mümkün olabilecektir.
Bilindiği gibi , hükümetlerin mali ve parasal politikaları o ülkenin ekonomisinin tümünü etkilemekte ve bu etki sonucunda oluşacak ekonomik şartlar o ekonomi içinde yaşayan endüstri kollarını ve firmaları etkisi altına alacaktır. Örneğin , yeni vergilerin konulması , vergi oranlarının artması gibi mali politikalar bireylerin tasarrufa ya da tüketime yönelmeleri konusunda etkili politikalardır. Ayrıca , hükümetlerin bütçe harcamaları konusundaki politikaları da ekonomiyi direkt olarak etkilemektedir.
Hükümetlerin parasal konulardaki politikaları da mali politikalarda olduğu gibi , önemli ekonomik değişimlere neden olmaktadır. Örneğin sıkı para politikası dönemlerinde fon arzı daralacağından ve faiz oranları yükseleceğinden tüketim azalacak ve aynı zamanda sermaye maliyeti artacağından yatırımlarda da daralma olacaktır. Görüldüğü gibi hükümetlerin para politikaları da ekonomideki daralmanın ya da genişlemenin bir nedeni olarak ortaya çıkmaktadır.
O halde , öncelikle ekonomik analiz yapmak ve önümüzdeki dönemlerde ekonominin gidişatı konusunda bir takım bulgulara ulaşmak ve daha sonra da bu bulgular çerçevesinde hangi endüstri kollarının bu değişmelerden nasıl etkileneceğinin analizini yapmak daha doğru olacaktır. Son olarak , hem ekonomik hem de endüstri analizlerinin sonuçlarına göre firmanın finansal analizini yapmak ve bütün koşulları göz önünde bulundurarak firmanın geleceğe ait nakit akımlarını tahmin etmek analizciye daha güvenilir sonuçlar yaratacaktır.
TEMEL ANALİZ • EKONOMİK ANALİZ • SEKTÖR ANALİZİ • FİRMA ANALİZİ
1- EKONOMİK ANALİZ Yatırım analizlerinin başlangıç noktası makro ekonomik analizdir. Ekonominin sağlıklı bir şekilde tahlili ve geleceğe ilişkin öngörüler kişisel yatırımların yönünü belirler. Ekonominin sağlıklı bir şekilde gelişmesi , şirketlerin performanslarının artmasına yol açacağından , hisse senedi yatırımcıları yüksek getiri beklentisine girebilirler. Ayrıca olumlu gelişmeler tahvil ve bono fiyatlarının düşmesine yol açabilir. Buna karşılık ekonomik daralma şirket karlarını azaltarak hisse senedi fiyatlarının düşmesine ve faizlerin yükselmesine yol açabilir.
İyi bir ekonomik analiz için doğru bilgiler iyi bir şekilde tasnif edilmeli ve olaylar geniş bir perspektif içinde değerlendirilmelidir. Bu tür değerlendirmede önce global ekonomi değerlendirilmeli daha sonra ulusal ekonomiye ilişkin analizler yapılmalıdır. GLOBAL EKONOMİ Son yıllarda birçok araştırmacı dünyayı tek bir Pazar olarak değerlendirmekte , ulusal ekonomileri bu pazarın alt piyasaları olarak görmektedirler. Ulusal ekonominin performansı büyük ölçüde ABD ve diğer gelişmiş ekonomilere bağlıdır. Özellikle ABD dünya ekonomisinin çok önemli bir bölümünü temsil ettiğinden , ABD’nin ekonomik performansının yakından izlenmesi gerekir.
Menkul kıymet borsaları uluslar arası politik olaylardan da çok fazla etkilenmektedir. 1991 yılında Körfez krizi başladığında tüm dünya borsaları düşmüştür. Yine, 1997 yılında uzakdoğu ülkelerinde başlayan kriz tüm dünya ülkelerini olumsuz yönde etkilemiştir. Buna karşılık , 1999 yılında ABD ekonomisinde başlayan canlılık , diğer ülkelerin ekonomilerini de olumlu yönde etkilemiş ve borsaların yükselmesini sağlamıştır.
Globalleşen ve artık paranın sınır tanımadan aktığı dünyada , belki de ilk yapılması gereken analiz , ulusal sınırların dışında diğer ekonomilerdeki durumun incelenmesidir. Böylece , yatırımcının portföyünü ülkeler arasında nasıl çeşitlendirebileceği konusunda da karar vermesine yardımcı olacaktır.
ULUSAL EKONOMİ Ulusal ekonominin performansı bir borsanın sistematik riskini etkileyen temel etkendir. Menkul kıymet borsalarının gelişmesi , o ülkenin GSMH’daki gelişmelerine bağlıdır. Milli gelir arttıkça endeksin genel seyri yükselecektir. Ancak ülkenin zaman zaman karşılaştığı dar boğazlar borsa üzerinde olumsuz etkiler göstermektedir. Enflasyonun yükselmesi , dış ticaret açığının ortaya çıkması veya dış borç ödemelerindeki dar boğazlar zaman zaman borsayı krizlere sürüklemektedirler.
Ulusal ekonominin performansı bazı makro ekonomik göstergelere bakılarak tahmin edilir. Bu göstergeler iyi bir şekilde yorumlandığında piyasaların geleceğine ilişkin ciddi öngörüler yapmak mümkündür. Ancak gelişmekte olan ülkelerin ekonomik performanslarını etkileyen en önemli etkenlerden biri de o ülkenin politik istikrarıdır. Türkiye’de seçim dönemleri bütçe disiplini bozulduğundan , enflasyonist baskılar artmakta ve bu durum borsa performansını olumsuz yönde etkilemektedir.
Bir ülkede bakılması gereken başlıca makro ekonomik göstergeler şunlardır: • Gayri Safi Milli Hasıla • İstihdam • Enflasyon • Faiz oranı • Bütçe açığı • Döviz kuru • Döviz rezervi Ancak Türkiye gibi kaynak sorunu olan ülkeler için şu göstergelere de bakılması gerekmektedir: • Yabancı Sermaye • Özelleştirme
Ekonomik analizde dikkate alınması gereken en önemli konulardan biri de enflasyondur. Bilindiği gibi , enflasyon nominal faiz ile gerçek faiz arasında bir farka neden olmaktadır. Enflasyon ne kadar yüksekse bu fark da o derece yükselecektir. Öte yandan , enflasyon oranlarındaki beklenmeyen değişmeler , yatırımcıların ve firmaların geleceğe ait tahmin yapmalarını ve planlamalarını güçleştirir. Bu da , firmaların yatırım yapmasını ve büyümesini engelleyecektir.
*Gerçekleşme** Gerçekleşme Tahmini2014-2016 Orta Vadeli Program, Kalkınma Bakanlığı – 08/10/2013)(1) Sabit fiyatlarla yüzde değişimi göstermektedir.
* CDS primi yükseldikçe, algılanan risk düzeyi artmaktadır. Türkiye’nin CDS primleri çoğu Avrupa ülkesi ile kıyaslanmayacak derecede düşüktür. CDS Primleri (22.11.2013)
İZLENMESİ GEREKEN DİĞER EKONOMİK GÖSTERGELER • Aylık Enflasyon oranı • İç ve Dış Borç • Devletin Borç Faizleri • Borçlanma Faizleri • Dışarıdan Kredi Bulma Olanakları • Maliye Politikası • Para Politikası • Toplanan Vergiler • İhracat ve İthalat Rakamları • Turizm gelirleri
2-SEKTÖR ANALİZİ Genel ekonomik analizlerin ardından yatırım yapılması düşünülen sektörlere ilişkin analizler yapılır. Bu analizlerin yapılmasından maksat, hangi sektörün veya sektörlerin karlı olduğunun belirlenmesidir. Sektör seçiminde dikkate alınması gereken temel konular, özelleştirme, savaş tehdidi, konjonktürel dalgalanmalar yeniden yapılanma süreci, dış ticaret uygulamalarında beklenen değişimler gibi konulardır. Sektörlerin gelişme trendleri ile ekonominin gelişme trendi arasında önemli bir ilişki olmasına rağmen bazı durumlarda farklı sonuçlar da ortaya çıkabilmektedir. Ekonominin gelişme dönemlerinde bazı sektörlerde gerileme ortaya çıkabilmektedir. Bunun sebepleri; teknolojik eskime, moda ve talepte yaşanan daralma gibi sıralanabilir.
SEKTÖR HAYAT EĞRİSİ Ürünlerin de insan ömrü gibi bir hayat eğrileri vardır. Ürünler gelişir , büyür , olgunlaşır ve yok olur. Geçmiş yıllarda çok önemli olan sektörler artık bugün yok olmuş onların yerine yeni sektörler ortaya çıkmıştır. Bir ekonomide ürün ve hizmetlere yönelik rekabet, ekonomik faaliyetler, kaynaklara ulaşım ve pazarın bu ürün ve hizmetlere yönelik tepkileri , sektörün hayat eğrisini şekillendirmektedir.
Sektör hayat eğrisi görüldüğü gibi beş ana aşamadan oluşur. • Oluşma • Büyüme • Genişleme • Olgunluk • Gerileme.
OLUŞMA : yeni ürünlerin ve buna bağlı olarak yeni endüstri kollarının doğması şeklinde tanımlanabilir. Endüstri oluşma döneminde iken hangi firmaların bu aşamayı başarılı olarak geçeceği konusundaki belirsizlik çok yüksektir. • BÜYÜME : Firmaların malları için ciddi bir Pazar başarısı kazanmaları onların büyüme dönemine geçtiğini gösterir. Firmalar satış ve karlılıklarını artırmaya başlamıştır. Ancak bu dönemde firmalar ortaklarına kar payı dağıtmayıp kazandığı tüm parayı yeni yatırımlara yöneltmektedirler.
GENİŞLEME : Bu dönemdeki firmaların satışları ve karları azalan bir hızda artmaktadır. Artık pazardaki firma sayısı artmış , rekabet hızlanmıştır. Yatırımları azalan firmaların kar dağıtma potansiyelleri artmıştır. Firmaların büyüme beklentilerinin azalması hisse senedi fiyatlarının düşmesine de yol açabilecektir. • OLGUNLUK : Bir firma olgunluk dönemine ulaştığında , fabrika ve demirbaş gibi temel yatırımlarını tamamlamıştır. Bu dönemde kar dağıtım oranları %40-50 gibi oldukça yüksek bir düzeye ulaşmıştır.
GERİLEME : Pazarın gereksinimlerini karşılayamayan veya yeniliklere kendilerini uyduramayan sektörler sonunda gerileme dönemine gireceklerdir. Bazen bir sektörün gerileme dönemine girmesi , sadece belirli ülkelerde olabilir. Örneğin , ABD’de tren yolu taşımacılığı ve ulaşımı gerileme dönemine girmiş olmasına rağmen , Avrupa’da hala olgunluk dönemini sürdürmektedir.
Yatırımlarda önemli unsurlardan birisi de gelişen sektörleri saptamaktır. Sektör analizini yaparken aşağıdaki unsurlara da bakmak gerekir: • Sanayinin Yapısı • Rekabet Koşulları • Ürün Hayat Eğrisi • Yasal Düzenlemeler • Arz - Talep İlişkileri • Satışların Büyüme Potansiyeli • Finansal Yapı • Girdilerin Temini
Karlılık oranları • Büyüme oranları • Kar dağıtım oranları • Ekonomik dalgalanmadan etkilenme oranı , • Hammadde kullanımında dışa bağımlılık derecesi , • Sektördeki teknolojik gelişme , • Sektörel rekabet
3-FİRMA ANALİZİ Şirket analizlerinin yapılmasındaki temel faktörler, şirketin geçmiş dönemlerdeki performansları ve mevcut döneme ait verileri incelenerek gelecek hakkında tahminlerde bulunmaktır. Böylece söz konusu şirketin hisse senetlerine yatırım yapılıp yapılmayacağı kararı daha sağlıklı bir şekilde verilecektir. Temel analizin en önemli kısmı firma analizidir. İzlenmesi gereken çok sayıda şirket vardır. Bu şirketlerle ilgili çok sayıda bilgi , rapor , haber , finansal tablo vardır.
Firma analizi iki aşamada yapılır. 1- Firma ile ilgili bilgilerin değerlendirilmesi, 2- Finansal analizler. 1.1-FİRMA İLE İLGİLİ BİLİNMESİ GEREKENLER • Kuruluş tarihi • Şirketin yönetimi • Şirketin ana sözleşmesi • İlk ortaklık yapısı • Hisse senetlerinin tür ve özellikleri • Ürettiği ürün ve servisler • Halka açılma tarihi • Halka açılma oranı • En büyük ortaklar • Şirketin diğer yatırımları ve mensup olduğu grup • Şirketin kendini yenilemek için patent, know-how gibi satın alma veya araştırma gibi konulara yönelip yönelmediği • Pazarlama stratejisi ve dağıtım kanalları • Şirket hakkında basında yer alan haber ve yorumlar
1.2-Bulunduğu sektördeki yeri: • Sektördeki firma sayısı • Şirketlerin pazar payları • Ürettiği ürün ve hizmetlerin diğer şirketlerin ürün ve hizmetlerinden farkları • Bulunduğu sektöre göre firma büyüklüğü • Diğer firmalara göre ortaklık yapısı • Bulunduğu sektördeki diğer firmaların hisse senetlerinin performansları.
1.3-Şİrketİnpazardakİdurumu • Menkul değerlerin piyasadaki durumu ve ihraç miktarları • Şirketin mali tabloları • Temettü dağıtım oranları, yöntemleri ile bedelli ve bedelsiz sermaye artırımları • Hisse senedinin ortalama işlem hacmi • IMKB 30 veya 100 endeksinde bulunup bulunmadığı • Yabancı yatırımcılar tarafından talep edilip edilmediği • Büyük spekülatörler tarafından ilgi duyulup duyulmadığı
2- FİNANSAL ANALİZ Finansal analiz firma analizinin ikinci aşamasıdır. Bu bölümde firmanın tüm finansal tabloları iyi bir şekilde analiz edilip yorumlanmaktadır. Firmanın bilanço , gelir tablosu , satışların maliyeti tablosu , fon akım tablosu , nakit akım tablosu , kar dağıtım tablosu ve özkaynak değişim tablosu incelenmelidir. Finansal analiz genellikle şu yöntemlerle yapılır. • Yatay Analiz • Trend Analizi • Dikey Analiz • Oran Analizi
TREND ANALİZİ : Trend analizi ile firmanın gösterdiği gelişmeler yıllar itibariyle görülür. Bu analize yatay yüzde analizi de denir. Bu yöntemde birbirini izleyen dönemlere ait finansal finansal tablolarda yer alan kalemlerin temel alınan finansal tablo kalemlerine göre gösterdiği artış veya azalışlar yüzde olarak hesaplanır. Bu analizde seçilen temel yılın her bakımdan firmanın faaliyetlerini yansıtacak normal bir yıl olması, mümkün olduğunca geçmiş yılları kapsaması ve enflasyon etkisinin de dikkate alınması gerekir.
DİKEY ANALİZ : Dikey analiz ile finansal tablolarda bulunan bir kalemin toplam veya grup içindeki oransal büyüklüğü analiz edilir. Bu analiz yöntemi , firmalar arası karşılaştırmalar veya firmanın sektör içindeki yerini belirleme açısından veya firmanın finansal yapısında meydana gelen değişiklikleri izleme açısından yararlı bir araç niteliğindedir. ORAN ANALİZİ : Oran analizi ile finansal tablolarda yer alan tutarların nispi ilişkileri incelenerek firmanın finansal durumu konusunda bilgi edinilir.
Anlamlı sonuçlar verecek olan finansal tablo kalemleri birbirleriyle oranlanır. Daha sonra , bulunan sonuçlar geçmiş yıl sonuçlarıyla , benzer firma oranlarıyla , genel standartlarla karşılaştırılarak firmanın finansal durumu yorumlanır. Çok sayıda oran hesaplamak mümkündür , ancak bunlar arasında sıkça kullanılan belli başlı oranlar şunlardır ; 1-Likidite Oranları Cari oran: Döner Varlıklar/KVYK
Likidite Oranı: Döner Var.-Stoklar/ KVYK Nakit Oranı: Hazır değ.+Menk.Kıymetler/ KVYK 2-Faaliyet Oranları Alacak devir hızı: Net satışlar/ Ort.ticari alacaklar Stok devir hızı: Satışların maliyeti/ Ort. Stoklar Stok Devir süresi: 365 / stok devir hızı Aktif Devir hızı: Net satışlar / Aktif toplamı 3-Finansal Yapı Oranları Yabancı kaynak oranı: Toplam yabancı kaynaklar / Pasif toplamı
Öz kaynak oranı : Öz kaynaklar / Pasif toplamı KVYK Oranı : KVYK/ Pasif toplamı UVYK Oranı : UVYK/ Pasif toplamı 4-Karlılık Oranları Brüt Kar Oranı: Brüt satış karı/ Net satışlar Faaliyet Karı Oranı: Faaliyet karı/ Net satışlar Net Kar Oranı: Dönem net karı/ Özkaynaklar Özkaynak Karlılık Oranı: Dön. Net Karı/ Özkayn. Aktif karlılık oranı: Dönem karı/ aktif toplamı
5-Borsa Performans Oranları Fiyat-Kazanç Oranı: Toplam borsa değeri/ dönem net karı Piyasa değeri/defter değeri: Toplam borsa değeri/ Özkaynaklar Hisse başına kar: Dönem net karı/ Hisse senedi sayısı Bu oranlar hesaplanarak firmanın finansal yapısı hakkında bilgi sahibi olunur.
Analizdeki temel finansal tablolar ; • Bilanço , • Gelir Tablosu , • Satışların Maliyeti Tablosudur. Yardımcı finansal tablolar ise ; • Fon Akım Tablosu , • Nakit Akım Tablosu , • Kar Dağıtım Tablosu , • Öz kaynaklar Değişim Tablosudur.
Temel analiz, bir ya da diğer dövizin hareketinin rastgele olmadığı önermesine dayanır, eğer "etkiyi" biliyorsak "tepkiyi" de tahmin edebiliriz. Bu nedenle temel analistler, gözlerini sürekli ekrana kilitleyerek alım satım yapacak ve ilgilendikleri dövizin geçmişteki hareketlerine daha az dikkat edeceklerdir. Bir dövizin asıl değerini belirleyen faktörleri ve değerlerini arz ve talebe dayalı olarak saptayacaklar. Eğer arzda azalma varsa, talep ise artıyorsa veya aynı kalıyorsa, dövizin değeri de artacaktır ya da tam tersi gerçekleşecektir. Daha somut bir örnek vermek için şöyle diyebiliriz: Bir forex temel analisti, bir ülkenin parasına ait arz ve talep seviyesinin yanı sıra, ihracat ve ithalat rakamları, hükümetin stabilitesi ve popülaritesi ile ülkenin ekonomik göstergeleri üzerine de çalışacaktır. Analist, bu ve diğer faktörlere bağlı olarak dövizin direnci hakkında belirli bir yargıya varacak ve ortalama bir işlemci için akılcı bir yatırım olup olmadığı konusunda fikir sahibi olacaktır.
