Büyük Selçuklularda Kültür ve Medeniyet

1. Büyük Selçuklularda Kültür ve Medeniyet • DEVLET TEŞKİLATI: • Türk Devlet geleneğinin esasını teşkil ettiği Selçuklu devlet teşkilatı; Karahanlı Samanoğulları, Gazneli ve Abbasî devletleri teşkilatlarından geniş ölçüde faydalanmış ve bunları kendi bünyesinde mükemmel bir surette uygulamıştır. • HÜKÜMDAR: • Töre ve müesseselerin tanıdığı haklarla devletin tek hâkimidir. • Sultan unvanlı hükümdarlara genellikle Sultanülâzam denilirdi. • Türklerdeki Hakan veya Kağan, batıdaki imparator kelimesinin karşılığıdır. • Sultan, Türkçe adının yanında İslamî ad da taşırdı. Halife tarafından künye ve lakap da verilirdi.

2. Büyük Selçuklularda Kültür ve Medeniyet • Sultan, merkezde oturur, ülke toprakları hanedan mensuplarınca idare edilirdi. • Merkeze bağlı beylik ve atabeylikler vardı. Sultanın hâkim olduğu ülkelerde adına hutbe okunur ve para basılırdı. • Sultan, haftanın belirli günlerinde devlet ileri gelenleriyle yüksek mevkili memur ve kumandanları huzuruna kabul edip, ülke meselelerini görüşür ahalinin halinden haberdar olurdu. • Türk Devletlerinde Hutbe Okutmak, Para bastırmak, Çetr (Hükümdar Şemsiyesi)Tuğ, Sancak, Otağ(Hükümdar Çadırı) • Bağımsızlık sembolü olarak kabul edilmektedir.

3. Büyük Selçuklularda Kültür ve Medeniyet • ATABEYLİK: • Atabeylikler Ülke idaresini öğrenmek için çeşitli bölgelere gönderilen şehzadeleri eğitmek ve onlara vekillik etmekle görevlendirilen tecrübeli komutanlara atabey denilmektedir. • FAYDA VE ZARARLARI a-Şehzadelerin eğitilmesi konusunda faydalı olmuşlar. b-Ancak devletin zayıf anlarında kimi atabeylikler bağımsızlıklarını ilan ülkenin parçalanmasında etkili olmuşlar • HÜKÜMET: • Büyük divan denilen "divanı saltanat"ta devletin umumi işleri görüşülüp yürütülürdü. Selçuklularda büyük divandan başka, devletin malî, askerî, adlî ve diğer işlerine bakan divanlar da vardı.

4. Büyük Selçuklularda Kültür ve Medeniyet • 1-Divan-ı istifa:Mali işlere bakardı vergi gelirlerinin toplanması ve harcanması bu divanın sorumluluğundaydı başkanı da Müstevfidir. • 2-Divan- Arz:Askeri işlerden sorumlu divandır. Ordunun masraflarının karşılanması ve asker maaşlarının verilmesi bu divanın görevlerindendir. • 3-Divan-ı İşraf: • Devletin her türlü faaliyetinin denetimini yapardı. Başkanı Müşrifitir. (Askeri ve hukuki işler dışında)

5. Büyük Selçuklularda Kültür ve Medeniyet • 4-Divan-ı İnşa:Ferman beratname gibi her türlü yazı işleriyle iç ve dış yazışmalardan sorumlu olan divandır. Başkanı Tuğra-idir. • 5-Niyabet-i Saltanat: • Sultanın merkezde bulunmadığı zamanlarda ona vekâleten devletin işlerini yürütürdü. • 6-Divan-ı Mezalim Hükümdarın başkanlık ettiği yüksek mahkemedir bu divanda ağır siyasi suçların davaları görülür. Başkanı Sultandır.

6. Büyük Selçuklularda Kültür ve MedeniyetORDU TEŞKİLATI • HASSA ASKERLERİ: • Sultana bağlı özel birliklerdir. Hizmetlerinin karşılığında kendilerine ikta denilen belirli bir arazi tahsis edilirdi. • GULAMAN-I SARAY: • Doğrudan sultana bağlı muhafız birlikleridir. Farklı milletlerden seçilip özel olarak yetiştirilen ücretli askerlerdir. • EYALET ASKERLERİ: • Melik ve eyalet valilerinin askerleriyle birlikte orduya katılmasıdır.

7. Büyük Selçuklularda Kültür ve MedeniyetORDU TEŞKİLATI • TÜRKMENLER: • Devlet başkanının daveti sonucu Türkmenlerden savaş zamanında orduya katılan askerlerdir.SİPAHİLER: • İkta sahibi olanların ikta gelirleri karşılığı beslemek zorunda oldukları atlı askerlerdirYARDIMCI KUVVETLER: • Selçuklularda bağlı devlet ve beyliklerin savaş zamanında gönderdikleri ücretli askerlerdir

8. SARAY TEŞKİLATI • Hükümdar ve sarayın hizmetinde çalışan görevliler şunlardı: 1-Emir-i Âlem: Sancak yâda bayrağı taşıyan ve koruyan kişi. • 2-Emiri Candar: Büyük Selçuklularda sarayı koruyan askerlere candar bunların başında bulunan komutan3-Hacibü'l-Hüccab: Selçuklularda vezir ve divan üyeleri ile sultan arasındaki yazışmaları, konuşma ve buluşmaları temin eden aracılara hacib bunların başına da Hacibü'l-Hüccab denirdi. • 4-Emiri Çeşnigir: Sultanın yemeklerini hazırlar ve sofra hazırlıklarını yapar5-Şarabdar-ı Has: Hükümdarın meşrubatını hazırlar ve korurdu. 6-Serhenk: Törenlerde hükümdarın önünden gider ve yol düzenini sağlar7-Emir-i Ahur:( imrahor) Hükümdarın sarayında bulunan atlara bakan seyislerin • 8-Emir-i Silahdar: Merasimlerde sultanın silahlarını taşır. • 9-Emir-i Meclis: Sultanın ziyafetlerini hazırlayıp teşrifatçılık

9. HUKUK • Büyük Selçuklu Devletinde hukuk şer i hukuk ve örfi hukuk olmak üzere iki kısımdan oluşuyordu. • 1-Şer’î Hukuk • Şer’i hukuk sisteminde kadılar, din ve hukuk ile ilgili işlerde yetkili idiler. Evlenme, boşanma, nafaka, miras, hırsızlık gibi davalara kadılar bakar, kadıların başkanına kadiü’lkudat denirdi. Başkentte  oturan kadiü’lkudat, bütün kadıları denetleme yetkisine sahipti. • 2-Örfî Hukuk • Asayişin bozulması ve yasalara karşı gelinmesiyle ilgili davalara bakıyordu. Örfî yargıdan Emir-i Dad sorumluydu. Ayrıca askeri davalara Kadı Asker (Kadıy-Leşker) bakmaktaydı. Veziri ve divan üyelerini yargılama ve tutuklama yetkisi vardı.

10. Büyük Selçuklularda Kültür ve Medeniyet • Sosyal Hayat • Selçuklularda sınıfsız bir cemiyet hayatı vardı. • Sosyal yapı, Ortaçağ Avrupasından tamamen ayrıdır. Toplum; Selçuklu hanedanı ve mensupları başta olmak üzere askerî ve mülkî rical ile devlet teşkilatı dışında kalan ahaliden meydana geliyorsa da, Avrupa’daki gibi sınıf, Hindistan’daki gibi kast sistemi mevcut değildi. • Hanedan ve devlet ileri gelenlerinin büyük yetkileri olmasına rağmen, şehirde ve köyde yaşayan halkın, kanun karşısında hak ve vazifeleri vardı. Şer’î hükümler karşısında herkes eşitti. Köylü hür olup, toprağın hâs ve ikta oluşuna göre hükümetin himayesi altında çalışırdı. Vergisini verirdi. Mülk, topraklar, veraset yoluyla çocuklara geçerdi.

11. Büyük Selçuklularda Kültür ve Medeniyet • TOPRAK YÖNETİMİ • Büyük Selçuklularda toprak devletin malı kabul edilmiştir. • Devlete ait bu topraklara mirî arazi denilirdi. • Devlet, toprağın boş kalmaması için çeşitli tedbirler almış ve toprakları halkın kullanımına açmıştır. Böylece devlet hem tarımsal faaliyetleri desteklemiş ve artırmış, hem de ikta arazileri sayesinde hazineye yük olmadan binlerce asker beslemiştir. • Büyük Selçuklularda topraklar has arazi, ikta arazi, mülk arazi ve vakıf arazi olmak üzere dörde ayrılmıştır. • a. Has arazi: Geliri hükümdara ayrılan topraklara has arazi denirdi. Hükümdar bu topraklarda istediği tasarrufu yapabilirdi.

12. Büyük Selçuklularda Kültür ve Medeniyet • b. İkta arazi: • Ordu mensuplarına ve devlet memurlarına hizmet ve maaşlarına karşılık olarak verilen toprak geliridir. Ordu mensuplarına ayrılan bu topraklar, hizmetlerini sürdürmeleri şartı ile babadan oğula geçebilirdi, îkta sahipleri, topladıkları vergi gelirinin bir kısmı ile geçinirken geri kalanıyla da sipahi denilen atlı asker beslemek zorundaydı. • c. Mülk arazi: • Devlet adamlarına başarılarından dolayı verilen topraklardır. Bu topraklara sahip olanlar toprak üzerinde satma, devretme, vakfetme ve miras yoluyla çocuklarına bırakma gibi her türlü tasarrufa sahiptiler. • d. Vakıf arazi: • Mirî veya mülk arazilerinden gelirleri ilmî veya sosyal kuruluşların masraflarına ayrılan topraklardır. Vakıf toprakları, amaçları dışında kullanılamaz ve alınıp satılamazdı.

13. İKTİSADÎ VE TİCARÎ HAYAT • Selçukluların hâkim olduğu Horasan, İran, Irak, Anadolu ve diğer Ortadoğu ülkeleri bu devirde ekonomik bakımdan en yüksek seviyeye çıkarak milletler ve kıtalar arası ticarette köprü görevi görüyordu. • Selçuklu ülkesinin her türlü ziraî mahsulün yetişmesine müsait iklim coğrafî ve doğal zenginliklere sahip olması sayesinde bol mahsul yetişiyordu. Tahıl sıkıntısı çekilmeyip o günkü şartlarda fiyatı da ucuzdu. • Ülke içinde ve dışında kıtalar ve milletlerarası ticareti emniyetle sağlayan yol ve kervansaraylar yapılmıştı.Her zanaat kolu bir lonca teşkilatına bağlıydı. Loncalar meslek ve erbabını kontrol altında tutardı. • Devletin gelir kaynakları • 1-Arazi vergisi olan HARAÇ 2-Ziraat vergisi olan ÖŞÜR • 3- GANİMET 4-Bağlı devletlerin hediye ve yıllıkları idi.

14. Büyük Selçuklularda Kültür ve Medeniyet • İLİM • Vezir Nizamülmülk’ün öncülüğünde ve onun adını taşıyan Nizamiye medreselerini Medreselerde din konularının yanı sıra matematik felsefe dil ve edebiyat gibi dersler de okutuluyordu. Melikşah döneminde önce Isfahan'da, sonra Bağdat'ta birer gözlemevi kuruldu. Buralarda yapılan çalışmalar sonucu Celali Takvimi yapıldı • Büyük Selçuklular Arapçayı din ve bilim dili, • Farsçayı edebiyat ve devlet dili, • Türkçeyi ise saray ve orduda günlük konuşma dili olarak kullanıyorlardı.

15. MİMARLIK VE SANAT • Ülkenin pek çok yerinde yeni kurumlar ve yapılar inşa ettiler. Bunlar cami, medrese, kervansaray, hastane, köprü, çeşme, imaret, han, hamam, türbe ve kümbet gibi yapılardı.Büyük Selçuklu anıtmezarları olan kümbetler de yaygın mimari yapılardır. Kümbetler içten kubbe, dıştan ise piramit ya da konik bir çatıyla örtülüyordu. Dört köşeli, çok köşeli ya da yuvarlak formdaki Büyük Selçuklu kümbetleri genellikle iki katlı olarak yapılıyordu. Bu kümbetlerin alt kat mezar, üst kat ise mescit olarak kullanılıyordu.Büyük Selçuklu sanatında hat (yazı), minyatür, ahşap ve taş oymacılığı, çinicilik, maden işleme, cilt ve çeşitli süsleme sanatları da gelişmişti