Bölüm 3 Talep , Arz ve Piyasa

1. Bölüm 3Talep, Arz ve Piyasa David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics, 8th Edition, McGraw-Hill, 2005 PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward

2. Bazı Kavramlar • Piyasa, Pazar (Market) • alıcı ve satıcıları biraraya getiren, onların bilgi alışverişinde bulunup iş yapmalarını sağlayan bir düzenlemedir. • Talep (Demand) • Tüketicinin olası fiyatlardan almaya hazır olduğu mal miktarı • Arz (Supply) • Üreticinin olası fiyatlardan üretip satmaya hazır olduğu mal miktarı • Denge Fiyatı (Equilibrium price) • Piyasa arzı ile piyasa talebini birbirine eşitleyen fiyat

3. Bazı Kavramlar • Bazı mallar arasında belirli yönde bir ilişki bulunabilir. Buna göre mallar ikiye ayrılır: • İkame (Benzer) Mallar (Substittutes): • aynı ihtiyacı karşılayan ya da aynı görevi yapan, birbirinin yerine kullanılabilen mallar • Örnek: Çay ve kahve • Tamamlayıcı Mallar (Complementary): • Ancak birlikte tüketildiğinde ihtiyacı karşılayabilen mallar • Örnek: Çay ve şeker

4. İkame ve Tamamlayıcı mallar • İkame malın fiyatı arttığında (müzik CDsi), i-tunes’dan şarkı indirme talebi artar • Tamamlayıcı malın fiyatı arttığında (i-pod), i-tunes’dan indirilen şarkı sayısı da azalır.

5. Tüketici Geliri ve Mal Talebi • Gelirdeki değişimlere verdikleri tepkilere bağlı olarak mallar iki gruba ayrılır: • Normal Mallar: • Gelirdeki artış karşısında talebi artan mallar • Örnek: Araba • Düşük ya da Tutulmayan (Inferior) Mallar: • Gelirdeki artış karşısında talebi azalan mallar • Örnek: Ekmek

6. Talep doğrusu ve ya eğrisi diğer etkenler sabitken fiyat ile talep edilen miktar arasındaki ilişkiyi gösterir. • “Diğer etkenler” şunlardan oluşur: • Bu mala ikame, ve bu malı tamamlayan malların fiyatı • Tüketici geliri • Tüketici tercihleri • Bu etkenlerdeki değişim sonucu talep doğrusu sağa ya da sola kayar. • Talep Yasası: Talep edilen miktarla fiyat arasında negatif ilişki vardır. fiyat D miktar

7. Arz doğrusu veya eğrisi, diğer etkenler sabitken fiyat ile arz edilen miktar arasındaki ilişkiyi gösterir. • “Diğer etkenler” şunlardan oluşur: • Üretim teknolojisi • Girdi maliyetleri • Hükümet düzenlemeleri • Diğer malların fiyatları • Bu etkenlerdeki değişim arz doğrusunu sağa ya da sola kaydırır. • Arz Yasası: Bir malın fiyatıyla arz edilen miktarı arasında pozitif ilişki vardır. S fiyat miktar

8. D0 S  P0 E0 D0 S Q0 Piyasa Dengesi (1) • Piyasanın dengeye geldiği nokta E0 dır. Bu noktada talep edilen miktarla arz edilen miktar birbirine eşittir. fiyat • Denge fiyatı P0ve denge miktarı Q0 miktar

9. Arz fazlası P1     P2 Talep fazlası Piyasa dengesi ve dengesizliği (disequilibrium) • Fiyat P0dan düşükse, talep fazlası (arz yetersizliği) ortaya çıkar. • Tüketiciler üreticilerin arz ettiğinden daha fazla miktarda mal talep ederler. S D fiyat E  P0 • Fiyat P0 dan yüksekse, arz fazlası (talep yetersizliği) ortaya çıkar. • Üreticiler tüketicilerin talep ettiklerinden daha fazla miktarda mal arz ederler. S D Q0 miktar

10. D0 D1 P0 E0 P1 Talep doğrusu D0D0dan D1D1’e kayar. Fiyat P0 da kalsaydı arz fazlası olacaktı D0 D1 Dolayısıyla piyasa E1 noktasında yeni dengesine ulaşır. Q1 Q0 Talep doğrusu ne zaman kayar? İkame ürünün fiyatı düştüğünde... S fiyat İncelediğimiz ürünün talebi olası tüm fiyatlarda düşer E1 S miktar

11. Talep Doğrusu ne zaman kayar? • Diğer Etkenler: • Tüketici Geliri: artarsa her fiyattan talep edilen miktar artacağından DD sağa kayar • Nüfus: artarsa DD sağa kayar • Zevk ve tercihler: ürün lehinde değişirse DD sağa kayar • İkame malın fiyatı: artarsa DD sağa, azalırsa sola kayar • Tamamlayıcı malın fiyatı artarsa DD sola, azalırsa sağa kayar • Bekleyişler: düzelirse DD sağa kayar • Dış koşullar: talebi arttırıp azaltabilir • Örneğin: Havaların sıcak gitmesi dondurmaya olan talebi arttırır.

12. S1 S0 E2 Dolayısıyla, arz doğrusu S1S1’e kayacaktır. P1 S1 S0 Dolaysıyla piyasa E2 noktasında yeni dengesine ulaşır. Q1 Arz Doğrusu ne zaman kayar? Hükümetin araçlar için güvenlik standartlarını arttırdığını varsayalım: Bu üreticilerin birim maliyetlerini arttıracaktır. D fiyat P0 E0 Fiyat P0 düzeyinde kalsa, talep fazlası ortaya çıkacaktı. D Q0 miktar

13. Arz Doğrusu ne zaman kayar? • Diğer etkenler: • Hammadde fiyatı; artarsa SS sola kayar. • Vergiler; artarsa SS sola kayar. • Teknoloji; ilerlerse SS sağa kayar. • Bekleyişler; iyiyse (düzelirse) SS sağa kayar • Hükümet düzenlemesi; firmanın maliyetlerini arttırıyorsa, SS sola kayar. • Dış koşullar; dış koşullardaki değişmeler arzı arttırabilir ya da azalatabilir • Örneğin: kuraklık sonucu tarım üretiminin azalması

14. B P1 Q1 Talep iki şekilde artar: (1) • (1) Talep doğrusu üzerinde hareket: Tüketici malın fiyatı düştüğünde daha fazla ürün talep eder. • Fiyattaki değişim talep doğrusunu kaydırmaz, doğru üzerinde hareket edilir. fiyat A P0 D Q0 miktar

15. C F D1 Q2 Q3 Talep iki şekilde artar: (2) • Talep doğrusunun D0’dan D1’e kayması • Malın fiyatı dışındaki “Diğer etkenler” deki değişiklik sonucu talep doğrusu kayar. • P0fiyatında talep edilen miktar Q0 ’dan Q2 ’ye artar. fiyat P0 A P1 B D0 Q0 Q1 miktar

16. Talep fazlası Piyasada Dengesizlik S • Kuraklık yüzünden düşük mahsul sonucu arz doğrusunun SS’e kaydığını varsayalım • Hükümet fakirleri korumak için tavan fiyat uygulması yapsın ve fiyatın P1’i geçemeyeceğine hükmetsin. • Bu fiyat denge fiyatının altındadır. • Sonuç talep fazlasıdır. fiyat D P2 E P0 A B P1 D S TAYINLAMA (RATIONING ) : arz kıtlıklarına (ya da talep fazlasına) karşı eldeki malların karne ile ihtiyaç sahiplerine dağıtılmasıdır. QS Q0 QD miktar

17. Hangi mallar, ne kadar ve kimler için? • Piyasa mekanizması: • Talep edilen miktarla arz edilen miktarı birbirine eşitleyen fiyatı belirleyerek • Ne kadar ürün üretilmesi gerektiğini belirler • Kim için üretilecek? • Denge fiyatını ödeyebilecek alım gücüne sahip olan tüketiciler için • Neyin üretileceğini belirler • Öyle ürünler olabilir ki, firmalar arz etmeye hazır oldukları halde toplum tarafından talep olmadığı için üretilemez. • Ya da o ürüne ihtiyaç vardır, ancak ihtiyacı olan kesimin yeterli alım gücü olmadığı için üretilememektedir.