ULUSLARASI FİNANSAL PİYASALAR VE ARAÇLAR

1. ULUSLARASI FİNANSAL PİYASALAR VE ARAÇLAR DÖVİZ PİYASALARI Dr. Mehmet Maşuk Fidan

2. Döviz Piyasaları • Döviz Piyasası, döviz arz ve talebini karşılaştıran piyasalardır. Amacı, bir ülke parasındaki satın alma gücünün diğer ülke parasına transfer edilmesidir. • Döviz piyasası—Döviz kurlarının belirlendiği finansal piyasa • Döviz piyasası uluslararası olup, sürekli fiyat ayarlaması yapılan ve 24 saat açık olan bir piyasadır. • Döviz Kuru—bir para biriminin diğer para birimi cinsinden fiyatıdır: ETL/USD = 1.34 TL/dolar • Spot işlemler—mevduatların anında (işlem iki gün sürer) alınıp satıldığı piyasadaki “spot döviz kuru” • Forward işlemler—mevduatların belirli ileri bir tarihte önceden anlaşılmış bir “forward kur” dan alınıp satılması

3. Döviz Piyasaları • Değer kazanma (revalüasyon) —bir para biriminin diğer para birimine göre değerinin artması: TL dolara göre değer kazandığında EYTL/USD azalır. • Değer kaybetme (devalüasyon)—bir para biriminin diğer para birimine göre değerinin azalması: TL dolara göre değer kaybettiğinde ETL/USD artar. • Döviz kurları niye önemlidir? • Bir ülkenin para birimi değer kazandığında (kaybettiğinde), o ülkenin malları global piyasada daha pahalı (ucuz) hale gelir ve yabancı mallar iç piyasada ucuzlar (pahalılanır).

4. Alıcı ve Satıcılar • İthalatçılar ve İhracatçılar • Turistler • Hükümet Harcamaları, mesela askeri harcamalar için, • Spekülatörler • Banka ve diğer finanssal kurumlar

5. DövizPiyasaları • Tezgahüstü bir piyasadır: Çoğunlukla bankaların alım satım yaptığı • Büyük oranda mevduatların alım satımıdır. kağıt paralar el değiştirmez. • Global döviz piyasası ticaret hacmi günde ~ $3,210 trilyon civarındadır (2007).

7. Uzun Vadede Kurun Belirlenmesi • Tek fiyat kanunu: Gümrük vergileri, kotalar ve taşıma masrafları sıfır kabul edildiğinde aynı malın fiyatı farklı ülkelerde aynı olmalıdır. 1 ton Türk çeliğinin 134 YTL den 1 ton Amerikan çeliğinin ise 100 dolardan satıldığını farzedelim. Eğer dolar kuru 1.34 TL/dollar ise, iki çelik de aynı fiyattan satılmaktadır: tek fiyat vardır.

10. Uzun Vadede Kurun Belirlenmesi • Alım Gücü Paritesi Kanunu Herhangi iki para birimi arasındaki kur, iki ülke fiyat seviyelerindeki değişimlere göre ayarlanır. Bu tek fiyat kanununun bütün mallara uygulanmış bir genellemesidir.

14. Uzun Vadede Kurun Belirlenmesi • 1973-2005 arasında, İngiltere fiyat seviyesi ABD fiyat seviyesine göre %84 arttı. Dolar ise pound a göre 43% değer kazandı. Alım gücü paritesi (AGP) kanunu ise %84 lük bir değer kazanma tahmin ediyor. • O zaman AGP kanunu kur değişimlerini niye tam açıklayamıyor?

15. Uzun Vadede Kurun Belirlenmesi • O zaman AGP kanunu kur hareketlerini niye tam açıklayamıyor? • Gümrük vergilerini, kotaları (ticaret engelleri), taşıma masraflarını sıfır kabul ettiği için. • Bütün mal ve hizmetlerin sınırötesi ticaretinin mümkün olduğunu kabul eder. Gerçekte birçok mal ve hizmetin sınırötesi ticareti yoktur. Ticarete konu olmayan mallar vardır: evler, saç kesimi, sağlık hizmetleri, araba kiralama vs. • Her malın farklı ülkeler arasında aynı olduğunu kabul eder. Mesela Türk çeliği Amerikan çeliği ile aynı mıdır?

16. Uzun Vadede Kuru Etkileyen Faktörler • Türk mallarına (ya da menkul kıymetlerine) olan talebin artması aynı zamanda TL ye olan talebi ve TL nin değerini diğer para birimleri karşısında arttırır.

17. Uzun Vadede Kuru Etkileyen Faktörler • Nisbi fiyat seviyeleri. Türk mallarının fiyatları yabancı mallara göre artarsa (azalırsa) Türk mallarına olan talep azalır (artar), o zaman TL değer kaybeder (kazanır). • Ticaret engelleri. İthalata uygulanan gümrük vergileri artarsa (azalırsa), o zaman TL değer kazanır (kaybeder). Örn: Alman arabalarına uygulanan gümrük vergisi azalırsa, Türk arabalarına olan talep düşer, TL değer kaybeder.

18. Uzun Vadede Kuru Etkileyen Faktörler • Yerli ve yabancı mallar arasındaki tercih değişimi. Türkler İtalyan mobilyasını daha fazla tercih etmeye başlarlarsa TL değer kaybeder. • Verimlilik. Türkiye’deki iş gücü verimliliği artarsa, Türk malları ucuzlayacak ve TL nin değer kazanacaktır.

19. Uzun Vadede Kuru Etkileyen Faktörler • TR genel fiyat seviyesi artarsa, TL nin değeri düşer. • Ticaret engelleri artarsa, TL nin değeri artar. • İthalat talebi artarsa, TL nin değeri düşer. • İhracat talebi artarsa, TL nin değeri artar. • TR de işgücü verimliliği artarsa, TL nin değeri artar.

20. Kısa Vadede Kurların Belirlenmesi • Döviz kuru yabancı aktiflerin yerli aktifler cinsinden fiyatıdır. • Aktif talebi kanununu kullanırsak, yerli (TL cinsinden satılan) ve yabancı (dolar cinsinden satılan) aktiflere olan talebi belirleyen en önemli faktör, bu aktiflerin göreceli (nisbi) beklenen getirileridir.

29. Ticaret ağırlıklı reel kur

30. Yerli Aktif Talebini ve Kuru Etkileyen Faktörler

31. Yerli Aktif Talebini ve Kuru Etkileyen Faktörler

32. MB Para Arzını Arttırırsa • MB para arzını arttırdığında, uzun vadede TR genel fiyat seviyesi beklentisi artar. Alım gücü paritesi teorisine göre TL nin beklenen değeri düşecektir. Bu da şimdiki TL aktifler tutma talebini düşürür, TL nin şimdiden değer kaybetmesine neden olur.