KUDRETHELVASI - MANNA

1. KUDRETHELVASI - MANNA Hazırlayan: Mehmet Zahid Uyanık

2. MANNA NEDİR? Manna, Türkçe’de kudrethelvası olarak bilinen, tıbbi ve besin amaçlı kullanımı olan bir maddedir. Kudrethelvasının oluşumu hakkında çeşitli bilimsel ve dinsel araştırmalar yapılmıştır. Bu araştırmalar sonucunda çeşitli sonuçlara varılmıştır. Kudrethelvasının oluşumu, ihtivası ve kullanılışlarından önce isterseniz tarihsel sürecini ve dinsel yerini öğrenmeye ve anlamaya çalışalım. TARİHÇE Kudrethelvası inanışa göre Hz. Musa’nın peygamberliği döneminde İsrailoğullarına gönderilmiştir. Hz. Musa ve beraberindeki topluluk Filistin’e göç ederken çölde aç ve susuz kaldıklarında İsrailoğullarının isteği üzerine Hz. Musa tanrıya kendilerine yiyecek vermesi ve bu azaptan kurtulmaları için dua eder. Geceleyin uykuya dalan İsrailoğulları sabah kalktıklarında etraflarında bıldırcınların ve kudrethelvasının olduğunu fark ederler.

3. Bu olay Kur’an, İncil ve Tevrat’ta şu şekillerde geçmektedir; Kur’an:"(Yâ Musa! Allah'ı apaçık görmedikçe sana inanmayacağız) demiştiniz de, gözleriniz göre göre sizi yıldırım çarpmıştı. Ölümünüzden sonra, şükredersiniz diye sizi tekrar diriltmiştik. Bulutla sizi gölgelendirdik, kudrethelvası ve bıldırcın indirdik, (Verdiğimiz rızıkların iyi ve güzel olanlarından yiyin) dedik. Onlar bize değil, fakat kendilerine yazık ediyorlardı." (Bakara: 57) Tevrat'ın (Eski Ahit) Sayılar Bölümü, 11. Babındaki ayette ise şöyle deniliyor: "Ve mann, kişniş tohumu gibi idi ve görünüşü ak günlük görünüşü gibi idi. Kavm dolaşır ve onu devşirirlerdi ve yerlerdi ve tencerelerde haşlar ve ondan pideler yaparlardı ve tadı taze yağ tadı gibi idi. Ve geceleyin ordugâh üzerine çiğ indiği zaman üzerine mann inerdi.“ Kudrethelvası, Kitab-ı Mukaddes'te de yer almaktadır. Hıristiyanlar Kur'an'ın "Menn" dediği Kudrethelvası'na, "Tomana" adını vermişlerdir.

4. İncil: "Ve vaki oldu ki, akşamleyin bıldırcınlar çıkıp ordugâhı kapladılar ve sabahleyin ordugâhın etrafında çiğ düşmüştü. Ve düşmüş olan çiğ kalkınca, işte, çölün yüzünde, toprağın üzerinde, kırağı gibi küçük, yuvarlak bir şey vardı. Ve İsrailoğulları görüp birbirine dediler: Bu nedir? Çünkü o nedir bilmediler. Ve Musa, onlara dedi: Bu Rabbin yemek için size verdiği ekmektir.“ Kudrethelvasının varlığı dinsel açıdan ele alındığında gökten bir şekilde yeryüzüne indirildiği sonucuna varılmaktadır. Fakat bu inişin şekli üzerinde de çeşitli ihtilaflar bulunmaktadır.

5. Kudrethelvası İncil’in kısımlarından olan Exodus’ta her sabah çiğ gittikten sonra oluşan bir şey olarak tarif edil-mektedir. Kitapta kırağı gibi güneş eritmeden toplanılması gerektiği belirtilmektedir. Diğer bir kısım olan Numbers’te ise Manna çiğ ile beraber yağan bir şey olarak tarif edilmektedir. Numbers’e göre İsrailliler Man-na’yı keke koyup pişiriyorlarmış ve Manna bu keklere zeytinyağı lezzeti veriyormuş. Exodus’un yazdıklarına göre ise tadı balla yapılan kâğıt helvaya benzemektedir.

6. İsraillilere her gün topladıkları Mannaları yemeleri söylenmiş. Ka-lan, yenmeyen Mannalar kötü koku ve kurtlara neden oluyormuş. Cu-martesi gününden (Yahudi tatil gü-nü) bir önceki gün normalde topla-nandan iki kat fazla toplanan Man-nalar o günün akşamında bozul-maya başlaması gerektiği halde 2 gün boyunca sebebi bilinmeyen bir şekilde bozulmaya uğramamaktay-mış.

7. Kudrethelvasının bizi ilgilendiren kısmı bilimsel açıdan nasıl oluştuğu, neler ihtiva ettiği ve ne gibi amaçlarla kullanıldığıdır. Dinsel içerikler bilim adamlarının çalışmalarında yol gösterici olarak kullanılmıştır. Kudrethelvası ismi yani Manna nereden gelmiştir öncelikle bunu araştıralım. KELİME KÖKENİ Bazı kaynaklara göre Manna, Mısır’da köken olarak ‘yemek’ anlamında kullanılan “mennu” kelimesinden gelmektedir. 20. yy. başlarında Arap Yarımadası’ndaki Araplar Tamarisk ağacından elde edip sattıkları reçineleri “man es sima” diye adlandırmışlardır. Bu da “Cennetsel Manna” anlamına gelmektedir. İncil kaynakları Manna’nın “Man hu”dan geldiğini söylemektedir. “Man hu” da bitki biti anlamını taşımaktadır. Bu eski Suriye’ye ait bir etimolojidir. İsim olarak Manna kabuklu böceklerin salgısının kristalize olmuş halidir.

8. MANNA NASIL OLUŞMAKTADIR? Bilim adamlarının yaptıkları çalışmalar sonucunda kudrethelvasının oluşumu ve eldesi iki esasa dayanmaktadır. Bu esaslara göre kudrethelvası ya bazı bitkilerin gövde ve dallarında yapılan yaralanmalar sonucunda ya da bitkinin yaprakları üzerine konan bir tür böceğin salgıladığı enzimin yaprak üzerine düşmesi sonucunda oluşmaktadır. Hebrew Üniversitesi’nde 1927 yılında yapılan bir araştırma sonucunda Manna’nın (Kudrethelvası) Tamarisk ağacından sızmadığı, böceklerin vücudundan sızan bir madde olduğu sonucuna varılmıştır. Araştırma sonucunda hazırlanan rapora göre Trabutina mannipara adı verilen bu böceklerin dişilerinin karınlarından Tamarisk mannifera ve Tamarisk gallica bitkilerinin yaprakları üzerine düşen temiz, şurup damlası kıvamındaki madde iğne başı büyüklüğünden bezelye tanesi büyüklüğüne kadar çeşitli büyüklüklerde şeker taneleri oluşturmaktadır. Oluşan bu şekerli yapının miktarı da kış yağmurlarının çokluğu veya azlığına bağlıdır.

9. Tamarisk mannifera Bu araştırma Siyonist Deneysel Tarım İstasyonu’ndan Dr. Fritz Bodenheimer’in ülke boyunca yaptığı gözlemler sonucunda yayımlan-mıştır. Bu gözlemler göçebe halkın Manna hakkındaki bilgilerinden bağımsız olarak modern bilimden faydalanılarak yapılmıştır.

10. KUDRETHELVASININ YAPISI Kudrethelvası yumuşak yapıda, tanecikli görünüşe sahip, dış kısmı soluk sarı ya da kahverengi, iç kısmı beyaz renkte olan bir kitledir. Kokusu bal kokusunu andırmaktadır. Ağza alındığında önce hoş ve tatlı, sonrasında ise acımsı ve yakıcı bir lezzet verir. İyi bir karbonhidrat kaynağıdır. Çöl ortamında sıcaklıktan dolayı çok çabuk bir şekilde içindeki su miktarı azalmakta ve yapışkan-katı bir şekil almaktadır. Gün ışığında fazla durduğunda eridiği belirtilmektedir. Gece boyu beklendiğinde kurtlandığı görülmüştür. Fırında pişirildiği vakit dayanıklılığının arttığı, fakat yapısının bozulmalara uğradığı görülmüştür. Pişirilerek İngiltere’ye gönderilen Manna’ların görüntü itibariyle küçük bir mantar olabileceği düşünülmüştür. Kudrethelvasının yapısının stabil olmadığı uzun araştırmalarla belirlenmiştir. Bununla birlikte yapısının formaldehit veya korosif süblimasyon ile korunabileceği tespit edilmiştir.

11. Kudrethelvası yapısında % 55 mannitol içermektedir. Geri kalan % 45’lik kısmı ise sorbitol, sakkaroz, rezin, trehaloz (glikoz + glikoz) (Bazı likenlerde ve böceklerde bol bulunan, uçma kasının esas yakıtını oluşturan, iki glikoz biriminden meydana gelen bir disakkarit.), melitoz ve melezitoz ihtiva etmektedir. Ayrıca Manna yapısında fraxin adı verilen floresan bir madde içerir (Fraxin: Yapısında eskulin adı verilen renksiz, kristalimsi bir glikozit taşır.). Mannitol (Mannit) beyaz, kokusuz, kristalleşebilen, yarı saydam bir karbonhid-rattır. 1 kısım mannit 5 kısım soğuk suda çö-zünebilir. Soğuk alkolde ise nerdeyse hiç çö-zünmemektedir. Ama sıcak alkolde kolayca çözünür. Alkol soğuduğunda çözünme işlemi tersine döner. Buradan yola çıkarsak kudret-helvasının soğuk su ve sıcak alkolde kolayca çözündüğünü, soğuk alkolde ise çözünmedi-ğini söyleyebiliriz. Mannitol

12. KUDRETHELVASININ KULLANILIŞLARI Kudrethelvası çok eskilerde yumuşak bir laksatif olarak kullanıl-mıştır. Günümüzde ise laksatif etkisinden çocuklar üzerindeki kullanımla yararlanılmaktadır. Kudrethelvası ayrıca diğer ilaçları maskeleme amaç-lı olarak da kullanılmaktadır. Manna besleyici ve hafif kuvvet verici, bünyeyi kendine getirme amacıyla kullanılmaktadır. Fakat bazı mahsuller mide sancısına sebep olacak şekilde gaz yapmaktadırlar. Kudrethelvası Güney Amerika’da oldukça fazla tüketilmektedir ve Amerikan Farmakopesi’nde yer almaktadır. Manna genellikle reçetede diğer purgatif ilaçlarla birlikte verilmek-tedir. Özellikle sinameki, ravent, magnezyum oksit ve nötral tuzlarla be-raber kullanılmaktadırlar. Tadı ve laksatif etkisi sayesinde diğer ilaçların kötü tadını da maskelemiş olur, aynı zamanda ortak etki sağlayarak et-kiyi artırmaya yardımcı olur.

13. Kudrethelvası Toplanışından Bir Kesit

14. Kudrethelvası “Dulcinol” (Manna – tuz karışımı) adı altında 1906 yılında Dr. Steinberg tarafından diabetikler için tatlandırıcı ajan olarak tavsiye edilmiştir. Doz olarak da 1 şeker için ½ ölçekte kudrethelvasını tavsiye etmiştir. British Farmakope’de de yine Manna Şurubu’ndan bahsedilmek-tedir. Bu şurup çocuklar için laksatif olarak kullanılmaktadır. Tarif olarak 1 kısım Manna’ya karşılık 10 kısım su, şurubun hazırlanmasında kulla-nılmaktadır. British Farmakope’de yer alan “Manna Şurubu Karışımı” tek başlarına kullanılan Manna Şurubu ve sinameki-rezene içerik-lerinden daha güçlüdür. Başlangıç dozu o-larak bu şuruptan 1– 4 damla (dirhem) alınır.

15. Ayrıca Evliya Çelebi kendi izlemleriyle Malatya’yı anlatırken kud-rethelvasına da şu şekilde değinmiştir: “Dağlarında keremgüv adında kudrethelvası olur. Allah'ın emri ile gökten yağar. Meşe ve pelit ağaçla-rının yapraklarında bulunur. Bağırsakları temizleyen bir çeşit helvadır.” Evliya Çelebi Kudrethelvası ayrıca bağışıklık sistemini güçlendirerek hastalık-lara karşı direnç sağlayan, hücre yenileme özelliği ile yaşlanmayı gecik-tirerek uzun ve sağlıklı yaşama, güzelliğe katkıda bulunma özelliği olan İsveç Şurubu’nun terkibinde de yer almaktadır. Şurubun terkibi şu şekil-dedir:

16. 6,5 gr. Melek Otu (Angelica archangelica) 7 gr. Mirra (Commiphore molmol) 5,5 gr. Çedvar (Curcuma zedoria) 3,5 gr. Centinyane (Gentiana lutea) 1 gr. Besbase (Myrıstıcae arıllus) 10 gr. Sarı sabır (Aloe ferox miller) 1 gr. Safran (Crocus sativus) 9 gr. Ravent Kökü (Rheum palmatum) 2 gr. Domuz Dikeni (Carlina acaulis) 1 gr. Sinameki (Cassia angustifolia) 5 gr. Kakule (Elettaria cardamomum) 1 gr. Tarçın (Cinamomum zeylanicum) 10 gr. Kudrethelvası (Manna) 1 gr. Anason (Pimpinella anisum) 1 gr. Kafur (Cinnamomum camphera) Yukarıdaki tüm malzemeler 1 kg Konyak veya Elma Sirkesi ile karıştırılır. Ağzı kapalı cam bir şişede 2 hafta ılık ortamda bekletilir. Her gün çalkalan-malı ve ince bir süzgeçten 2 kere süzülerek koyu renkli cam şişede muhafa-za edilmelidir. Bu şurup bekledikçe faydası daha güçlü olur.

17. Bütün bunların dışında kudrethelvasının bir dönem İsrailli kadınlar tarafından hoş kokusundan dolayı parfüm amaçlı olarak kullanıldığı bi-linmektedir. MANNA HANGİ BİTKİLERDE OLUŞMAKTADIR? Kudrethelvası içeren bitkiler; - Fraxinus ornus - Fraxinus excelsior - Alhagi pseudalhagi - Alhagi mannifera - Quercus persica - Quercus libani - Quercus vallonea - Larix europaea - Tamarix gallica

18. Fraxinus ornus L. (Oleaceae) ve buna yakın diğer türlerin göv-desine art arda yapılan yaralan-malar sonucu meydana gelen a-kıntının kurutulması sonucunda kudrethelvası elde edilir. Bu tür 20 metreye kadar uzanan bir ağaçtır. Yapraklar 5–9 parçacıklı, yaprak-çıklar saplıdır. Çiçekler beyaz renkli, yapraklar ile birlikte oluşur, korolla 4 parçalıdır. Mayıs – hazi-ran aylarında çiçek açar. Kuzey-batı ve Batı Anadolu’ da yaygın olarak yetişen bir bitkidir. Bitkinin diğer adları çiçekli dişbudak, kud-rethelvası dişbudağıdır.

19. 8–10 yaşında ya da en az 3 inç kalınlıkta gövdesi olan ağaç-lara yaralama işlemi uygulanmak-tadır. Bu işlem temmuz ve ağus-tos aylarında yaprakların gelişimi durduğunda ağaç gövdesine eğik yarıklar açılarak yapılmaktadır, bu yarıklar birbirini izler şekilde ol-maktadır. Kabuk bağlayan bu ge-niş yarıklardan Mannalar eylül – ekim aylarında kazınarak toplan-maktadır. Drog: Dış kısmı soluk sarı, iç kısmı beyaz, hafif bal kokulu ve tatlı parçalardır. Suda tamamen çözünür. Drog Türk Kodeksinde kayıtlı olup bileşik sinameki infüz-yonunun terkibine girer.

20. Ağaç Kuzeybatı (İzmit) ve Batı Anadolu'da, Seyhan (Kozan Ormanları), Maraş'ta yaygındır, fakat drog Türkiye'de elde edilme-mektedir. Halen özellikle Sicilya'da kültürü yapılır. Palermo şehrinden ticarete sunulmaktadır. İstanbul aktarlarında İtalya’dan getirtilmiş olan drog satılmaktadır. Fraxinus ornus’un Doğal Yetişme Alanları

21. Etki ve Kullanılışı: Hafif ve zararsız bir müshildir. Özellikle çocuklarda kul-lanılır. Fraxinus excelsior L. (Oleaceae), 40 metreye kadar uzanan gösterişli bir ağaçtır. Gövde kabuğu soluk sarı renklidir. Yapraklar 7–13 yaprakçıklı, yaprakçıklar 5 – 10 cm uzunlukta, kenarları testere dişli, üst yüzü koyu yeşil renkli ve sapsızdır; çiçekler esmer renklidir, yapraklardan önce oluşur, korolla yoktur. Meyvesi 3 – 4 cm uzunluktadır. Yaprakları ise sonbaharda sararır. Anavatanı Avrupa ve Türkiye’dir. Ülkemizde Kuzey Anadolu dağlarında yetişir. Adi dişbudak adı ile de bilinmektedir.

22. Alhagi pseudoalhagi = A. camelorum veAlhagi mannifera = Alhagi maurorum (Leguminosae) türlerinden İran ve Afganistan’da kudrethel-vası elde edilir. Buna Acem Kudrethelvası (Manna Alhagi, Taranjabin) denilmektedir. Alhagi türleri kırmızı çiçekli, dikenli ve çalı görünüşünde bitkilerdir. İran, Afganistan, Kuzey Afrika ve Suriye bölgelerinde doğal olarak yetişmektedirler ve “Deve dikeni” adıyla tanınmaktadırlar.

23. Acem kudrethelvası esmer renkli ve tatlı lezzetli bir kütledir. Ağızda acımsı bir lezzet bırakır. Yapısı neredeyse tamamen mellitoz isimli şekerden ibarettir. Hoş tadı, müshil ve kurt düşürücü etkilerinden dolayı Yakın Doğu ülkelerinde kullanılmaktadır. Ayrıca Alhagi türlerinin yaprakları diüretik, balgam söktürücü ve müshil etkiye sahiptir. Quercus libani, Quercus persica ve Quercus vallonea türlerinin yaprakları üzerinde meydana gelen usarenin toplanması ile elde edilen kudrethelvasına meşe kudrethelvası (Manna Quercina) denilmektedir. Türk kudrethelvası, Diyarbakır kudrethelvası, gezengevi, gavurokla-vası, gezengebi, gezengi, gezo, manna ağacı, yağcı pelidi adlarıyla bilinmektedir. Bu türler ülkemizde Erzurum, Diyarbakır ve Siirt bölge-lerinde yetişmektedir. Bu bitkilerin üzerindeki kudrethelvası tatlı lezzetli ve açık yeşil renkli parçalar halindedir. Yapısında sakkaroz ve glikoz taşır. Ortaçağdan beri tanınan bu bitkilerden elde edilen droglar tat ve-rici ve müshil olarak da kullanılmaktadır.

24. Quercus libani Quercus vallonea

25. İbranî veya Sina kudrethelvası ya Lecanora esculenta likeniya da ılgınağacını (Tamarix gallica) Coccus manniparu adlı böceğin sokma-sıyla meydana gelen ve Araplar tarafından yenen kudrethelvasıdır; İncil'de sözü geçen kudrethelvası olduğu kabul edilir. Tamarix gallica Lecanora esculenta

26. Bunların haricinde bir de Cotoneaster nummularia bitkisinden de Dağmuşmulası kudrethelvası elde edilmektedir. Bitki 2–3 m boyunda, kışın yaprağını döken, beyaz çiçekli bir ağaççıktır. Meyvalar 6–8 mm uzunlukta ve kırmızıdır. Batı bölümü hariç tüm Anadolu'da yaygındır. Dağmuşmulası kudrethelvası yapısında glikoz ve sakkaroz içermektedir ve Şirkhişt Kudrethelvası ve Şirkest Kudrethelvası adları ile bilinmekte-dir.

27. KAYNAKÇALAR 1) http://www.nature.com/nature/journal/v190/n4779/abs/190915a0.html2) http://en.wikipedia.org/wiki/Manna3) http://www.draligus.com/2088sb-Kudrethelvasi-manna.html4) http://www.sorularlaislamiyet.com/subpage.php?s=article&aid=93365) http://www.springerlink.com/content/qh02740644j42221/ 6) http://www.springerlink.com/content/m486k83212j34227/fulltext.pdf?page=1 7) http://www.sciencedirect.com/science?_ob=ArticleURL&_udi=B6VSC-43B29MF-1&_user=1730902&_rdoc=1&_fmt=&_orig=search&_sort=d&view=c&_acct=C000054352&_version=1&_urlVersion=0&_userid=1730902&md5=43dc2a02c5d23d8701ae1c6f2e38316d8)http://www3.interscience.wiley.com/journal/120015291/abstract?CRETRY=1&SRETRY=09) http://www.botanical.com/botanical/mgmh/a/ashmn075.html10) http://www.muaseret.net/goster.asp?id=1698&yazi=kudrethelvasi_(manna) 11) http://www.otrehberi.com/Resimli_sayfalar/kudret_helvasi.htm 12) http://www.mannamielegusto.it/images/IMAG009.JPG 13) http://www.herbdatanz.com/manna_usd_1926__picture_mpnpgraph.htm 14) http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c1/Fraxinus_ornus_koeh062.jpg

28. 15)http://image03.webshots.com/3/3/20/40/17132040ZqGtfvDaZY_fs.jpg 16)http://www3.interscience.wiley.com/journal/120015291/abstract?CRETRY=1&SRETRY=0 17)http://www.pharmazie.unimainz.de/AKStoe/DB/Gruppe07/bilder/struktur/fraxint2.gif 18)http://cocuk.saraybahce.bel.tr/images/jpg/evliya_celebi.jpg 19)http://www.lejardindesophie.net/jardinautes/sophie/phoplantes/q/quercusliban2.jpg 20)http://ciecinski.eco.pl/manna.jpg 21)http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/c/c6/Rebollo.jpg 22)http://florabase.dec.wa.gov.au/science/timage/3682ic1.jpg 23)http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/11/Fraxinus_ornus_JPG2.jpg 24)http://www.tvshopsatis.com/img/urun/isvec_surubu.jpg

29. Teşekkürler…