GENEL MUHASEBE – 2 MALİ DURAN VARLIKLAR

1. GENEL MUHASEBE – 2MALİ DURAN VARLIKLAR DR. ERGÜN KAYA

2. AMAÇLARIMIZ • Duran varlık kavramını tanımlayabilmek • Duran varlıkları sınıflandırabilmek • Mali duran varlıkları ayırt edebilmek • Finansal varlıkların sınıflandırılması ve raporlanmasındaki yaklaşımları açıklayabilmek • THP’nda finansal varlık sınıflamasını açıklayabilmek • Muhasebe Standartlarında finansal varlıkların ölçümü ve raporlanmasını açıklayabilmek

3. MALİ DURAN VARLIKLAR • Duran varlıklar; işletmede uzun süre (1 yıldan fazla) yararlanmak amacıyla edinilen ve satış amacı taşımayan varlıklardır. • Mali Duran Varlıklar: Uzun vadeli amaçlarla veya yasal zorunluluk nedeniyle elde tutulan menkul kıymetlerdir. Yatırım amacıyla elde tutulan hisse senetleri, tahviller ve benzeri…

4. MALİ DURAN VARLIK: Hisse Senedi • Hisse Senedi; sermayesi paylara bölünmüş ortaklıklar tarafından çıkarılan ve sermayeye katılma payını temsil eden kıymetli varlıktır. • Nominal Değer: Hisse senedinin üzerinde yazılı değer. • Defter Değeri: İşletmenin öz kaynak toplamının hisse senedi sayısına bölünmesiyle bulunan değer. • İhraç Değeri: Hisse senetlerinin satışa sunulduğu (ilk) değer. • Piyasa Değeri: Hisse senedinin, arz ve talebin serbestçe karşılaştığı pazar koşullarında oluşan (borsa) değeri. • Gerçek Değer: Yatırımcıların hisse senedine ödemeye hazır oldukları değer. Gelir getirme gücü ve beklentiye göre oluşur. • Tasfiye Değeri: İşletmenin faaliyetinin durdurulması; tüm varlıklarının paraya çevrilmesi ve tüm borçlarının ödenmesi sonucunda kalanın hisse senedi sayısına bölünmesiyle bulunan değer.

5. Hisse Senedinin Yararları • Hisse Senedini çıkaran şirketin yönetimine katılma hakkı • Hisse oranında yıllık kârdan pay (temettü) alma hakkı • İşletmenin sermaye artırımına gitmesi durumunda hisse senedi satın alma önceliği (rüçhan hakkı) • Bedelsiz hisse senedi alma hakkı • Bilgi edinme, inceleme ve şikayet hakkı • Tasfiyeden pay alma hakkı

6. MALİ DURAN VARLIK: TAHVİL • Tahvil; sermayesi paylara bölünmüş ortaklıklar ya da devlet kuruluşları tarafından, piyasadan uzun-orta vadeli borçlanmak amacıyla çıkarılan kıymetli varlıktır. • Nominal Değer: Tahvilin üzerinde yazılı değer. • Piyasa Değeri: Tahvilin değişken faizli olması durumunda piyasa faiz oranındaki değişikliklere göre hesaplanan değeri. • Tahvilin üzerinde nominal değerle birlikte vade tarihi ve faiz oranı belirtilir. • Mevzuatımıza göre tahviller 2-7 yıl arasında vadeli olabilir. • Şirketin tasfiyesi durumunda tahvil alacaklıları hisse senedi sahiplerinden önce alacaklarını tahsil etme hakkına sahiptir. • Normal koşullarda tahvil sahipleri, anapara geri ödemesi ve işlemiş faiz dışında herhangi bir hakka sahip değildir.

7. MALİ DURAN VARLIKLAR: DiğeR • Hisse Senedi ve Tahvil dışındaki menkul kıymetler; • Kâr-Zarar Ortaklığı Belgesi • Katılma İntifa Senedi • Hazine Bonosu/ Finansman Bonosu • Kâra İştirakli Tahvil/ H.S. ile Değiştirilebilir Tahvil • Gelir Ortaklığı Senedi • Banka Bonosu/ Banka Garantili Bono • Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler • Gayrimenkul Sertifikaları (GYO) • Altın Borsası Sertifikaları • İpotekli Borç ve İrat Senetleri • Türev Finansal Araçlar (futures, options, forward, swap)

8. Muhasebeleştirme/Raporlama - THP • Geçici yatırımlar (1 yıl içinde tekrar satmak amacıyla alınan finansal varlıklar) Menkul Kıymetler grubunda muhasebeleştirilir. • Uzun süre (1 yıldan çok) elde tutulacak finansal yatırımlar Mali Duran Varlıklar grubunda izlenir. • Tüm finansal varlıklar alış bedeli ile aktifleştirilir. • U.V. hisse senedi yatırımları: Bağlı Menkul Kıymetler, İştirakler, Bağlı Ortaklıklar hs.’da izlenir. • U.V. tahvil ve türev ürünler: Bağlı Menkul Kıymetler ya da Diğer Mali Duran Varlıklar hs.’da izlenir. • Mali (finansal) varlıklarda borsa fiyatına göre değer düşüklüğü için karşılık ayrılarak zarar yazılabilir.

9. Finansal varlıkların muhasebeleştirilmesinde kullanılan hesaplar – THP(uzun vadeli) 240 Bağlı Menkul Kıymetler (sermayeye katılım %10’dan az) 241 Bağlı Menkul Kıymetler Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) 242 İştirakler (Hisse Senedi: sermayeye katılım %10 - %50 arası) 243 İştirakler Sermaye Taahhütleri (-) 244 İştirakler Sermaye Payları Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) 245 Bağlı Ortaklıklar (Hisse Senedi: sermayeye katılım %50’den fazla) 246 Bağlı Ortaklıklar Sermaye Taahhütleri (-) 247 Bağlı Ortaklıklar Sermaye Payları Değer Düşüklüğü Karşılığı (-) 248 Diğer Mali Duran Varlıklar 249 Diğer Mali Duran Varlıklar Karşılığı (-)

10. THP: Örnek 1 A İşletmesi, «Z» A. Ş.nin sermayesinin %10’undan az olan 4.000 TL değerinde hisse senedini satın almış ve aracılık hizmeti veren «Y» Bankası hesabı üzerine aynı tutarlı çek düzenleyerek vermiştir. 240 BAĞLI MENKUL KIYMETLER 4.000 103 VERİLEN ÇEKLER VE Ö.E. 4.000

11. THP: Örnek 2 A İşletmesi, «Y» A.Ş.nin 20.000 TL N.D’lihisse senetlerini B Bankası aracılığıyla, 25.000 TL’ye satın almış ve aracılık hizmetine karşılık Bankaya %02 komisyon vermiştir. Söz konusu hisse senetlerinin değeri «Y» A.Ş.’ninsermayesinin %20’sine karşılık gelmektedir. Ödemeler «B» Bankası mevduat hesabından yapılmıştır. 242 İŞTİRAKLER 25.000 653 KOMİSYON GİDERLERİ 50 102 BANKALAR 25.050 -B Bankası A.C/H.

12. THP: Örnek 3 A İşletmesi, «M» A.Ş.nin1 TL N.D’lihisse senetlerinden 100.000 adedini 300.000 TL’ye satın almış ve aracı kuruma 600 TL komisyon ödemiştir. Ödemeler «C» Bankasındaki kredi hesabından yapılmıştır. Böylece A İşletmesi, «M» A.Ş. nin %65’ine sahip olmuştur. 245 BAĞLI ORTAKLIKLAR 300.000 653 KOMİSYON GİDERLERİ 600 300 BANKA KREDİLERİ 300.600 -C Bankası B.C/H.

13. THP: Örnek 4 A İşletmesi, daha önce birimini 3 TL’den satın aldığı «M» A.Ş. hisse senetlerinden 10.000 adedini 26.000 TL’ye satmıştır. Satışta aracılık eden Y Bankasına 52 TL komisyon ödemiş ve tahsilat da bu bankadaki mevduat hesabına yapılmıştır. 102 BANKALAR 26.000 -Y Bankası A.C/H. 689 D. OLAĞANDIŞI GİDER/ZARAR 4.000 245 BAĞLI ORTAKLIKLAR 30.000 653 KOMİSYON GİDERLERİ 52 102 BANKALAR 52 -Y Bankası A.C/H.

14. Muhasebeleştirme/Raporlama – UMS/UFRS • Finansal varlıklarla ilgili sınıflandırma ve muhasebeleştirme, ölçüm esaslarına göre yapılır. • Ölçüm, finansal varlıklar ile ilgili bilanço ve gelir tablosunda gösterilecek tutarların belirlenmesi (değerleme) işlemidir. • Değerleme (ölçüm)de kullanılan yöntemler: Gerçeğe uygun değer, Maliyet değeri, İtfa edilmiş maliyet değeri. • Gerçeğe uygun değer: varlığın normal ticari koşullarda bilgili ve istekli bir satıcı ile bilgili ve istekli bir alıcı arasında el değiştirmesi sırasında saptanan değişim (piyasa) değeridir. • Maliyet değeri: finansal varlığın elde etme maliyetidir. Eğer varlığın gerçeğe uygun değeri güvenilir şekilde belirlenemiyorsa, değerleme maliyet değeri ile yapılabilir. Bu durumda değer düşüklüğü karşılığı ayrılır. • İtfa edilmiş maliyet değeri: finansal varlığın vadesine kadar sürede sağlanacak nakit girişlerinin etkin faiz oranı ile indirgenmiş bugünkü değeridir.

15. Muhasebeleştirme/Raporlama – UMS/UFRS • Gerçeğe uygun değerile değerlenen (ölçümlenen) finansal varlıkların bilançoda raporlanmasında; gerçeğe uygun değer farkı kâr veya zarara yansıtılan ve ; gerçeğe uygun değer farkı öz kaynaklara yansıtılan finansal varlıklar olmak üzere iki gruba ayrıldığı görülür. • Her iki gruptaki finansal varlıklar içinde; hisse senetleri, özel kesim/kamu kesimi tahvil senet ve bonoları veya diğer menkul kıymetler bulunabilir. • Her iki gruptaki finansal varlık değerlemesi örneklendirilmiştir.

16. UMS/TFRS: Örnek 1Gerçeğe Uygun Değer Farkı K/Z’a Yansıtılan a) A İşletmesinin geçici yatırım cüzdanında bulunan, «D» A.Ş. hisse senetlerinin piyasa değerinde 2.000 TL artış olduğu saptanmıştır. 110 HİSSE SENETLERİ 2.000 …GERÇEĞE UYGUN DEĞER ARTIŞ KÂRLARI 2.000 b) A İşletmesinin geçici yatırım portföyündeki «S» A. Ş. hisse senetlerinin değerinde 500 TL düşüş olduğu tespit edilmiştir. … GERÇEĞE UYGUN DEĞER AZALIŞ ZARARLARI 500 119 MENKUL KIYMETLER DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞ. 500

17. UMS/TFRS: Örnek 2Gerçeğe Uygun Değer Farkı Öz Kaynaklara Yansıtılan • A İşletmesinin iştirakleri arasında bulunan, «Y» A.Ş. hisse senetlerinin piyasa değerinde 1.200 TL artış olmuştur. 242 İŞTİRAKLER 1.200 …ÖZ KAYNAĞA DAYALI FİNANSAL ARAÇLAR GERÇEĞE UYGUN DEĞER FARKLARI 1.200 b) A İşletmesinin bağlı menkul kıymetleri arasında bulunan «Z» A. Ş. hisse senetlerinin değerinde 500 TL düşüş olduğu tespit edilmiştir. … ÖZ KAYNAĞA DAYALI FİNANSAL ARAÇLAR GERÇEĞE UYGUN DEĞER FARKLARI 300 241 BAĞLI MENKUL KIYMETLER DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI 300

18. UMS/TFRS: Örnek 3İtfa Edilmiş Maliyetle Ölçülen Finansal Varlıklar A İşletmesi, işlemiş faizi 250 TL olan ve 1.000 TL N.D.’li «C» A.Ş. tahvilini satın almış ve bedelini B Bankasındaki hesabından ödemiştir. Bu tahvil için 400 TL dönem faizi tahsil edilmiştir. a) Tahvil alış işlemi: 111 ÖZEL KESİM TAHVİL SENET VE BONOLARI 1.250 102 BANKALAR 1.250 b) «C» A. Ş. tahvili dönem faizi: 102 BANKALAR 400 111 ÖZEL KESİM TAHVİL SENET VE BONOLARI 250 642 FAİZ GELİRLERİ 150 *Maliyetle ölçümlemede ise yalnızca değer düşüklüğü dikkate alınmaktadır.